پیشینه تاریخی
غار دربند سنگسر از غارهای جالب و دیدنی برای گردشگران و محققان
سابقه تاریخی این شهر به پیش از اسلام و حتی به زمان سلسله‌های پیشدادی می‌رسد. در شاهنامه فردوسی از سنگسر که همان ******ر یا ******ار باشند سخن رفته‌است. در روایات ملی و حماسه‌های ایران نیز از ******ر و ******اران یاد شده. همچنین به سگساران در چندین جا از شاهنامه فردوسی اشاره شده‌است، از جمله رای زدن تورانیان از جنگ ایران:
ز بز گوش و سگسار و مازندرانکس آریم با گرزهای گران
در فرهنگ شاهنامه، ذیل کلمه سگسار آمده است: «از مرز و بوم‌هایی که داهیان در آن جای گرفتند». و راجع به داهیان در ذیل کلمه سکزی می‌خوانیم: «... داه گروهی بودند از آرین که در دشت خوارزم جای گرفتند و پس از آن در کنار جنوبی دریای خزر جایگیر شدند. از ... آنان مردم بستوه آمدند. پادشاه ایران گروه داه را پراکنده ساخت. یکدسته از آنان را به زابلستان کوچانید و آنان را سکزی خواندند ... و دشت خوارزم داهستان نامیده شد که مخفف آن دهستان است و اکنون به دهستان معروف است و یکدسته از گروه داه را در زمینی جای دادند در طبرستان ...». به این ترتیب می‌توان گفت سنگسر که در نواحی جنوبی دریای خزر قرار دارد جزئی از سگسار باستانی است و سنگسری‌ها از بازماندگان داهیان و با مردم سیستان(سجستان) و خوارزمیان قدیم از یک نژاد می‌باشند.
مردم این دیار از دیر باز در پاسداری از سرزمین ایران پیش قدم بوده که به عنوان نمونه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- در جنگ شاه طهماسب اول با سلطان سلیمان قانونی (شاه عثمانی) تعداد کمی از سربازان سنگسری (حدود ۲۰۰ نفر) جلو ارتش عظیم عثمانی را سد کردند و همگی کشته شدند تا سپاه ایران بتواند فرصت عقب نشینی و تجدید قوا را پیدا نموده و از نابودی کامل نجات یابد.
- در نبرد مهماندوست اشرف افغان با نادرشاه، جزء سربازان نادرشاه بودند و رشادت زیادی از خود نشان دادند.
- اسماعیل‌خان٬ ذوالفقارخان٬ مطلب‌خان٬ محمدعلی‌خان و عیسی‌خان مردانی بسیار متهور و جنگجو بوده که در بیشتر جنگ‌های مهم دوره فتحعلی شاه حضور داشته و پیروزی‌های نمایانی بدست آوردند. در رویداد جدایی افغانستان سردار ذوالفقارخان سنگسری فرماندهی سپاه ایران را بعهده داشت و دوبار افغان‌ها را شکست داد.
-
- در جنگ ایران و عراق مردم این منطقه بیشترین شهید را در سطح استان دادند.
از سال ۱۳۰۷ مهدی‌شهر دارای شهرداری مردمی بوده و در سال ۱۳۱۴ به‌عنوان چهارمین شهر استان سمنان توسط وزارت کشور به رسمیت شناخته شد. ناحیه سنگسر تا قبل از شهریور ۱۳۲۰ دارای فرمانداری نظامی بود که دودانگه و چهاردانگه و نقاط دیگری از شهرستان ساری سابق جزء آن بوده است. یادآوری می‌شود که در فرهنگ جغرافیایی ایران که در سال ۱۳۲۹ چاپ شده است، این ناحیه با حدود و مشخصات کنونی به عنوان بخش سنگسر آمده است.این بخش در ۱۳۸۷ به شهرستان مهدی‌شهر ارتقاء یافت.
جغرافیای تاریخی
نمایی قدیمی از شهر سنگسر
مورخان عرب در دوران پس از اسلام سنگسر را در کتاب‌های خود رأس الکلب ثبت کرده‌اند و این جمله ترجمه اشتباهی از نام سگسر است که در کتاب‌های آنان راه یافته و به همین صورت گفته شده‌است.
