زمان از میان رفتنی است و نمی توان آن را پس انداز کرد. تنها می توان آن را به روش های مختلف به بهره وری رساند. وقت آن قدر ارزشمند است که خداوند به آن سوگند یاد کرده است. به قول برایان تریسی: «کیفیت زندگی شما به میزان بهره وری شما از زمان بستگی دارد و این که کیفیت مدیریت زمان شما در استفاده بهتر از وقت چگونه است.» ممکن است این پرسش در همین آغاز ایجاد شود که شاه کلید بهره وری یا مدخل اصلی به سمت بهره وری زمان چیست؟
پاسخ یک کلمه است: «نظم.» از دهه نود به بعد، زمان سرمایه تلقی شد و افراد همواره ارشاد می شوند در پی یافتن راه هایی باشند که زمان انجام کارها را مرتب کنند و حتی آن را کاهش دهند. این قاعده را تجدید سازمان می خوانند. تجدید سازمان یعنی زمانی که فرد پیوسته در جست و جوی راه های بهتر، منظم تر، سریع تر و موثرتر برای حصول به نتایج مثبت گام بر می دارد.
● نظم پذیری و بهره وری
«نظم پذیری»، دروازه و مجوز ورود به سمت بهره وری است. امروزه رتبه بندی کشورهای مختلف جهان، از نظر شاخص های رقابت پذیری، بیانگر این واقعیت است که سبب بالا بودن این شاخص در بعضی کشورها، بالا بودن سطح نظم پذیری آن جوامع است.
بسیاری از استادان جامعه شناسی، مانند «آنتونی گیدتر»، ایجاد عادت نظم پذیری در آحاد جامعه را مبنای توسعه یافتگی می دانند و معتقدند بدون این عادت امکان بهره وری و پیشرفت وجود ندارد. بررسی ها نشان می دهد وجه مشترک تمام کشورهای توسعه یافته نظم پذیری منابع انسانی آن ها است. باید توجه داشت:
الف) اگر از دریچه نظم و تقید به آن به زندگی بنگریم و از اتلاف این سرمایه جلوگیری کنیم، محیط و روزگار برایمان زیبا می شود و احساس بهره وری می کنیم.
ب) عمر، زمان و فرصت ها دست خداوند متعال است; اما نتیجه آن به دست خود ما است. باید از ثمره آن بهره ورانه، بهره گیریم.
ج) در بحث بهره وری از زمان، نشیب ها بسیار است. اگر نشیبی در زندگی نباشد، قدر فرازها را نخواهیم دانست.
د) اگر از وقت درست استفاده کنیم، همیشه وقت کافی داریم; و این یکی از معانی بهره وری است.
به استادی گفتم: تعبیری قشنگ برای زمان و بهره وری بفرمایید. بی درنگ فرمود: برای ترقی و رشد در زندگی و بهره وری از زمان نباید در انتظار یک آسانسور به سر برد. باید راه پله را پیش گرفت و پله پله بالا رفت. افراد نیکبخت و دارای پشتکار که بهره ورانه با زمان برخورد می کنند، به یکدیگر شباهت هایی دارند; ولی هر نگون بختی که در دور ریختن فرصت ها تسلیم شده، اصطلاحا در جهت تخریب زمان خود گام بر می دارد، از بدبختی ویژه برخوردار است.
روح تحقیق، دقت، تفکر، نکته سنجی و موشکافی، ذوق سلیم، سعه صدر و انصاف، عشق به حقیقت و بی پروایی علمی زاده بهره گیری از زمان است. کسانی در مدت تحصیل خویش سوخت گیری علمی خوبی انجام می دهند که از فرصت ها به صورت بهینه استفاده می کنند.
● الگوی بهره وری از زمان
عمدتا روش زندگی انسان هایی که از زمان بهره گیری مناسب انجام می دهند و از فرصت ها به نحو احسن استفاده می کنند، قابل تامل و اقتباس است; حتی اگر در نوع فعالیت و اهداف با ما تفاوت داشته باشند.
«ابوریحان» به نظم شهره بود و از فرصت ها به خوبی استفاده می کرد. او، پس از استقرار در غزنه، چند بار به زادگاهش خوارزم سفر کرد و در غالب جنگ های سلطان محمود در هندوستان شرکت جست. ابوریحان در این کشور بیش تر با علما و حکمای هند معاشرت داشت. بنابراین، زبان سانسکریت آموخت، اطلاعات خود را وسعت داد و مواد کتاب معروف خود «تحقیق ماللهند» را فراهم ساخت.
