شهرستان آمل در مرکز استان مازندران قرار دارد و از شمال به شهرستان محمودآباد، از شرق به شهرستان بابل، از شمال شرقی به شهرستان بابلسر و از غرب به شهرستان نور و از جنوب به استان تهران محدود می‌شود.
این شهرستان با جمعیتی برابر با ۳۴۳٬۷۴۷ نفر جمعیت (شهر آمل؛ ۱۹۷٬۴۷۰ نفر) و ۳۱۸۵ کیلومتر مربع مساحت دارای دو شهر آمل و رینه و سه بخش مرکزی، لاریجان و دابودشت است.
شهر آمل واقع در جلگه مازندران و طرفین رود هراز با ارتفاع ۷۶ متر از سطح دریا در ۵۲ درجه و ۲۱ دقیقه طول شرقی و ۲۶ درجه و ۲۵ دقیقه عرض شمالی و در فاصله ۷۰ کیلومتری غرب ساری، مرکز استان، ۱۸ کیلومتری جنوب دریای خزر و شش کیلومتری شمال دامنه کوه البرز و ۱۸۰ کیلومتری شمال شرقی تهران قرار دارد
تاریخچه
واژه آمل که گونه پهلوی آن آموی (Amui) است، نصراله هومند در جزوه آشنای مختصری با شهر آمل می‌نویسد: «تز میان همین اقوام مهاجر آریائی (آزادگان) شاخه‌ای دیگر با نام آموهائی برای بدست آوردن سرزمینی بزرگ و آباد از سرزمین اصلی خود مهاجرت نموده و در کناره رود هراز (هرهز) آرام یافتند. چنانکه این قوم توانستند در کنار (ه) غربی همین رود شهری را بنا کنند و نام قبیله و قوم هود را بر آن شهر بنهند. با گذشت زمان به گونه‌های: آموری، آمو، آمل بدل شد.» و سرانجام نتیجه می‌گیرد :«منظور از این همه اشارات و یادآوری‌ها این بود که «آموئی‌ها» مردمان اولیه سرزمین آمل و اطراف از سمت غرب به شرق مهاجرت نکردند بلکه از شرق دریای خزر به مازندران (تبرستان) مهاجرت نموده ساکن شدند و... واژه‌هایی مانند آمارد، آملد، امرته را نمی‌توان ریشه لغوی شهر آمل به حساب آورد در صورتی که با اندکی دقت و توجه می‌توان (ریشه واژه آمل را به اینگونه بدست آورد: آمل – آمو – آموی- آمویه.»)
باتوجه به اسناد تاریخی این شهر حداقل از دوره ساسانی تا دوره مغول پایتخت مازندران بوده‌است. موقعیت استراتژیک شهر آمل و رودخانه هراز، توسعه بخش‌های کشاورزی، تجاری، صنعتی و گردشگری منطقه را در سالهای اخیر تسهیل نموده‌است. محصولات عمده کشاورزی آن، برنج، گل و گیاه، دانه‌های روغنی کلزا، سبزیجات و علوفه می‌باشد.
آثار تاریخی
گنبد ناصر الحق، بقعه شمس آل رسول (آتشکده)، بقعه سید سه تن (میر حیدر آملی)، مسجد امام حسن عسگری، بقعه امامزاده قاسم، مسجد آقا عباس، مسجد جامع، بقعه میر بزرگ، ساختمان دارائی، پل دوازده چشمه، پل فلزی (معلق)، قدمگاه خضر، امامزاده ابراهیم و امامزاده عبدا...
