آمل یکی از شهرهای استان مازندران در ایران است. شهر آمل با ۱۹۹٬۶۹۸ نفر جمعیت (بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵) در جلگه مازندران و در دوسوی رود هراز با ارتفاع ۷۶ متر از سطح دریا در ۵۲ درجه و ۲۱ دقیقه طول شرقی و ۲۶ درجه و ۲۵ دقیقه عرض شمالی و در فاصله ۷۰ کیلومتری غرب ساری، مرکز استان، ۱۸ کیلومتری جنوب دریای مازندران و ۶ کیلومتری شمال دامنه کوه البرز و ۱۸۰ کیلومتری شمال شرقی تهران قرار دارد.
تاریخچه
در حدود قرن نهم پیش از میلاد در دو طرف سفیدرود در حدود رستم آباد امارت نشین‌های متعددی به وجود آمده بود که مردم آن در ساختن کوزه‌های سفالین گلی و پیکرک‌های گاو و جام‌های زرین و زینت آلات و غیره سلیقة بخصوصی نشان داده‌اند و آثارشان نشان می‌دهد که تمدن و هنر آنها بسیار پیشرفته بوده‌است. این امارت نشین‌ها در حدود قرن هفتم تا پنجم پیش از میلاد به وسیلهٔ اقوام مقتدر تازه وارد منهدم گردیدند. ناحیهٔ ساحلی جنوب دریای مازندران در همین زمان و حتی مدت‌ها پیش از آن معبر آسانی برای عبور اقوام شمالی به سوی دره‌های حاصلخیز و مراتع کوهستانهای مغرب ایران بود. از آن راه اقوام مزبور می‌توانستند به آسانی به شهرهای پرثروت بین‌النهرین دست یابند. به علاوه سواحل باختری دریای مزبور به راه طبیعی قفقاز برمی خورد و این ناحیه در میان دریای مازندران مانند «هیت‌ها» و «میتانی‌ها» و «کاسی‌ها» و شاید مادها و... بعد از آنها «سکایی‌ها» و «کیمری‌ها» از آن برای ورود به شبه جزیرة آناتولی و فلات ایران و جلگة بین النهرین استفاده می‌کردند.
اگر نزدیکی زبان و عادات و رسوم مردم سواحل جنوبی دریای مازندران یعنی «گیل‌ها» و «دیلم‌ها» و «تپوری‌ها» و «آماردها» را با تالش‌ها در نظر بگیریم این طور به نظر می‌رسد که تمام این اقوام از راه گردنه‌های قفقاز و سواحل تالش به طرف گیلان آمده باشند و چون سواحل دریایی برای زندگی مناسب نبود به ارتفاعات واقع در کنار جنگل‌ها رفته و به گله‌داری در مراتع سبز جلگه‌های مرتفع البرز مشغول شدند. امروز در تمام این نواحی گورهای متعددی از آنان وجود دارد. تعداد گورهایی که در جلگه‌های مرتفع واقع در کنار جنگل‌های گیلان و مازندران قرار دارد به قدری زیاد است که می‌توان احتمال داد که اجتماعاتی در آن نواحی مسکن داشته‌اند و آثار خانه‌هایشان از میان رفته باشد.[نیازمند منبع]
در عصر صفوی آمل رونق فراوان گرفت و حکام صفویه به مازندران دلبستگی خاص داشتند. شاه عباس که به آمل علاقه زیاد داشت به دستور او جاده کنار رودخانه هراز آباد شد و در طول راه برای توقف چهارپایان و افراد کاروانسرا ایجاد کردند جاده شوسه‌ای که آمل را به ساری و گرگان وصل می‌کرد، درزمان او احداث شد.[نیازمند منبع]
معماری و گردشگری
۱- بازار: راسته اصلی بازار قدیم آمل به همراه راسته‌های فرعی منشعب از آن (راسته عطاران، راسته پالان دوزان، راسته نمدمالان و نوراسته)نقش مهمی در تشکیل و تعریف محدوده بافت ایفا می‌کنند. راسته اصلی دقیقاً و بلافاصله بعد از پل دوازده چشمه (جنوب شرقی بافت) آغاز و به صورت قطری و طولی در بافت حرکت کرده و تا نزدیکیهای مرکز اصلی کاشی محله (مسجد جامع علی کوچک) ادامه می‌یابد. بازار به بافت ویژگی طولی و خطی بودن آن (گذر و محور اصلی بافت) تلفیق بعضی از مراکز محله با آن (مشائی محله و شاهاندشتی محله)، برخورداری از کاربری اجتماعی – اقتصادی و همجواری با دیگر عناصر شهری عمده بافت (مسجد جامع، مسجد آقا عباس، گرمابه و …) قسمت اعظمی از بافت مسکونی اطراف را تحت نفوذ مستقیم خود دارد. در واقع برش و عبور قطری بازار از بافت سبب می‌شود که تا عمق واحدی از دو طرف (بافت مسکونی پیرامون بازار) خود را تحت پوشش قرار دهد.
