خوراسگان یکی از شهرهای استان اصفهان در مرکز ایران است.
این شهر با جمعیتی بالغ بر ۱۰۰٬۰۰۰ نفر (برآورد ۱۳۸۶خ.) در بخش مرکزی شهرستان اصفهان قرار دارد و چسبیده به شهر اصفهان است. مساحت این شهر ۷۰ کیلومتر مربع میباشد .
خوراسگان ، سرزمین خورشید قرن ها پیش از این ، در عصر پیشدادیان ، در جلگة شمالی رود همیشه جوشان و خروشان زاینده رود ، جائی كه از پس دیواره شرقی كوه هایش خطة خشك كویر مركزی آغاز می شود ، سرزمینی بود آباد و مسكون كه « گابایاگی » اش می نامیدند و در بعضی از متون كهن از آن با عنوان « رشورجی » نام برده اند .
بطلمیوس ، جغرافیدان یونانی از آن به » اصبدانه » یاد كرده است و بعدها و به عصر هخامنشیان « اسپادانا » نامیده شد و آن جائی بود كه سپاه ملوك ایران باستان ، در آن جمع می شدند و از آنجا به اطراف و اكناف ایران زمین گسیل داده می شدند . گویند اسپادانا از كلمه « اسپاه » است و آن به معنی « سپاه » آمده و « ان » آن برای نسبت بوده است .
این كلمه بعدها در تداول كلام عامه ، تبدیل شد به كلمة « اسپاهان » و در نهایت به « اصفاهان » و « سپاهان » و « اصفهان » تغییر یافت .
و اصبدانه خود مركب بود از دو شهر بزرگ و آباد و همجوار و هر دو بر ساحل شمالی زاینده رود . یكی « شهرستان » و دیگری « جی » ؛ و هم از آن عهد كهن در حاشیة شرقی جی ، قصبه ای بود آباد و معمور كه چون هر بامداد از پشت كوه های شرقی اش ، خورشید سربر می كشید و به بلندای آسمان نیلگون دامن می كشید ، « خور – اسكان » اش می نامیدند . كه بعدها ساده تر شده « خوراسگان » گفته شد و چون بر سر راه اصفهان به خاوران و یزد و كرمان واقع شده بود ، « دروازه شرقی » و همچنین « دروازة خور » اش نامیدند و آن دهی بود آباد و پرجمعیت ، با خاكی حاصلخیز و مردمانی زراعت پیشه و سلیم النفس . بعدها و به عصر حضور اسلام در ایران ، همه مسلمان و شیعه مذهب ؛ و گویند مردمی بوده اند مهربان و مهمان نواز ، همچنان كه امروزه نیز بر همین خصلت استوارند . و معمرین و كهنسالانش افسانه ای به یاد دارند حاكی از اینكه به عصر صفوی ، وجود همین روحیه و منش ، این خطه را از حملة افاغنه در امان داشته است.
واژه خوراسگان از سه جزء خور + آسه ( آس ) + گان تشكیل شده است . خور مخفف خورشید است و كلمه آس و یا آسه با كسرة نیمه ملفوظ همان است كه درواژه خراسان داریم و اگر امروز خراسان را «خوراسان» نمی نویسیم از باب مسامحه است و الا خراسان هم از دو جـزء « خور+ آسان» تشكیل شده است ، جزء اول به معنی خورشید است و جزء دوم « اسان » همان صفت فاعلی از مصدر آمدن است . بمعنی « آیان » است .بنابراین خوراسگان همان خوراسان (خراسان ) است كه در مشرق اصفهان قراردارد و از آنجا خورشید برمی آید سوی اصفهان .
آثار تاریخی این شهر عبارتند از:برج های کبوتر پارون ، کنگاز و گورت ، منار راران ، مسجد جامع هفت شویه ، قنات پارون و کنگاز و امارت خان. همچنین این شهر دارای چند امام زاده نیز میباشد كه در این میان بارگاه حضرت ابوالعباس ، از نوادگان قمر بنی هاشم ابوالفضل ـ العباس ( ع ) به تنهائی جلوه گاه هنر معماری و آئینه كاری و نقاشی قرون و اعصار است كه به همت هنرمندان معاصر خوراسگانی بازسازی شده است .
