کاخ های استان تهران
کاخ نیاوران
محمدشاه قاجار در دهکده نیاوران عمارتی ییلاقی ساخت. ناصرالدین شاه این عمارت را ویران کرد و به جای آن توسط حاجب الدوله به تاریخ 1267 هـ . ق عمارتی ساخت و آن را «قصر نیاوران» نامید. این قصر که به مرور زمان شکل گرفت ، دارای دو طبقه بود ، شاه نشین در طبقه اول قرار داشت و طبقه دوم به «تالار آینه» معروف شد. آینه کاری این تالار در نوع خود در ایران بی نظیر بود. در اطراف این عمارت ، بناهایی در یک و دو طبقه جهت زنان و دیگر همراهان شاه و نیز آشپزخانه ، قراولخانه و ... ساخته شد.
سردر باغ ملی دارای درهایی بزرگ از جنس فلز آهن و آلیاژ برنج است که یک سال بعد از اتمام بنای اصلی نصب شد. این دروازه از سه ورودی با طاق های هلالی زیبا شکل گرفته است. سردر وسطی بزرگ تر از درهای طرفین است و هر ورودی دارای در دو لتی است.
بعد از گذشت سی سال از حکومت ناصرالدین شاه ، وی خود را صاحبقرآن خواند و این قصر «صاحبقرانیه» نامیده شد. ( در آن زمان ، قرن سی سال محسوب می شد) در زمان مظفرالدین شاه و رضاشاه ، بنای اطراف قصر ویران شد. نمای داخلی کاخ صاحبقرانیه به دستور رضاشاه به کل دگرگون شد و به شکل اروپایی درآمد. (وی قصد داشت عروسی فرزندش محمدرضا را در آنجا برگزار کند)
کاخ صاحبقرانیه که شاهد وقایع تاریخی بیشماری در دوره قاجار بود ، در دوره پهلوی اول بیشتر به محل تشریفات تبدیل شد و در زمان پهلوی دوم ، با تغییرات عمده ای که در طبقه اول آن به وجود آمد، تالار آینه به محل کار محمدرضا پهلوی و طبقه اول به پذیرایی اختصاص یافت. در شمال کاخ صاحبقرانیه ، کوشک ( قصر) احمد شاهی وجود دارد که متأسفانه اطلاعاتی درباره ی آن به جا نمانده است.
در سال 1347 بنای جدیدی در شمال کاخ صاحبقرانیه به دستور محمدرضا پهلوی برای سکونت ساخته شد.
بعد از انقلاب اسلامی در سال 1365 درهای کاخ نیاوران و در سال 1377 درِ کاخ صاحبقرانیه ، بعد از مرمت های کلی به روی مردم باز شد. در مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران ، جدا از دو کاخ یاد شده ، موزه جهان نما و موزه هنر ملل نیز وجود دارد.
کاخ سلطنت آباد
احداث باغ بسیار بزرگ و کاخ های متعدد آن در جلگه شرقی رستم آباد ، در سال 1305 هـ . ق در زمان ناصرالدین شاه پایان یافت . این کاخ دارای عمارت های متعدد ، استخر بزرگ و آب نماهای بسیار و ... بود.
آنچه از کاخ های قدیمی این مجموعه باقی مانده عبارت است از :
بنای مرکزی کلاه فرنگی که مشتمل بر عمارت دو طبقه با سرسرای وسیع و حوضخانه مرکزی مزّین به گچبری های عالی است. برج چهار طبقه خوابگاه به تالار بزرگ عمارت متصل است و حوضخانه طبقه زیرین آن نیز با کاشیکاری عالی تزیین شده است. بقیه بناها و استخر ، و تمام محوطه باغ سلطنت آباد به تأسیس کارخانه های مهمات سازی ارتش تخصیص یافت و به صورت امروزی در آمد.
کاخ سعد آباد
سعدآباد در دامنه جنوبی کوه های البرز قرار دارد و به علت ییلاقی بودن منطقه در زمان قاجار ، به عنوان محل سکونت تابستانی شاهان مورد استفاده بود. پس از سال 1299 شمسی با الحاق محله هایی چون ترش محله ، شاه محله ، باغ محله ، سفرآباد و قاسم آباد ، این کاخ وسعت گرفت و به اقامتگاه تابستانی رضاخان اختصاص یافت.
در مجموع 18 کاخ به مناسبت های گوناگون در مجموعه سعدآباد احداث شد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، با تصویب یک لایحه قانونی ، کاخ سعدآباد و نیاوران برای آماده سازی جهت بازدید مردم در اختیار وزارت فرهنگ و آموزش عالی قرار گرفت.
مجموعه سعدآباد که در شمال غربی تجریش واقع شده ، از شمال به جنوب در امتداد رودخانه دربند امتداد دارد و این رودخانه از شمال وارد محوطه کاخ شده و از دیواره جنوبی آن خارج می شود. وسعت مجموعه سعدآباد بیش از 110 هکتار است.
