مسئولیت ها و وظایف روانشناس کودک و نوجوان چیست؟
اهمیت روانشناسی کودک و نوجوان
یک روانشناس کودک و نوجوان چه می کند؟
هدف از روانشناسی کودک و نوجوان، مشخص‌کردن یک الگوی طبیعی برای زندگی آنها است تا به این وسیله بتوانیم انحرافات، کج رفتاری‌ها و مشکلات کودکان و نوجوانان را شناسایی کرده و بتوانیم آنها را حل کنیم تا در آینده کودک و نوجوان دچار دردسر نشوند. الگوی طبیعی رشد کودک و نوجوان در مراحل مختلف سنی دارای اصول و قوانین مشخصی است و آگاهی و دانش والدین از این اصول روانشناسی بسیار پراهمیت و کمک‌کننده می‌باشد. در این مطلب شما را با روانشناسی کودک و نوجوان آشنا می کنیم.
روانشناسی کودک و نوجوان شاخه‌ای از علم روانشناسی است که به مطالعه و بررسی علمی و دقیق تحولات و تغییرات جسمی، عاطفی، عملکردهای اجتماعی کودک و نوجوان و نیازهای آنها می‌پردازد. والدین با کمک‌گرفتن از علم روانشناسی می‌توانند مؤثرترین روش‌های تربیتی و فرزندپروری را بیاموزند و بتوانند با فرزندان خود ارتباط بهتری برقرار نمایند.
روانشناسی کودک و نوجوان چیست؟
مهم‌ترین زمان برای شکل‌گیری شخصیت فرد، دوران کودکی و نوجوانی است. در این دوران والدین بهتر است به تمام جنبه‌های اخلاقی فرزندشان توجه نمایند؛ زیرا عدم توجه به‌سلامت روان کودکان و نوجوانان عوارض جبران ناپذیری به همراه دارد و ممکن است در آینده در جنبه‌های مختلف زندگی فرزندانمان نمایان گردد.
در نظر داشته باشید که تنها مراقبت از رشد جسمانی کودکان حائز اهمیت نیست؛ بلکه چگونگی رشد جنبه‌های ذهنی و روانی کودک در آینده او تأثیرگذار است. در روانشناس کودک و نوجوانان جنبه‌های روحی کودک از جمله جنبه‌های روانی، اجتماعی، عاطفی، هوش و شخصیتی او بررسی و تحلیل می‌شود.
روانشناسی کودک و نوجوان چیست؟
ضرورت روانشناسی کودک
جان لاک از پیشگامان روانشناسی کودک است او معتقد بود که ذهن کودک مانند لوح سفیدی است که تجربه‌های محیطی در آن حک می‌شوند و شخصیت کودک را شکل می‌دهند.
از این جمله می‌توان چنین استنباط کرد که والدین باید از لحظه تولد محیط مساعد و مناسبی را برای رشد کودک خود فراهم کنند. زیرا تجربه‌های دوره کودکی بر روی شخصیت و رفتار افراد در بزرگسالی تأثیر بسزایی دارند.
در حقیقت این دوران پراهمیت، بر تمام دوره‌های زندگی فرد اثرگذار است. مطالعه در مورد روانشناسی کودک به والدین کمک می‌کند تا درک بهتری از علامت‌های بچه‌ها داشته باشند و بتوانند با بهترین روش از آنها حمایت نمایند. تا کودکان به افراد خوب و مفیدی در آینده تبدیل شوند.
ضرورت روانشناسی نوجوانان
روانشناسی نوجوانان به مسائل و مشکلات نوجوان در بازه سنی 19-13 ساله می‌پردازد برخی از مسائلی که در این دوره چالش برانگیز می‌باشد عبارت‌اند از رشد جسمی، مشکلات شناختی، مشکلات اخلاقی و جنسی.
روانشناس نوجوان کمک می‌کند تا فرد نوجوان بتواند از این مرحله به سلامت عبور نماید. هم چنین با دادن آگاهی‌های لازم به والدین، آنها را آماده می‌سازد تا در کنار نوجوان خود، این دوران را بدون هیچ مشکلی طی کنند.
ضرورت روانشناسی کودک و نوجوان
مشکلاتی قابل حل توسط روانشناس کودک و نوجوان
در برخی موارد مشکلاتی که برای کودکان و نوجوانان به وجود می‌آید تنها با مراجعه به روانشناس قابل حل می‌باشند. اغلب مشکلاتی که در زیر به آنها اشاره می‌کنیم به‌صورت غمگینی، خشم، نگرانی، کاهش اعتماد به نفس، استرس و... بروز می‌کنند.