و در كنار آن بارگاه امامزاده اسحق و امامزاده شاه میرقوام الدین و امامزاده سیدمحمدباقر ، در خیادان و امامزاده مختار در چنگان ، هر دو در حومة خوراسگان كه اینك جزئی از شهر شده ، بر قداست این شهر می افزاید .
دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان در این شهر واقع شده است.
شهری با این قدمت و این موقعیت ، بدیهی است كه نمی توانسته خالی از چهره های شاخص فرهنگی و علمی و هنری باشد و به رغم كوچكی و در حاشیه بودنش ، از دیرباز مهد پرورش چهره های علمی بوده و رجال بزرگی را به فرهنگ ایران هدیه كرده است كه از جمله می توان از : احمدبن شهدل خوراسگانی ، شرف الدین محمد سفروه ، ابوالفتح محمد بن حسینی ، محمدباقر سمسوری ، میرزامحمدنصیر خوراسگانی ، وثوق العلماء ، معین خیادانی ، محمد شفیع خوراسگانی ، میرزا بابای حكیم ، میرزا محمد پزشكی ، حسن مشفقی و شیخ غلامرضا , نادر قلی نادری رارانی نام برد .
فعالیت های بازرگانی :
فعالیت های بازرگانی بیشتر شامل فعالیتهای صنفی و خدماتی می گردد . تعداد واحدهای صنفی این شهر بالغ بر 4000 واحد می باشد .
فعالیت های اصلی مردم (بازرگانی ، كشاورزی ، صنعتی ، خدماتی و…) می باشد .
فعالیت های كشاورزی :
بیشتر از یك سوم جمعیت این شهر از طریق كشاورزی و دامداری امرار معاش می نمایند . به علت محدودیت اراضی كشاورزی خوراسگان و محدودیت آب و خاك تراكم جمعیت بیشتر، جمعیت فعال حوزه عمل این شهر به منظور اشتغال روزانه به شهر اصفهان و حوزه های روستایی بخش مركزی براآن شمالی و قهاب و مناطق دور و نزدیك عزیمت می نمایند ولی وقوع شهر در مجاورت شهر اصفهان مانع مهاجرتهای دائمی و طولانی می گردد .
فعالیت های صنعتی :
عده ای از زنان منطقه در منازل به شغل قالی بافی اشتغال دارند . در سالهای اخیر خاتم سازی در این شهر رونق فوق العاده یافته است و در كارگاه های متعدد ، صدها نفر به این كار مشغولند . همچنین واحد های صنعتی بزرگی مانند كارخانه قند و 402 واحد تولیدی و صنعتی دیگر در محدوده خوراسگان دایر می باشد .
مراكز آموزشی :
حوزه علمیه امام جعفر صادق (ع) برادران
حوزه علمیه فاطمه زهرا (س) خواهران
دبستان دخترانه و پسرانه منطقه جی 181 باب با تعداد 15467 نفر دانش آموز
مدرسه راهنمایی دخترانه وپسرانه منطقه جی 68 باب با تعداد8352 نفر دانش آموز
دبیرستان ، پیش دانشگاهی و هنرستان دخترانه وپسرانه منطقه جی با تعداد 5941 نفر دانش آموز و هنرجو
اماکن تاریخی :
1)امارت خان
مجموعه ساختمانی است متشکل از چند باب خانه و یک باغ و ملحقاتی چون انبار و اسطبل و کارگاه قالیبافی که این مجموعه حدود 150 سال پیش طراحی و به مرور زمان ساخته شده است . مهمترین بنای این مجموعه اُرسی گل است با رسم و نقاشی های روغنی و گچ بری و دربهای نفیس که متاسفانه سقف آن نیاز به حفاظت دارد و احتمال خرابی آن زیاد است .
