دانش‌آموختگان نامدار دانشگاه تهران
تاسیس دانشگاه تهران که با آغاز آشنایی جدی ایرانیان با مغرب زمین مقارن افتاده بود، این دانشگاه را به بستر اصلی ارتباط با تمدن مغرب زمینی و علوم جدید تبدیل کرد.
از آغاز فعالیت‌های آموزشی دانشگاه تهران، همواره تاکنون افرادی شایسته و شخصیت‌های برجسته و چهره‌های صاحبنامی در آن به تحصیل و تدریس پرداخته‌اند.
به مناسبت هفتادویکمین سالگرد تاسیس دانشگاه تهران شرح مختصری از زندگی چند استاد و چهره ماندگار و چگونگی ارتباطشان با دانشگاه تهران شیرین و لازم است!
● دکتر محمود حسابی
در سال ۱۲۸۱ شمسی از پدر و مادری تفرشی در تهران زاده شد و پس از سپری کردن چهارسال از دوران کودکی در تهران، به همراه خانواده عازم شامات شد. در هفت سالگی تحصیلات ابتدایی خود را در بیروت، با تنگدستی و مرارت‌های دور از وطن در مدرسه کشیش فرانسوی آغاز کرد.
شروع تحصیلات متوسطه او مصادف با آغاز جنگ جهانی اول و تعطیلی مدارس فرانسوی زبان بیروت بود. از این رو، پس از دو سال تحصیل در منزل برای ادامه به کالج امریکایی بیروت رفت و در سن ۱۷ سالگی لیسانس ادبیات، در سن نوزده سالگی لیسانس بیولوژی و پس از آن مدرک مهندسی راه و ساختمان را اخذ کرد. در آن زمان با نقشه‌کشی و راهسازی، به امرار معاش خانواده کمک می‌کرد. استاد همچنین در رشته‌های پزشکی، ریاضیات، ستاره‌شناسی به تحصیلات آکادمیک پرداخت.
ایشان دکترای فیزیک خود را نیز در سال ۱۹۲۷ در سن بیست‌وپنج سالگی از دانشگاه سوربن دریافت داشت. پروفسور حسابی به دلیل عشق به میهن با وجود امکان ادامه تحقیقات در خارج از کشور به ایران بازگشت و با ایمان و تعهد، به خدمتی خستگی‌ناپذیر پرداخت و پایه‌گذاری علوم نوین، تاسیس‌دار المعلمین و دانشسرای عالی، دانشکده‌های فنی و علوم دانشگاه تهران به نگارش ده‌ها کتاب و جزوه و راه‌اندازی و پایه‌گذاری فیزیک و مهندسی نوین، وی را به نام پدر فیزیک و مهندسی نوین ایران معروف کرد.
او همچنین قانون دانشگاه‌های ایران را نوشته و عهده‌دار ریاست و استادی دانشکده‌های فنی و علوم دانشگاه تهران نیز بوده است.
● شهید آیت‌الله مطهری
در سیزدهم بهمن ۱۲۹۸ شمسی در فریمان، ۷۵ کیلومتری شهر مقدس مشهد در یک خانواده اصیل روحانی چشم به جهان گشود. پس از طی دوران طفولیت به مکتبخانه رفته و به فراگیری دروس ابتدایی پرداخت. در سن ۱۲ سالگی به حوزه علمیه مشهد عزیمت کرده و به تحصیل مقدمات علوم اسلامی اشتغال می‌ورزد.
در سال ۱۳۱۶ برای تکمیل تحصیلات خود عازم حوزه علمیه قم شد و در طول اقامت پانزده ساله خود در قم از محضر مرحوم آیت‌الله العظمی بروجردی، امام خمینی (ره) و علامه طباطبایی بهره برد. در سال ۱۳۳۱ در حالی‌که از مدرسین معروف و از امیدهای آینده به شمار می‌رفت، به تهران مهاجرت کرد.
در تهران به تدریس در مدرسه مروی و تالیف و سخنرانی‌های تحقیقی پرداخت. در سال ۱۳۳۴ اولین جلسه تفسیر انجمن اسلامی دانشجویان توسط وی تشکیل شد و در همان سال تدریس خود در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران را آغاز کرد. در سال‌های ۱۳۳۷ و ۱۳۳۸ که انجمن اسلامی پزشکان تشکیل شد، استاد شهید مطهری از سخنرانان اصلی این انجمن به شمار می‌رفت.