• مشکلاتی در خانواده
• مشکلاتی در مدرسه
• مشکلات سلامت مؤثر بر روان
• بیش‌فعالی
• افسردگی
• اضطراب
• اختلالات اشتها
اهمیت روانشناسی کودک و نوجوان در کنترل خشم و افسردگی
در روانشناسی نوجوانان به چه نکاتی اشاره می‌شود؟
عبور از مرحله کودکی و ورود به دوره نوجوانی یک فرایند ذهنی و جسمی پیچیده است. در این مرحله مشکل فقط آگاهی و اطلاعات نیست، نحوه تفکر نوجوان در حال تغییر است این تغییر تفکر بر روی عملکرد، احساسات و رفتار او تأثیر می‌گذارد حتی این تغییر رفتار در رژیم غذایی آنها نیز رخ می‌دهد. مشکلات متداولی که در روانشناسی نوجوانان مطرح است عبارت‌اند از:
1. تغییرات جسمی نوجوانان: این تغییرات به دلیل تغییر سطح هورمون‌های بدن این گروه سنی ایجاد می‌گردد. برای اینکه نوجوانان بتوانند از این مرحله به درستی گذر کنند باید توسط والدین به آنها آگاهی داده شود و به آنها توضیح بدهند که این مراحل از رشد کاملاً طبیعی است و نباید آنها خجالت بکشند.
والدین باید به نوجوان خود کمک کند تا با این تغییرات سازگار شوند. از عوامل مهمی که در این دوره به نوجوان کمک می کند داشتن یک رژیم غذایی سالم و برنامه ورزشی مؤثر می‌باشد. برخی از تغییرات این دوره عبارت‌اند از:
• رشد قدی و تغییرات صدا در پسرها
• شروع عادت ماهانه و تغییرات جسمی در دختران
• ظاهر شدن جوش‌های بلوغ در صورت نوجوان
• افزایش عضلات بدن و افزایش وزن در دختران
2. تغییرات و مشکلات عاطفی: تغییر هورمونی در این دوره نه‌تنها باعث تغییرات جسمی در نوجوان می‌شود؛ بلکه از نظر عاطفی نیز روی فرد تأثیر می‌گذارد. نوجوانان در مرحله انتقال از کودکی به بزرگسالی گاهی بین مسئولیت‌پذیری بزرگسالی و شور و شیطنت کودکی گیر می‌کنند و نمی‌دانند کدام یک را انتخاب کنند در نتیجه از خود احساسات متفاوتی نشان می‌دهند که گاهی موجب ایجاد تنش بین نوجوان و والدین می‌گردد.
نقش روانشناس نوجوان در این مرحله این است که با آگاهی به والدین و تشویق آنها برای صحبت‌کردن با فرزندشان، به آنها کمک کند تا از این مرحله عبور کنند. البته درصورتی‌که نوجوان با والدین احساس راحتی نکند مشاور کودک و نوجوان می‌تواند با همیاری و کمک به نوجوان اطلاعات و آگاهی لازم را به او بدهد. برخی از این مشکلات عبارت‌اند از:
• سریع عصبانی، هیجان‌زده و ناراحت می‌شوند.
• دختران در این سن به‌راحتی گریه می‌کنند.
• برخی از نوجوانان که زودتر به سن بلوغ می‌رسند استرس زیادی دارند.
• در این دوره اخلاق نوجوانان دارای نوسانات زیادی است.
• در این دوره احساسات جنسی نوجوان رشد پیدا می‌کند و گاهی فکر کردن به این احساس در او حس گناه به وجود می‌آورد.
3. خطر استفاده از مواد مخدر: از جمله خطراتی که در این دوره بسیار تهدید کننده است. استفاده نوجوان از مشروبات الکی، مواد مخدر و سیگار می‌باشد. روان‌شناسان معتقدند این اتفاق دلایل زیادی مانند فشار همسن و سالان، تشویق دوستان و همسن و سالان، اعلام استقلال و افزایش اعتماد به نفس و... می‌تواند داشته باشد.
در این مرحله والدین باید مرتباً تغییرات رفتاری، تغییر در الگوی خواب و یا اشتهای نوجوان را بررسی کنند. البته سعی کنید در او احساس ناامنی نکنید تا اعتماد بین شما از بین نرود. در صورتی که نوجوان مایل به صحبت کردن با شما نیست می‌توانید از مشاوران و درمانگران متخصص کودکان و نوجوان کمک بخواهید.