کاخ فیروزه
کاخ فیروزه کاخ کوچک و زیبایی مشتمل بر تالار بزرگ مرکزی و اتاق های جانبی آن است. این بنا در زمان ناصرالدین شاه ساخته شد ؛ دارای ایوانی گرد کاخ در کنار استخر آب و در میان محوطه ی مشجّر است. کاخ فیروزه محل استراحت و ناهارخوری شاهان قاجار هنگام تفریح و شکار بود و از نظر کاشیکاری داخلی و شیوه معماری اثر هنری جالب توجهی به شمار می رود. این بنا به قصر فیروزه نیز معروف است. این محل از نیم قرن پیش در اختیار و تملک زرتشتیان تهران قرار دارد.
کاخ سلیمانیه
این بنا در قرن نوزدهم به دستور سلیمان میرزا فرزند فتحعلی شاه و به استناد « تاریخ عضدی» توسط یکی از معماران سرشناس آن زمان به نام « صدر اصفهانی » که پدر زن سلیمان میرزا بود در حاشیه شهر کرج آن زمان ساخته شد . بنای دو طبقه و تالار وسیع با دهلیز و پلکان و مزین به گچبری های نفیس و نقوش بی نظیر از آغاز عهد قاجار به این کاخ ارزش فراوان داده است. این باغ و کاخ به فرمان فتحعلی شاه « سلیمانیه » نامیده شد. کاخ سلیمانیه امروزه در مرکز شهر کرج واقع شده و در تملک دانشکده کشاورزی کرج قرار دارد.
کاخ بهارستان
این کاخ به وسیله مرحوم « میرزا حسین خان سپهسالار » در سال های پیش از 1300 هـ . ق بنیاد نهاده شد و سال های متمادی محل تشکیل مجالس ایران بود و هم اکنون به مجلس شورای اسلامی تعلق دارد .عمارت بهارستان چند سال قبل طعمه حریق شد اما هم اینک آسیب دیدگی آن به کلی برطرف شده است.
باغ نگارستان و حوضخانه آن
مجموعه ی قصر و باغ نگارستان بین سال های 1232- 1222 هـ . ق در زمان فتحعلی شاه قاجار به دست دو تن از معماران نامی زمان ، استاد « عبدالله خان » و استاد « آقاجانی اصفهانی » بنا شد . این مجموعه در ضلع شمالی میدان بهارستان ، یعنی در جایی که امروزه عمارت سازمان برنامه و بودجه واقع است ، قرار داشت. هر چند از این مجموعه چیزی برجای نمانده و احتمالاً در اواخر دوره قاجار ویران شده است ، اما حوضخانه آن هنوز در گوشه ای از وزارت ارشاد برجاست. این بنا که به سبک بناهای دوره زندیه ساخته شده ، اکنون به عنوان ساختمان گنجینه هنرهای ملی ایران مورد استفاده است.
سر در باغ ملی
گالری عکس دروازه تهران ( سردر باغ ملی )
در دورانی که رضاخان وزیر جنگ بود- سال 1340 هـ. ق – در مدخل میدان مشق سابق که محل تمرینات نظامی قشون عهد قاجار و سلطنت فتحعلی شاه بود ، سر در بلند و باشکوهی ساخته شد. این سردر جایگزین عمارت دیگری شد که قبلاً در همین مکان جای داشت و به بنای فعلی شبیه بود. از آنجا که پس از اندک زمانی بسیاری از زمین های میدان مشق به باغ ملی اختصاص یافت ، این دروازه به سردر باغ ملی معروف شد.
بعدها با ساخته شدن بناهای پیرامونی ، سردر باغ ملی در میان ساختمان هایی چون پستخانه مرکزی و بنای قدیمی شرکت نفت ایران و انگلیس احاطه شد. ساختمان شهربانی کل کشور، وزارت امور خارجه ، موزه و کتابخانه ملک ، موزه ملی ایران و کتابخانه ملی ایران و ... نیز در مراحل بعد ، این سردر را احاطه کرد.
سردر باغ ملی دارای درهایی بزرگ از جنس فلز آهن و آلیاژ برنج است که یک سال بعد از اتمام بنای اصلی نصب شد. این دروازه از سه ورودی با طاق های هلالی زیبا شکل گرفته است. سردر وسطی بزرگ تر از درهای طرفین است و هر ورودی دارای در دو لتی است.
بالای ورودی وسطی ، اتاقکی به شکل کلاه فرنگی با بام شیروانی ساخته شده که از طریق پنجره هایی با طاق هلالی ، به دو سوی باغ ملی باز می شود. این اتاق در اصل نقاره خانه بود و از آنجا طلوع و غروب خورشید را با نواختن شیپور به اطلاع عموم می رساندند.
مصالح عمده این سردر آجر ، سنگ ، کاشی ، چوب و فلز است که با ترکیب بندی و هماهنگی خاص در کنار هم قرار گرفته اند . پایه ها و ستون های دروازه ، تماماً بر روی قطعاتی از سنگ های سخت استوار شده اند . در بخش جنوبی دروازه ، هشت ستون به صورت جفت در طرفین طاق ها برپاست.
قاب کاشیکاری در بالای طاق بزرگ با دو نقش شیر و خورشید و پرچم ایران به گونه ای قرینه مزین شده است . در یک سوی شیر و خورشید کلمه مقدس « بسم الله الرحمن الرحیم » و در سوی دیگر جمله « نصر من الله و فتح القریب » آمده است.