● مهندس مهدی بازرگان
وی در سال ۱۲۸۶ در خانواده‌یی مذهبی تربیت شده بود. بازرگان در سال ۱۳۰۷ در زمره نخستین دانشجویان ایرانی بود که برای تحصیلات عالیه به اروپا رفت و مدت ۷ سال در فرانسه در رشته مهندسی ترمودینامیک تحصیل کرد و پس از خدمت سربازی به عضویت هیات علمی دانشکده فنی دانشگاه تهران درآمد و بزودی به ریاست دانشکده فنی منصوب شد. او یکی از نخستین مروجان دین در میان تحصیل کرده‌های ایرانی بلکه از پیشگامان دین‌داری در دانشگاه‌های ایران بود.
● استاد جلال‌الدین همایی
روانشناد استاد جلال‌الدین همایی متخلا به «سنا» ادیب و دانشمند نامدار اسلامی در سحرگاه سیزدهم دی‌ماه سال ۱۲۷۸ هجری شمسی در شهر اصفهان و در خانواده‌یی اهل علم و ادب دیده به جهان گشود. پدرش میرزا ابوالقاسم محمد نصیر متخلص به «طرب» از ادبای نامور و فرزند همای شیرازی بود. وی خواندن و نوشتن را از چهارسالگی نزد پدر و مادر فرا گرفت.
استاد همایی تحصیلات مقدماتی خود را در مدارس «قدسیه» و «نیم آورد» سپری کرد و عصرهای جمعه با حضور در انجمن شعرای «شیدا» از محضر اساتیدی چون مرحوم آخوند ملا عبدالکریم گزی بهره‌مند می‌شد. در سال ۱۳۰۰ استاد در مدرسه صاریه اصفهان که نخستین مدرسه متوسطه در آن شهر بود به تدریس مشغول شد. وی در سال ۱۳۰۷ به خدمت رسمی وزارت معارف درآمد و نخستین مدرسه متوسطه تبریز را تاسیس کرد.
از سال ۱۳۱۰ وی علاوه بر مدرسه «دارالفنون» در مدرسه «شرف مظفری»، «دبیرستان نظام» و «دانشکده افسری» و «دانشسرای عالی» نیز به تدریس پرداخت.
استاد پس از سال‌ها تدریس در دانشگاه تهران در سال ۱۳۴۰ با رتبه استاد ممتاز به تقاضای خود بازنشسته شد، اما این امر نیز مانع از ادامه تدریس او نشد. وی در طی دوران خدمت در دانشگاه دو سفر به کشورهای لبنان و پاکستان با هدف تاسیس کرسی ادبیات فارسی در دانشگاه‌های این کشورها داشت.
استاد همایی تا سال ۱۳۴۸ به تدریس منطق و ادبیات در شبستان مسجد جارچی اهتمام ورزید. بسیاری از شاگردان استاد در این دوران بعدها در شمار فضلای بزرگ از اشتهار قابل ملاحظه‌یی برخوردار شدند.استاد همایی سرانجام در بیست‌وهشتم تیر ۱۳۵۹ به دیدار معبود شتافت.● بدیع‌الزمان فروزانفر
استاد فروزانفر فرزند آقاشیخ‌علی در بشرویه از توابع طبس در سال ۱۳۳۲ قمری به دنیا آمد. تحصیلات مقدماتی را در زادگاهش به پایان رسانید و سپس در مشهد دروس علوم اسلامی، علوم ادبی و منطق، اصول و فقه را از محضر اساتید بزرگی همچون ادیب نیشابوری، حاج میرزا حسین سبزواری، حاج شیخ مرتضی آشتیانی بهره برد.
استاد در سال ۱۳۴۲ به تهران آمده و به ادامه تحصیل پرداخت و همچنین در مدرسه سپهسالار و دارالفنون مشغول تدریس گردید. بدیع‌الزمان با اینکه از فعال‌ترین اساتید به شمار می‌رفت و با وجود اشتغال مداوم به تحقیقات علمی و ادبی، به عضویت در فرهنگستان ایران، شورای عالی دینی، شورای عالی تبلیغات و شورای عالی فرهنگ درآمد و همچنین با استادی و ریاست دانشکده معقول و منقول، استادی دانشکده ادبیات و دوره دکترای ادبیات فارسی وظایف مهم و موثری را در هدایت دستگاه‌های علمی و فرهنگی کشور به عهده داشت.