خطر استفاده از مواد مخدر در بین نوجوانان
4. مشکلات تحصیلی: مشغولیت‌های تحصیلی نوجوان در این مرحله بسیار زیاد می‌باشد. انجام تکالیف درسی که حجم آنها بسیار زیاد است می‌تواند باعث اضطراری در او شود همچنین فشار برای پذیرش در دانشگاه می‌تواند سرآغاز استرس در نوجوان باشد. در این بین حواس‌پرتی و انجام کارهای متفرقه با دوستان سبب افت تحصیلی نوجوان در این مرحله می‌گردد.
در این بخش بهتر است والدین با حمایت از آرزوهای فرزندشان و کمک به آنها در پروژه‌های درسی‌شان، مشوق نوجوان در رسیدن به موفقیت باشند. ناگفته نماند که نباید به آنها فشار زیادی وارد کنید؛ زیرا نوجوان هنوز از نظر جسمی ظرفیت یک بزرگسال را ندارد و ممکن است زود خسته شود.
5. مشکلات بهداشتی: نوجوانی دوره ایی است که در آن فرد از نظر جسمی بسیار آسیب‌پذیر است و بدون تغذیه مناسب و مراقبت‌های بهداشتی ممکن است در معرض امراض گوناگونی باشد. ازآنجایی‌که در سن نوجوانی، فرد مدام در حال فعالیت می‌باشد بهتر است عادات غذایی سالمی داشته باشد.
مثلاً وعده‌های مرتب غذایی و استفاده کم از فست‌فودها می‌تواند به سلامت جسمی نوجوان کمک نماید. همچنین استرس و نگرانی‌های این دوران می‌تواند عاملی برای بی‌اشتهایی و کاهش وزن و یا افزایش وزن در نوجوان گردد. در این بین نقش والدین بسیار حائز اهمیت است. والدین می‌توانند برنامه منظم غذایی در منزل برای فرزندشان تدارک ببینند و با او صحبت کنند تا در صورت احساس هرگونه بیماری و یا استرس موضوع را با آنان در میان بگذارد.
6. مشکلات روحی و روانی: تحقیقات بیان می‌کند که حدود 50 درصد از اختلالات سلامت روان در بزرگسالان از سن 14 سالگی آغاز می‌شود و یک‌سوم مرگ و میرهای نوجوانان به دلیل افسردگی است.
احساس شرمساری در مورد ظاهر، فرومایگی در مورد درون، عدم اعتماد به نفس و... می‌تواند عاملی برای افسردگی باشد. تغییرات خلق‌وخو، اختلالات اضطرابی، استرس بیش از حد، خوشحال نبودن و... از متداول‌ترین مشکلات این دوران است. والدین باید سعی کنند در دوره نوجوانی ارتباط خود را با فرزندشان تقویت نمایند.
7. مشکلات اجتماعی: تمایل به جنس مخالف از خصوصیات دوران نوجوانی است. گاهی نوجوان از به وجود آمدن چنین احساسی در خود خجالت می‌کشد. همچنین در این دوره نوجوان به دنبال این است که خاص و مستقل باشد و به دنبال مفاهیمی است که کارها و اعمال دیگران را غلط یا درست بنامد.
ممکن است در این دوران دوستان زیادی داشته باشد که همه مورد تأیید شما نباشند و یا مکرراً با تلفن صحبت کند و یا بیش از اندازه از شبکه‌های اجتماعی استفاده کند. به‌هرحال در این دوره والدین باید بدانند این مرحله بخشی از روند طبیعی نوجوانی است و می‌توان با مدیریت صحیح تمام این بحران‌ها را پشت سر گذاشت.
مثلاً اگر فرزندتان زمان زیادی را بیرون از منزل می‌گذراند به او سخت نگیرید؛ زیرا او در حال کشف یک‌دنیای جدید است، او را آزاد بگذارید؛ اما رهایش نکنید. او باید بداند هر کجا احتیاج به کمک داشته باشد شما کنار او خواهید بود.
بررسی مشکلات اجتماعی در روانشناسی کودک و نوجوان
نتیجه گیری
روانشناسی کودک و نوجوان با ادغام بینش‌هایی از رشد معمولی و غیرمعمولی، باعث تقویت درک و فهم ما از این دوره حساس می‌شود و کمک می‌کند تا با داشتن دانش و آگاهی بتوانیم در کنار نوجوان و کودک خود از این مرحله به‌سلامت گذر کنیم و مشکلات روحی، روانی و جسمانی حادی از این دوره پراهمیت در آینده کودک و نوجوان به یادگار نماند.
گردآوری: بخش کودکان بیتوته
