معرفی کاروانسراهای استان تهران
در قسمت قبل به
معرفی چشمه ها ، دریاچه ها و آبشارهای استان تهران
پرداختیم . اینک در ادامه می خوانیم...
کاروانسرای دیرگچین
این کاروانسرا
در جنوب ورامین
قرار دارد و دژ و کاروانسرایی بسیار استوار است که به نام های دژ کردشیر، دیر الجص ، قصرالجص و دیر گچین در منابع مختلف از آن یاد شده است. مطالعات مقدماتی صورت گرفته توسط محققین ، قدمت این بنا را به دوره ساسانی نسبت می دهد ، ولی به احتمال زیاد این اثر از سابقه طولانی تری برخوردار است. دیرگچین ، در دوره صفویه به صورت اساسی تجدید بنا شد و آنچه امروز برجاست، بنایی صفوی را نمایان می سازد.
این دیر بر سر یکی از راه های اصلی ری به قم ، تا اواسط دوره قاجار مورد استفاده بود. دور تا دور حیاط مرکزی 40 اتاق برای مسافران وجود داشت. در این کاروانسرا آسیاب ، مسجد و ساختمان هشت ضلعی برای اقامت خواص در چهار گوش بنا موجود بود.
کاروانسرای رباط کریم
کاروانسرای فتحعلی شاهی رباط کریم
در مسیر جاده تهران – ساوه
قرار گرفته و به سبک دو ایوانی است. ورودی کاروانسرا از ایوان غربی است. ایوان شرقی به عنوان شاه نشین کاربرد داشت. این کاروانسرا دارای یک حیاط مرکزی با اتاق هایی ایوان دار است که دور تا دور این حیاط احداث شده اند. در پشت اتاق ها سالن های طولانی به عنوان بارانداز تعبیه شده که دسترسی به آنها از طریق ورودی هایی که چهار کنج حیاط قرار دارد، میّسر است. مصالح به کار رفته در این بنا سنگ ، آجر ، ملات گل و گچ است و تنها تزئینات کاروانسرا آجرکاری است.
کاروانسرای رباط کریم دارای دو کتیبه است که روی یکی از آنها تاریخ 1240 هـ . ق و نام بانی «آقا کمال» حک شده است.
کاروانسرای شاه عباسی کرج
کاروانسرای شاه عباسی کرج
در شاهراه ارتباطی شرق به غرب ایران در دوران باستان ، یعنی خراسان به قزوین
قرار دارد. این بنا متعلق به دوران صفوی است و به سبک چهار ایوانی ساخته شده ؛ مساحت کل بنا 3000 متر مربع و مساحت حیاط مرکزی 900 متر مربع است. ورودی کاروانسرا از ایوان شمالی است. دور تا دور حیاط مرکزی آن 21 حجره ایواندار برای استراحت مسافرین تعبیه گردیده؛ همچنین 5 بارانداز برای نگهداری کالا و استقرار همراهان و نگهبانان کاروان ها طراحی شده است.
کاروانسرای شاه عباسی در طول حیات خود کاربری های متنوعی داشت؛ ابتدا به عنوان پناهگاه برای استراحت کاروانیان و حیوانات آنها به کار می رفت و در اوایل دوره قاجار به عنوان اردوگاه نظامی استفاده می شد. در اواخر دوره قاجار هم با تغییرات و تعمیراتی که در بنا به وجود آمد به عنوان اولین مدرسه برزگران ایران مورد بهره برداری قرار گرفت. در دوران پهلوی با انتقال مدرسه برزگران به محل دانشکده کشاورزی فعلی ، بنا به عنوان انبار غله اداره کشاورزی کرج مورد استفاده قرار گرفت.
با تأسیس اداره میراث فرهنگی کرج و استقرار آن در محل کاروانسرا ، عملیات حفاظت و مرمت بنا آغاز شد و انبار غله به جای دیگری انتقال یافت.
کاروانسرای عین الرشید
این کاروانسرا
در 152 کیلومتری جنوب شرقی تهران ، در محدوده پارک ملی کویر مرکزی ایران ، بر سر راه کاروان روی اصفهان به فرح آباد ساری
قرار دارد.
کاروانسرای عین الرشید دارای نقشه مربع شکل به صورت چهار ایوانی ، شامل یک حیاط مرکزی با چهار ایوان و اتاق هایی در اطراف آنها است. در چهارگوشه ی بنا چهار برج مدور و حد فاصل برج ها در جهات شمالی ، جنوبی و غربی دارای یک نیم برج است. کاروانسرا دارای دو ورودی در جهات شرقی و غربی است. ورودی اصلی بنا در شرق قرار دارد و دارای سردری رفیع با تزیینات آجری و کاشی است.
در داخل بنا 22 حجره در چهار گوشه حیاط مرکزی مشاهده می شود. مصالح کاروانسرا آجر ، سنگ و گچ ، و نمای داخلی و خارجی آن از آجر و سکوسازی اطراف ، از قلوه سنگ های آذرین است.
تزیینات بنا شامل آجرکاری ، کاشیکاری و تلفیقی از آجر و کاشی است که سر در ورودی را نیز تزیین نموده است. بقایای یک آب انبار در مجاورت بنا به چشم می خورد.
کاروانسرای قصر بهرام
این کاروانسرا
در فاصله 3 کیلومتری شمال شرقی کاروانسرای عین الرشید و در 154 کیلومتری تهران
قرار دارد. بنای کاروانسرا از دوران صفوی به جای مانده و به نام عباس آباد نیز شهرت دارد.
نقشه این کاروانسرا به صورت چهار ایوانی است و اتاق ها در اطراف حیاط مرکزی و اصطبل ها در پشت آن قرار دارند . در چهار گوشه بنا نیز چهار برج بزرگ و در حد فاصل آنها دو نیم برج با پلان 16 وجهی به چشم می خورد . ورودی های کاروانسرا در دو سمت شمالی و جنوبی با سردری بزرگ است.
حیاط مرکزی به صورت هشت ضلعی با 24 اتاق در اطراف است. اتاق بزرگ معروف به شاه نشین ، برخلاف دیگر قسمت ها در دو طبقه بنا گردیده است. در مرکز حیاط حوض آبی قرار دارد که امتداد آن از طریق آبراهه ی سنگی به سمت جنوب تا 5/7 کیلومتری بنا به چشمه ای به نام «چشمه سیاه» کشیده شده است.
کاروانسرای ینگه امام
در روستای ینگه امام به فاصله
100 متری جاده کرج – قزوین
، کاروانسرای شاه عباسی ینگه امام قرار دارد. طرح کلی کاروانسرا مستطیل شکل است. از چهار ضلع کاروانسرا تنها ضلع شرقی وضعیت اصلی خود را حفظ کرده و می توان گفت نمای اصلی کاروانسرا در این سو قرار داشت.
داخل کاروانسرا حیاط وسیعی وجود دارد که با صُفـّه ( ایوان ) هایی در چهار گوشه بنا ، به هشت ضلعی تبدیل شده و چنان می نماید که در بنای آن از طرح مساجد یا مدارس چهار ایوانی پیروی شده باشد .
از داخل کاروانسرا ، نمای جنوبی ، سر در ورودی را که طاق قسمت جلوی آن فرو ریخته ، نشان می دهد . در هر سوی سر در ، سه صفه یا ایوان و فضاهایی در پشت آنها قرار دارد.
نکته ی جالب ، به کار بردن آجرهای تراش دار در نبش اغلب جرزها است که به صورت هلال در آمده و جرزها جلوه ای جالب تر یافته اند.