۲- مراکز و گذرهای اصلی محلات، به غیر از سه مرکز اصلی میدانچه مشائی محله (محله چهار سوق)، بازارچه شاهاندشت محله (تکیه هاشمی) و کاشی محله (مسجد جامع علی کوچک) بقیه مراکز اصلی با فاصله از راسته اصلی بازار و تقریباً در در مرکز ثقل هندسی محلات مستقر هستند. چون راسته اصلی بازار به صورت قطری بافت را قطع نموده‌است از این نظر این مراکز اصلی با گذرهای اصلی بین خود، عملاً یک حلقه ثانویه پنهانی (تار نامرئی) را به دور بازار به وجود می‌آورند. علاوه بر این هر یک از این مراکز اصلی، خود دارای یک شعاع نفوذی هستند. لذا مجموعه این شعاعهای نفوذ مراکز اصلی با حلقه درونی بر گرد بازار، محدوده و منطقه‌ای را تعریف خواهد کرد که می‌تواند به عنوان یک محدوده بافت کهن و تاریخی به آن استناد کرد. چون بافت کهن آمل از دخالتهای کالبدی و عبور خیابانهای چلیپائی رضاخانی مصون مانده‌است. لذا پیوستگی قضایی عناصر شهری و مراکز محلات از طریق گذرها و معابر اصلی بافت موجب تشکل و انسجام بافت می‌گردد.
محلات تاریخی آمل
۱- نیاکی محله (حسینیه ارشاد) ۲-اسپه کلا(تکیه اسک) ۳-قادی محله (تکیه شهدا) ۴- کاردگر محله (مسجد امیری‌ها) ۵- مشائی محله (چهار سوق) ۶- شاهاندشت محله (تکیه هاشمی) ۷- چاکسر محله (امامزاده قاسم) ۸- کاشی محله (مسجد جامع علی کوچک) ۹- پائین بازار محله (تکیه آملی‌ها) ۱۰- گلباغ محله (مسجد جامع) ۱۱- گرجی محله (امامزاده تقی)
هر یک از محله‌های مسکونی فوق دارای محدوده و مرز معین وتعریف شده هستند. این محدوده‌ها توسط حصار یا موانع کالبدی مشخص نمی‌شد، بلکه گذرها و کوی‌ها یا محدوده پلاکها محدوده هر محله را تشکیل می‌دهد.
جاذبه‌های گردشگری
پل معلق آمل
پل تاریخی ۱۲ چشمه (پله) آملاز آثار تاریخی شهرستان آمل با آن همه سابقه شهرنشینی یا به دلیل رطوبت بالای منطقه و یا به دلیل حوادث طبیعی مثل زلزله و حوادث غیر طبیعی مثل هجوم تیمور گورکانی، چیز چندان درخور توجهی باقی نمانده‌است. برخی از این آثار باقیمانده به همراه برخی جاذبه‌های جهانگردی از این قرارند:
مشهد میربزرگ (مقبره میر قوام‌الدین مرعشی، سر سلسله مرعشیان مازندران که از بناهای دوره صفویه‌است.)