مراکز دیدنی
دخمه‌های سنگی (کافر کلی) رینه، راه باستانی تنگه بند بریده و تصویر حجاری شده شاه و یاران او بر سنگ، کاروانسرای گمبوج، قلعه ملک بهمن، مسجد جامع، مسجد امام حسن عسکری، مسجد آقا عباس، بقعه متبرکه سه سید، بقعه متبرکه ناصرالحق، بقعه متبرکه شمس آل رسول، امامزاده ابراهیم، بقعه متبرکه میربزرگ، پل دوازده چشمه، امامزاده قاسم، سقانفار زرین‌کلا و سقانفار هندوکلا
فاصله برخی جاذبه‌های شهرستان آمل از مرکز شهرستان
- کوه دماوند ۷۵ کیلومتر
- دره و دریاچه سد لار ۱۰۰ کیلومتر
- آبگرم لاریجان ۷۲ کیلومتر
- آبشار شاهاندشت ۶۵ کیلومتر
- آب گرم بائیجان ۶۰ کیلومتر
- آب اسک ۸۰کیلومتر
- امامزاده عبدالله ۱۲ کیلومتر
- روستای بلیران ۱۵ کیلومتر
- شکل شاه (جاده هراز) ۶۰ کیلومتر
- پل دروازه چشمه مرکز شهر
- مشهد میر بزرگ مرکز شهر
- امامزاده ابراهیم مرکز شهر
- شمس آل رسول مرکز شهر
- پارک جنگلی میرزا کوچک خان ۲۰ کیلومتر
تاریخ
شهر آمل از شهرهای بسیار قدیمی ایران در استان مازندران است.ابن خردادبه:<<از زمان پادشاهی فریدون تا زمان بهرام گور آمل پایتخت دنیای مسکون بود>>.حمدالله مستوفی بنای شهر را به طهمورث پادشاه پیشدادی نسبت می‌دهد. فردوسی از آمل چنین ذکر کرده‌است: از آمل گذر سوی تمیشه کرد نشت اندر آن نامور پیشه کرد از آمل همه بندگان تواند به ساری پرستندگان تواند چنین تا به شهر بزرگان رسید ز ساری و آمل به گرگان رسید در تاریخئ طبرستان ابن اسفندیار کاتب (تالیف ۶۱۳ ه-ق)چنین آورده‌است:<<در قباله‌های کهن مذکور است که معنی آمل به واژه طبری آهوش است وهش وهل مرگ را گویند و کنایه از این است که تو را هرگز مرگ مباد>>. در کتاب راهنمای شمال فرخ عفاری در تاریخچه آمل چنینی آورده‌است: خسرو پرویز آمل را توسعه داد از آن به بعد این شهر مدت‌ها مقر حکومت و پایتخت حکام محلی مازندران بود. ماضیار به امر محمد ابن موسی نماینده مامون این شهر را ۸ ماه محاصره کرد وسرانجام فتح و بعد از تصرف شهر دستور خراب کردن دیوارهای آن را صادر کرد اما بعد پشیمان شد. اصطخری در کتاب مسالک و ممالک چنین آورده‌است:<<و از همه طبرستان ابریشم بسیار خیزد خاصه به آمل>> ابن حوقل چنین نوشته: <<آمل از قزوین بزرگتر و بسیار پر جمعیت تر بود>>. ابن اسفندیار (۶۱۳ه-ق) آمل را بازار جهانی روزگار خود معرفی و ذکر کرده بود.
بعضی از مورخان و جغرافی نویسان سابقهْ آمل را به دورهْ پیشدادیان و کیائیان نسبت داده‌اند. شهر آمل با توجه به اشیاء و سکه‌هایی که از آن به دست آمده در دوره ساسانی پایتخت یامرکز آن منطقه بوده‌است. احتمالاُ مردم آمل در زمان حکومت مهدی خلیفهْ عباسی، به دین اسلام گرویدند و بعد از آن بناهای اسلامی در آنجا ساخته شد. اوایل قرن هفتم حسام الدین اردشیر مرکزیت را از ساری به آمل آورد و قصر خود را در آنجا برپا داشت. در سال ۷۹۵ هـ. ق امیر تیمور گورکانی آمل و ساری را غارت کرد و فرمان قتل عام ساکنین آن‌ها را صادر کرد و سه قلعهْ مهم از جمله ُ ماهان سر ُ را با خاک یکسان کرد. از آن پس آمل روبه ویرانی نهاد. آمل جدید در جوار شمال آمل قدیم بنا شده‌است. ابن اسفندیار آملی، مؤلف کتاب تاریخ طبرستان نام شهر آمل را برگرفته از نام دختری افسانه‌ای به نام آمله می‌داند که دختر یکی از امیران دیلمی و همسر فیروزشاه، حاکم بلخ بوده‌است.
آمل در قدیم شهری آباد، وسیع و پر جمعیت بود. ابوالفضل بیهقی، در کتاب تاریخ خود در فصل حرکت مسعود غزنوی با لشکریانش به آمل، این شهر را چنین توصیف می‌کند: «و امیر به شتاب براند و به آمل رسید روز آدینه ششم جمادی‌الاولی، و افزون پانصد و ششصد هزار مرد بیرون آمده بودند؛ مردمان پاکیزه‌روی و نیکوتر، و هیچکدام را ندیدم بی‌طیلسان شطوی یا توزی یا تستری یا ریسمانی… و گفتند عادت این است… و من که بوالفضلم پیش از تعبیه لشکر در شهر رفته بودم، سخت نیکو شهری دیدم، همه دکانها درگشاده و مردم شادکام» در قرن پنجم وقتی با همت خواجه نظام‌الملک طوسی، وزیر کاردان و با کیاست سلجوقیان و صاحب کتاب معروف سیاست‌نامه (سیرالملوک)، قرار شد مدارسی به سیاق دانشگاه‌های امروزی به نام نظامیه در شهرهای بزرگ جهان اسلام آن روز از جمله بغداد، دمشق، بلخ، نیشابور و بخارا تأسیس شود آمل از جمله شهرهایی بود که در کنار شهرهای فوق صاحب نظامیه گردید.