فروزانفر بالغ بر ۲۱ کتاب و ۴۹ مقاله سخنرانی، مقدمه‌نویسی در بعضی از کتب و اشعار دارد.
استاد بدیع‌الزمان فروزانفر در سال ۱۳۴۹ شمسی درگذشت و بعد از انتقال به آستان مقدس حضرت عبدالعظیم(ع) در رواق شهید حاج اسماعیل رضایی به خاک سپرده شد.
● دکتر محمد معین
دکتر معین در نهم اردیبهشت ماه ۱۲۹۷ هجری شمسی در خانواده‌یی از علمای رشت دیده به جهان گشود. او که اولین فرزند خانواده بود توسط جد پدرش شیخ محمدتقی معین‌العلما، محمد نامیده شد. پدرش شیخ ابوالقاسم، طلبه علوم دینی بود و سخت مشغول آموختن علوم قدیمه و دینی نزد علما و مدرسان مشهور شهر رشت بود. محمد در فاصله پنج روز پدر و مادرش را از دست داد و بعد از مرگ آنها تربیت و مراقبت از او را جد پدری‌اش، معین‌العلما برعهده گرفت.
بعد از تبدیل مکتبخانه‌ها به مدارس امروزی، محمد را در کلاس سوم ابتدایی پذیرفتند و در سال ۱۳۰۴ هجری شمسی موفق به اخذ تصدیق‌نامه نهایی دوره ابتدایی شد و برای ادامه تحصیل رهسپار تهران گشت.
پس از ورود به تهران در دوره ادبی مدرسه دارالفنون نام‌نویسی کرد و در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی دوره دوم متوسطه را به اتمام رساند و توانست تصدیق‌نامه دوره دوم متوسطه را بگیرد و بعد از آن در شعبه فلسفه و ادبیات مدرسه عالی دارالمعلمین تهران نام‌نویسی کرد و همواره یکی از شاگردان ممتاز این مدرسه به شمار می‌رفت.
وی در خرداد ۱۳۱۳ هجری شمسی با ارایه رساله‌یی به زبان فرانسه در موضوع شعر «لوکنت دولیل و مکتب پارناس» موفق به اخذ درجه لیسانس در ادبیات و فلسفه با نمره ممتاز شد. او در دوره دکترای زبان و ادبیات فارسی ثبت‌نام کرد و پس از دو سال تحصیل در این رشته با ارایه رساله خود مدرک دکترا را کسب کرد.
پس از گرفتن مدرک دکترا ابتدا به عنوان دانشیار و سپس استاد کرسی «تحقیق در متون ادبی»دانشکده ادبیات و دانشسرای عالی برگزیده شد و در حالی که مشغول کارهای پژوهشی خود بود تدریس در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران را نیز برعهده داشت.
در اواسط چاپ جلد چهارم فرهنگ فارسی‌اش بود که به علت بیماری دکتر سیدجعفر شهیدی که در آن زمان کار سرپرستی و نظارت بر نشر فرهنگ را برعهده داشت، چاپ و نشر جلد پنجم و ششم به عهده همکاران دکتر معین گذاشته شد.
بالاخره در سال ۱۳۵۰ بزرگمرد لغت و سخن، در نیمروز گرم سیزدهم تیرماه چشم از جهان فرو بست.
● دکتر مصطفی چمران
در سال ۱۳۱۱ در محله سرپولک در حوالی بازار تهران به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه انتصاریه نزدیک پامنار و دوران متوسطه را در دبیرستان‌های دارالفنون و البرز پشت سر گذاشت.
وی، تحصیلات خود را در دانشکده فنی دانشگاه تهران ادامه داد و در سال ۱۳۳۶ به عنوان شاگرد ممتاز در رشته مهندسی الکترونیک فارغ‌التحصیل شد و یک سال نیز به تدریس در این دانشکده پرداخت.