پیش از بیرونی، کسی در جهان اسلام به هند پژوهی دست نزده است. در غرب و شرق نیز، به گزارش تاریخ، تنها یک سفیر یونانی(۲۹۵ پیش از میلاد) و یک روحانی چینی(چهارصد سال پیش از بیرونی) و یکی دو تن دیگر درباره هند تحقیق کرده اند. از آن جا که بیرونی انسانی منظم، مدقق و محقق بود، نوشته هایش معتبر است. تالیفات این بزرگمرد که نمونه کاملی از فرصت شناسی و بهره وری از زمان است به ۱۳۱ مجلد می رسد. او کتاب هایی را از سانسکریت به عربی ترجمه کرد و واسطه نقل دانش اسلامی به هندوستان بود.
● چهار اصل طلایی در بهره وری از فرصت ها
۱) آرایش مجدد:
پیوسته در پی یافتن راه هایی باشید که وقت و امکانات تان را بر مسائلی که بیش ترین ارزش را برای رشد و تعالی شما دارند، متمرکز کند.
۲) بازآفرینی:
همواره در پی یافتن راه هایی باشید که عملکرد شما را کاملا متحول کند; به گونه ای که فعالیت هاتان با اهداف بلند مدت شما بیش تر هماهنگ شود.
۳) قاطعیت:
تردید و دودلی از عوامل مهم اتلاف وقت است. در ۸۰درصد موارد باید وقتی ایده ای خاص به ذهن تان می رسد، در مورد اجرا یا عدم اجرای آن قاطعانه تصمیم بگیرید.
۴) سرعت عمل:
سرعت عمل در کار شرط اساسی موفقیت است. شور و شوق عملکرد سریع را در خود پرورش دهید. «پیشرفت و ترقی از آن افرادی است که سرعت عمل دارند. افراد مردد آن قدر طول می دهند که همه چیز خراب می شود.» بنابراین، اگر می خواهید از پیشتازان حرفه و مقطع و رشته تحصیلی خود باشید، باید در کار خود به داشتن سرعت و قابل اعتماد بودن مشهور شوید و تردید و دو دلی را، مگر در موارد ابهام، از خود دور سازید. حضرت علی(ع) می فرماید: «اگر از چیزی ترسیدی به سمت آن حرکت کن.» این اصل، از اصول ریسک پذیری است. مراد از ترس در این جا بیش تر واهمه ذهنی و ترس خیالی است و حضرت علی(ع) بر سرعت عمل و از دست ندادن فرصت ها تاکید می ورزد. «رالف امرسون»(شاعر) نیز می نویسد: «از هر چه که می ترسید آن را عملی سازید.»
چرا بحث بهره وری روز به روز جدی تر می شود؟
توجه به مسائل زیر، برای درک پاسخ این پرسش ضرورت دارد:
▪ تفاوت انسان و دیگر آفریده ها: اگر انسان و سایر مخلوقات را دارای تفاوت ذاتی می دانیم و انسان را اشرف مخلوقات می پنداریم، باید زمینه هایی فراهم آورد تا انسان با کار و شغل خود، رشد و ارتقا یابد. توجه به بهره وری خصوصا «بهره وری زمان یعنی اتخاذ موضع قاطعانه در قبال سکون و رکودی که جوهره انسانیت و انسان را نابود می سازد.»
▪ محدودیت ها: امروز محدودیت های موجود توجه به بهره وری از زمان را اجتناب ناپذیر می سازد. محدودیت در همه چیز(فرصت ها، ظرفیت ها، امکانات، دانشگاه ها، اشتغال، درآمد و...) هویدا شده است. بنابراین، هرکس مهرورزانه و بهره ورانه با زمان حرکت کند و اصطلاحا موتورهای ذهنی خود را روشن سازد و با تانک فکری به سمت اهداف پیش رود و مهم تر از همه رقص اندیشه راه بیندازد، موفق تر است. امروزه بهره وری از فرصت ها بهترین پاسخ به محدودیت های برنامه ریزی شده و غیر برنامه ریزی شده است.
▪ تعهد و مسوولیت: تعهد و مسوولیت یک مسلمان مومن و خواهان رشد و پیشرفت، باید در طول زمان امتداد داشته باشد. تمام ذخایر انسانی و غیرانسانی امانت هایی متعلق به تمام انسان ها است. باتوجه به بهبود بهره وری می توان به نحو احسن از سهم آیندگان و حاضران محافظت به عمل آورد.
▪ تداوم حیات: ایستادگی و حضور موثر در صحنه دنیای امروز، با همه تحولاتی که از دهه ۱۹۷۰ به بعد صورت گرفته، مستلزم سرعت و ودقت عمل بیش تر است. باید زمان را با حفظ کیفیت و کمیت یا بهبود آن ها به زنجیر کشید; و گرنه رقابت های هولناک در آینده تومار حیات هر غافلی را در هم خواهد پیچید. بهبود بهره وری، خصوصا نیروی انسانی، با اتکا به حرکت همه جانبه ملی هر فاصله ای را به سرعت جبران می کند.