مقبره میرحیدرالدین
مقبره امامزاده ابراهیم
مقبره امامزاده قاسم
مقبره امامزاده عبدالله
مقبره ناصرالحق حسن‌بن علی
بقعه شمس آل رسول
پل دوازده چشمه
قلعه شاهاندشت (ملک بهمن)
مقبره مولانا سید حسن ولی واقع در نیاک
پارک جنگلی میرزا کوچک خان (واقع در ۲۰ کیلومتری جاده هراز)
آبهای معدنی لاریجان، آمولو، اسک و استراباکو
جاذبه‌های ورزشی
قله دماوند
قله امامزاده قاسم
کوه قره‌داغ
سیاه کوه
آسمان کوه لار
کوه دال کمر
ارتفاعات ییلاقات لاریجان
رود هراز
جاذبه‌های علمی تحقیقی
کارگاههای پرورش ماهی سردابی لاریجان
طرح آبریز هراز
موسسه تحقیقات برنج کشور
مرکز پرورش نهال زیتون
مرکز پرورش گیاهان دارویی سلیمانی و قلی‌زاده
دهکده قدیمی با کارگاه قالی‌بافی بلیران
باغ کیوی و گلخانه ایزدی
پرورش ماهی و منابع طبیعی چلاو
منطقه حفاظت شده چلاو
منطقه حفاظت شده سیاه‌بیشه
جاذبه‌های تفریحی
پارک جنگلی میرزا کوچک‌خان جنگلی
پارک جنگلی امامزاده عبدالله
پارک دهکده طلایی
شکارگاههای لاسم
شکارگاه امیری
شکارگاه لار
منطقه تیراندازی ممنوع رزن
روستای خوشواش
روستای سنگچال
منطقه بلیران
دریاچه آب اسک
جاذبه‌های تاریخی
نقش برجسته شکل‌شاه
حمام شاه‌عباس آبگرم لاریجان
بقعه میرحیدر آملی
مسجد جامع
آرامگاه ناصرالحق بقعه شمس‌الرسول
آثاره راه‌باستانی هراز
قلعه ملک‌بهمن شاهندشت
برج قدیمی امیری
بازار قدیم آمل
مسجد امام حسن‌عسگری
ساختمان دارایی
قلعه کهرود
قلعه فرنگیس
بافت قدیم شهر شهر با خانه زیبا مانند خانه شفائی
قلعه دختر پلور کاروانسرای سنگی و کوهستانی پلور
کافر کلی (غارهای باستانی آب‌اسک و پلمون)
امامزاده عبدامناف
امامزداده محمد قریشی
امامزداه عباس شهنه‌کلا
پل ۱۲ چشمه
پل معلق
پل پلور به لار
بقعه شمس طبرسی
بقعه میربزرگ
جاذبه‌های طبیعی
قله دماوند
غار گلزرد
جنگل بلیران
گرم رود
رود کم‌کلا
رود کرسنگ
رود پنجاب
رود لاسم
آب معدنی استراباکو قلابن
آب معدنی پرسم آمولو
آب گرم لاریجان
آب معدنی اسک
آب آهن آب فرنگی لاریجان
آب معدنی گرو کلرد
آبشار یخی
آبشار شاهاندشت
آبشار آلامل
آبشار پرو مد
آبشار شیخ علی‌خان
آبشار سنگ درکا
آبشار قلعه‌دختر
آبشار دعیز
دریاچه سدلار
منطقه زیست محیطی لار
دریاچه دریوک
آبشار آب مراد لاسم
دخمه‌های سنگی (کافر کلی) رینه، راه باستانی تنگه بند بریده و تصویر حجاری شده ناصرالدین شاه و یاران او بر سنگ به نام شکل شاه، کاروانسرای گمبوج، مسجد جامع مسجد امام حسن عسکری، مسجد آقا عباس، بقعه متبرکه سه سید، سقانفار زرین کلا و سقانفار هندو کلا، بقعه مشهد بزرگ، امامزاده ابراهیم، امامزاده قاسم، بقعه شمس آل‌رسول و گنبد شمس طبرسی نیز از دیگر جاذبه‌های گردشگری آمل به شمار می‌روند.