زبان سنگسری
زبان سنگسری(ISO/DIS ۶۳۹-۳) عضوی از دسته سمنانی در شاخهٔ شمال غربی زبان‌های ایرانی است که خود شاخه‌ای از زبان‌های هندوایرانی و آن نیز به نوبه خود شاخه‌ای از زبان‌های هندواروپایی است و با زبان سمنانی ٬ سرخه‌ای ، شهمیرزادی و لاسگردی که از آبادی‌های مهم شهرستان سمنان محسوب می‌شود نزدیکی و شباهت خاصی دارد.
اهالی این منطقه زبان فارسی را نیز بخوبی صحبت می‌کنند ولی در بین خود ترجیح می‌دهند که با لهجهٔ خویش حرف بزنند که در این صورت دیگران از آن چیزی سر در نمی‌آورند.
صنایع دستی
میدان شهدای سنگسر
صنایع دستی سنگسری‌ها شامل قالی بافی، نمد مالی، گلیم و جاجیم بافی و همچنین بافتن پارچه‌های کمابیش ظریف مانند چادر، برک، شال، مقنعه و … می‌باشد. اندازه قالی‌ها معمولاً بزرگ نیست و کمتر به بافتن قالی‌های بزرگ دست می‌زدنند. بافت نوعی قالی در آن جلب توجه می‌کند که همان قالی خود رنگ که در برخی نقاط دیگر ایران هم بافته می‌شود. در این نوع قالی از رنگ طبیعی پشم (سفید، سیاه، خاکستری، قهوه‌ای، میشی و …) استفاده می‌کنند. همچنین زنان سنگسری دارای لباس‌های ویژه‌ای هستند مانند «ساخته مکنه» که روسری ابریشمین خوش رنگ و نگاری است که قرن‌ها آن را بافته، زینت داده و به ترتیب خاصی می‌بندند.
ریشه نام
پیرامون ریشه نام سنگسر دو نظریه وجود دارد:
- چون در اطراف این محل کوه‌های سنگی و سخت وجود داشته، آن را سنگسار نامیده‌اند که به تخفیف سنگسر شده‌است.
-
- در آغاز اسلام این نام را سنگسر بر زبان می‌رانده‌اند و چه سنگسر و این آبادی نشیمنگاه سکاها بوده‌است بنابراین سنگسر تحریف شده سگسر می‌باشد.
به احتمال زیاد نظریه اول درست‌تر است، زیرا در گذشته معمولاً نامگذاری شهرها و روستاها بر اساس شرایط اقلیمی بوده‌است و سنگسر نیز منطقه‌ای کاملاً کوهستانی و زمین آن نسبتاً سخت بوده‌است و انواع سنگ‌ها به وفور در آن دیده می‌شود. آنست که در ترکیب‌های وصفی و اضافی، همواره صفت پیش از موصوف و مضاف‌الیه پیش از مضاف می‌آید. به‌عنوان مثال، به سنگ سیاه می‌گویند:
سُ سنگ (سیاه سنگ) و یا به جای آن که بگویند: «روی سنگ» می‌گویند: «سنگی سر» بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که در گذشته‌های دور، سنگسری‌ها برای توصیف محل سکونت خود به آن «سنگی‌سر» و به مرور زمان سنگسر گفته‌اند.
تغییر نام
پس از انقلاب ۱۳۵۷، در سال ۱۳۵۸ سنگسر به صورت رسمی مهدی‌شهر نامیده شد.
ورزش
شهرستان مهدی‌شهر از قطب‌های اصلی هاکی در ایران است و این منطقه همواره تعدادی بازيكن در اردوهای تيم ملی دارد.در یکی از میدان‌های اصلی این شهر تندیس بازیکن هاکی قرار دارد. همچنین با توجه به پیشنه عشایری هنوز برخی در اسب‌سواری مهارت دارند.
گاهنمای سنگسری
سال سنگسری دارای دوازده ماه سی روزه است و پنج روز زائد سال که پیتک خوانده می‌شود و در پایان آخرین ماه سال کهنه و پیش از آغاز اولین ماه سال نو قرار می‌گیرد. ماه‌های سنگسری در وضع کنونی به شرح زیر است:
بهارآونه مُپیتکمَس مُدِ مُتابستانگوجونوسالسيا مُپاییزکورچاوریاتیر مُزمستانمردال مُشروره مُمیرونه مُ