دکتر چمران در سال ۱۳۷۷ با استفاده از بورس تحصیلی شاگردان ممتاز، عازم امریکا شد و مدرک فوق‌لیسانس خود را از دانشگاه تگزاس دریافت کرد. سپس به دانشگاه برکلی در کالیفرنیا رفت و پس از انجام تحقیقات گسترده علمی در جمع معروفترین دانشمندان جهان، مدرک دکترای خود را در رشته الکترونیک و فیزیک و پلاسما (گرایش مهندسی گداخت هسته‌یی) با درجه ممتاز علمی دریافت کرد.
همچنین دکتر چمران به موازات تلاش‌های علمی و موفقیت‌های برجسته تحصیلی، حضور موثری در عرصه سیاسی و اجتماعی داشت.
● دکتر عبدالحسین زرین‌کوب
دکتر زرین‌کوب در سال ۱۳۰۱ هجری شمسی در بروجرد دیده به جهان گشود. او تحصیلات ابتدایی را در زادگاهش به پایان برد. سپس در کنار تحصیل در دوره متوسطه به تشویق و ترغیب پدر که مردی دیندار بود، اوقات فراغت را صرف فراگیری علوم دینی و حوزوی کرد و ضمن تحصیل فقه و تفسیر و ادبیات عرب، به شعر عربی هم علاقه‌مند شد.
گر چه تا پایان سال پنجم متوسطه در رشته علمی تحصیل می‌کرد با این حال کمتر کتاب تاریخ و فلسفه و ادبیاتی بود که به زبان فارسی منتشر شده باشد و او آن را در دست مطالعه نگرفته باشد. به دنبال تعطیلی کلاس ششم متوسطه در تنها دبیرستان شهر برای ادامه تحصیل به تهران رفت. اما رشته ادبی را برگزید و در سال ۱۳۱۹ تحصیلات دبیرستانی را به پایان برد و با وجود آنکه کتاب‌های سال‌های چهارم و پنجم متوسطه ادبی را قبلا نخوانده بود، در میان دانش‌آموزان رشته ادبی سراسر کشور، رتبه دوم را به دست آورد.
با بازگشایی مجدد دانشگاه‌ها در سال ۱۳۲۰، دکتر زرین‌کوب در امتحان ورودی دانشکده حقوق شرکت کرد. با آنکه پس از کسب رتبه اول، در دانشگاه ؤبت نام هم کرده بود،اما به الزام پدر، ناچار به ترک تهران شد.
سرانجام اشتیاق به تحصیل او را دوباره به دانشگاه کشاند. در سال ۱۳۲۴، پس از آنکه در امتحان ورودی دانشکده علوم معقول و منقول و دانشکده ادبیات حایز رتبه اول شده بود، وارد رشته ادبیات فارسی دانشگاه تهران شد.
به هر تقدیر دکتر زرین‌کوب در سال ۱۳۲۷به عنوان دانشجوی رتبه اول از دانشگاه فارغ‌التحصیل شد و سال بعد وارد دوره دکترای رشته ادبیات دانشگاه تهران گردید و در سال ۱۳۳۴ از رساله دکترای خود با عنوان «نقدالشعر، تاریخ و اصول آن» که زیر نظر بدیع‌الزمان فروزانفر تالیف شده بود با موفقیت دفاع کرد.
دکتر محمد مفتح در سال ۱۳۰۷ در خانواده‌یی روحانی در شهر همدان به دنیا آمد. او در دوران کودکی در محضر پدرش، حجت‌الاسلام محمود مفتح از واعظان و مدرسان حوزه علمیه همدان،به فراگیری ادبیات فارسی و عربی پرداخت. پس از فراگیری معارف اسلامی در مدرسه آخوند ملاعلی به قم رفت تا در مدرسه دارالشفا بتواند از درس عالمانی بزرگ چون آیت‌الله بروجردی، علامه محقق داماد، علامه طباطبایی و امام خمینی(ره) استفاده کند.
پس از چند سال استفاده از محضر این استادان و رسیدن به درجه اجتهاد، او بخش دیگر زندگی‌اش را در دانشگاه آغاز کرد. در دانشکده معقول و منقول دانشگاه تهران، دروس دانشگاهی خود را تا حد دکترا ادامه داد و با دفاع از رساله‌یی با عنوان «تحقیقی درباره نهج‌البلاغه» به درجه دکترا نیز نایل شد.