محمدبن جریر طبری، علی بن سهل بن ربن طبری، شمس‌الدین محمد آملی، سراج قمری، ابن اسفندیار آملی، اولیاءالله آملی، علامه میرحیدر آملی، طالب آملی، جواد فاضل، میرزا هاشم آملی، حسن حسن‌زاده آملی، دکتر سید محمد خان حکیمی، عبدالله جوادی آملی از اهالی سرشناس این منطقه هستند.
موقعیت جغرافیایی آمل
شهر آمل واقع در جلگه مازندران و طرفین رود هراز با بلندای ۷۶ متر از گستره دریا در ۵۲ درجه و ۲۱ دقیقه بلندای شرقی و ۲۶ درجه و ۲۵ دقیقه عرض شمالی و در فاصله ۷۰ کیلومتری غرب ساری، مرکز استان، هجده کیلومتری جنوب دریای مازندران و شش کیلومتری شمال دامنه کوه البرز و ۱۸۰ کیلومتری شمال شرقی تهران قرار دارد.
آب و هوا
آب و هوای شهرستان آمل نظیر سایر نقاط مازندران است؛ در تابستان‌ها گرم و مرطوب و در زمستانها ملایم. حداکثر ریزش باران در ماه آذر و حداقل آن نیز در ماه تیر است.
کوه‌ها
- قله دماوند
- قله امامزاده قاسم
- سیاه کوه
- آسمان کوه لار
- کوه دال کمر
- کوه کاعون
- کوه شیخ کر
- ارتفاعات ییلاقات لاریجان
- رود هراز
- جاذبه‌های علمی تحقیقی
- کارگاههای پرورش ماهی سردابی لاریجان
- طرح آبریز هراز
- موسسه تحقیقات برنج کشور
- مرکز پرورش نهال زیتون
- مرکز پرورش گیاهان دارویی سلیمانی و قلی‌زاده
- دهکده قدیمی با کارگاه قالی‌بافی بلیران
- باغ کیوی و گلخانه ایزدی
- پرورش ماهی و منابع طبیعی چلاو
- منطقه حفاظت شده چلاو
- منطقه حفاظت شده سیاه‌بیشه
- منطقه حفاظت شده دشت و دریاچه لار
- جاذبه‌های تفریحی
- پارک جنگلی میرزا کوچک‌خان جنگلی
- پارک جنگلی امامزاده عبدالله
- پارک دهکده طلایی
- شکارگاههای لاسم
- شکارگاه امیری
- شکارگاه لار
- دشت و دریاچه لار
- منطقه تیراندازی ممنوع رزن
- جاذبه‌های تاریخی
- نقش برجسته شکل‌شاه
- حمام شاه‌عباس آبگرم لاریجان
- بقعه میرحیدر آملی
- مسجد جامع
- آرامگاه ناصرالحق بقعه شمس‌الرسول
- آثاره راه‌باستانی هراز
- قلعه ملک‌بهمن شاهندشت
- برج قدیمی امیری
- بازار قدیم آمل
- مسجد امام حسن‌عسگری
- ساختمان دارایی
- قلعه کهرود
- بافت قدیم شهر شهر با خانه زیبا مانند خانه شفائی
- قلعه دختر پلور کاروانسرای سنگی و کوهستانی پلور
- کافر کلی (غارهای باستانی آب‌اسک و پلمون)
- امامزاده عبدامناف
- امامزداده محمد قریشی
- امامزداه عباس شهنه‌کلا
- پل ۱۲ چشمه
- پل معلق
- پل پلور به لار
- بقعه شمس طبرسی
- بقعه میربزرگ
- جاذبه‌های طبیعی
- قله دماوند
- غار گلزرد
- بلیران
- گرم رود
- رود کم‌کلا
- رود کرسنگ
- رود پنجاب
- رود لاسم
- آب معدنی استراباکو قلابن
- آب معدنی پرسم آمولو
- آب گرم لاریجان
- آب معدنی اسک
- آب آهن آب فرنگی لاریجان
- آب معدنی گرو کلرد
- آب معدنی اشلک
- آبشار کوه اره دریوک
- آبشار یخی
- آبشار شاهاندشت
- آبشار آلامل
- آبشار پرو مد
- آبشار شیخ علی‌خان
- آبشار سنگ درکا
- آبشار قلعه‌دختر پلور
- دریاچه سدلار
- منطقه زیست محیطی لار
- دشت باقیمانده از دریاچه دریوک
- آبشار آب مراد لاسم
- آبشار دوکوهک، پلالس و تمیره منطقه امیری
- دشت دژمال امیری با آثار تاریخی
