بولتن - میرزا حسن خان ، پسر بزرگ میرزا نصرالله خان مشیرالدوله نائینی ، که بعدها نام خانوادگی پیرنیا را برای خود انتخاب کرد ، در سال 1251 هجری خورشیدی (1291 قمری) در تبریز به دنیا آمد. پس از انجام تحصیلات مقدماتی و آموختن زبان و ادبیات فارسی و عربی و دروس معمول زمان خود در تهران ، به تشویق میرزا علی اصغر خان امین السلطان ، برای ادامه تحصیل به روسیه رفت و دوره "مدرسه نظام” و "مدرسه حقوق” آن کشور را گذراند.
حسن پیرنیا، زمانی که پدرش وزیر امور خارجه شد ، به ایران بازگشت و در سفر اول مظفرالدین شاه به اروپا ، به عنوان مترجم و منشی امین‌السلطان ، جزء همراهان شاه بود.
پیرنیا در سال 1281، به وزیر مختاری روسیه انتخاب شد. در بیست و هشت سالگی ، با دختر میرزا احمد خان علاءالدوله (از اعضای درجه اول دربار مظفرالدین شاه) ازدواج کرد.
حسن پیرنیا پس از قتل اتابک اعظم، در کابینه مشیرالسلطنه به وزارت عدلیه رسید. او ابتدا مشیرالملک لقب داشت و بعد از فوت پدرش در 1325هجری و قمری، ملقب به "مشیر الدوله” شد.
در زمان مشروطه حسن پیرنیا نظامنامه مجلس یا قانون اساسی مشروطه را تدوین کرد. وی بعداز فتح تهران و تشکیل دولت جدید ، مجدداً به وزارت عدلیه انتخاب شد و از آن پس در کابینه های متوالی ، بارها وزیر شد.
پیرنیا در سال 1293 شمسی به نخست وزیری رسید و بعدها نیز چند دوره به این سمت انتخاب شد.
اتفاقاتی نظیر قیام شیخ محمد خیابانی و حوادث آذربایجان و ابتدای نهضت جنگل و ظهور رضا خان پهلوی ، برای به دست گیری قدرت، از جمله رویدادهای نوبت های دیگر نخست وزیری اوست.
پیرنیا چهار بار نخست وزیر و بیست و چهار بار به مقام وزارت رسید. او همچنین در دوره های دوم و سوم و چهارم و پنجم و ششم ، نماینده مردم تهران در مجلس شورای ملی بود.
وی در ده سال آخر عمرش اغلب به کارهای فرهنگی و علمی اشتغال داشت و آثار با ارزشی همچون مجموعه سه جلدی ” تاریخ ایران باستان” و داستان‌های ایران قدیم و حقوق بین الملل را نوشت. کتاب تاریخ ایران باستان (در سه جلد) نخستین کتابی است که به شیوه علمی و بر اساس مستندات و کشفیات باستانشناسی درباره گذشته تاریخی ایران نگاشته شد و هنوز هم مورد توجه است.
مشیرالدوله در زمینه امور قضایی کشور ، پس از مشروطیت ، نقش مهمی داشت و بسیاری از قوانین را تهیه کرد. همچنین وی سازمان دادگستری را پی ریزی کرد و علاوه بر تشکیل دیوان کشور و دادسراها ، دو قانون اصول محاکمات حقوقی و اصول محاکمات جزایی را به تصویب رساند.
حسن پیرنیا پس از 63 سال زندگی سرشار از فعالیتهای فرهنگی، علمی، سیاسی و اجتماعی که بسیاری از صفحات تاریخ صدة اخیر را پر کرد، در پنجشنبه بیست و یکم (به قولی بیست و نهم) آبان ماه 1314 شمسی بر اثر سکتة قلبی، در منزل شخصی خود واقع در خیابان منوچهری تهران ، دیده از جهان فرو بست.
پیکر پیرنیا در آرامگاه خانوادگی اش، در آستانة امامزاده صالح تجریش تهران ، به خاک سپرده شد.
قُلْ سِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانظُرُوا کَیْفَ بَدَأَ الْخَلْقَ ثُمَّ اللَّهُ یُنشِئُ النَّشْأَةَ الْآخِرَةَ إِنَّ اللَّهَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ (بگو در زمین بگردید و بنگرید خداوند چگونه آفرینش را آغاز کرده است، سپس خداوند به همین گونه، جهان را ایجاد می کند خداوند یقیناً بر هر چیز تواناست) /عنکبوت20