اُرسی نقش اطاقی است با 5 درب روبرو و سقف مسطح و نقش و نگارهای بسیار زیبا و منظم با آبرنگ . اُرسی دورو که دارای نقاشیهای طرح فرنگی و گل و بوته و منظره که متاسفانه سقف آن خراب و قسمتهای مهم آن نابود شده و حوض مرمر یکپارچه ای در شاه نشین آن قرار دارد که سالم باقی مانده است . پنج دری آینه کاری که با تزئینات و نقاشیهای رنگ و روغن و آبرنگ و تصاویری از سازندگان بنا چون محمد کریم خان و محمدعلی خان باقی است .
2)منار راران
یکی از آثارشناخته شده کشور به شماره 233آثار تاریخی و میراث فرهنگی ایران به ثبت رسیده که در روستای راران قرار دارد . در کتیبه این منار ذکری از تاریخ ساخت آن نشده , لکن بنا به نظریه آقای اسمیت باستانشناس قرن بیستم تاریخ این مناربین سالهای 575 تا688 هجری قمری گفته شده است . ارتفاع این منار 30/40متر است و قاعده آن به شکل مربع در ابتدا3 متر میباشد . درون این منار پلکانی وجود دارد که از دو متری منار تا گلوگاه ادامه دارد و بر محور دست چپ بالا میرود . پائین منار با آجر معمولی بدون نقش ساخته شده است . قسمت میانی بدنه منار با نقوش لوزی و خطوط معقلی با آجر برجسته کار شده و قسمت بالای منار با آجرهای شطرنجی و اشکال لوزی بنا گردیده که قسمت تاج و کنگره منار آسیب دیده و احتمال خراب شدن دارد که متاسفانه هنوز اقدامی در جلوگیری از خرابی به عمل نیامده است .
3)برج های کبوتر پارون و کنگاز
این دو برج در ابتدا و انتهای محور گردشگری , فرهنگی قنات های پارون و کنگاز می باشد که در طرح به عنوان دو مرکز فرهنگی در نظر گرفته شده است . نمای بیرونی برج پارون مرمت گردیده ولی فضای داخلی آن و همچنین برج کنگاز نیاز مبرم به مرمت دارند .
4)مسجد جامع هفت شویه
این مسجد در حدود پانزده کیلومتری شمال شرقی اصفهان قرار دارد . آنچه از بنای این مسجد باقی مانده قسمتی از گچ بری محراب و چند ستون نیمه مخروبه باقیست , بنا به تحقیق دکتر هنرفر بنای این مسجد در زمان سلجوقیان در قرن پنجم یا ششم هجری می باشد و تزئینات گچ بری های آن به قرن ششم هجری شباهت دارد . اساس این مسجد از خشت خام بوده ولی نماسازی بعضی از قسمتهای آن به وسیله آجر انجام گرفته شده است .
5)برج های کبوتر گورت
این رشته برج با تعداد 21 برج کبوتر از نمونه های منحصر به فرد برجهای کبوتر رشته ای می باشد که به علت قرارگیری در دشت باز مناظر بدیع و قابل توجهی جهت افزایش پتانسیل های گردشگری به وجود آورده که متاسفانه به علت عدم توجه به مرمت بناهای مذکور به طور روزافزون سرعت فرسایش آنها فزونی می یابد .
6)قنات پارون و گورت
این قنات در اصل انتهائی ترین قسمت مسیر آب گذری بوده است که معروف به چشمه باقرخان می باشد و آب سرازیر شده از سمت غرب اصفهان را به سمت زمینهای حیدرآباد واقع در شمال خوراسگان هدایت می کرده است . از دیگر کارکردهای این قنات می توان ایفای نقش مسیل در زمان بارندگی های شدید را نام برد . شهرداری خوراسگان با هدف افزایش جاذبه های گردشگری و جهانگردی اقدام به تهیه طرحی جهت این مسیر قنات در حد فاصل دو برج کبوتر پارون و کنگاز نموده است که در این طرح عملکردهائی از قبیل نمایشگاه , رستوران , چایخانه سنتی و دیگر عملکردهائی که لازمه یک محور گردشگری می باشد لحاظ گردیده است . لازم به ذکر است پروژه فوق توسط شهرداری در حال اجرا می باشد .
