آداب نصیحت

آداب نصیحت

نصیحت از جمله نشانه‌های بارز برادری اسلامی و از کمال ایمان و تمامِ احسان است چرا که ایمان مسلمان کامل نمی‌شود مگر هنگامی که برای برادرش آنچه را برای خود می‌پسندد بخواهد و برای برادرش همان چیزی را بد بداند که برای خودش بد می‌داند و این انگیزهٔ نصیحت است.

امام بخاری و مسلم از جریر بن عبدالله ـ رضی الله عنه ـ روایت کرده‌اند که گفت: "با رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ بر اقامهٔ نماز  و  دادن زکات و نصیحت برای هر مسلمان بیعت کردم"[1].

و امام مسلم از تمیم داری ـ رضی الله عنه ـ روایت کرده که رسول الله ـ صلی الله علیه وسلم ـ فرمودند: "دین نصیحت است. گفتیم برای چه کسی؟ فرمود: برای الله و برای کتابش و برای پیامبرش و برای امامان مسلمان و عموم آنان"[2].

ابن اثیر ـ رحمه الله ـ می‌گوید: "نصیحت عموم مسلمانان به معنای راهنمایی آنان به سوی مصلحت‌های آنان است"[3].

نصیحت آدابی کلی دارد که باید شخص نصیحت‌گر دلسوز رعایتش نماید، از جمله:

1ـ انگیزه‌اش خواستن خیر برای برادر مسلمان و بد دانستن شر برای او باشد. ابن رجب ـ رحمه الله ـ می‌گوید: "اما درباره نصیحت برای مسلمانان: باید همان چیزی را برایشان دوست داشته باشد که برای خود دوست دارد و همان چیزی را برای آنان بد بدارد که برای خود بد می‌دارد و برایشان دلسوزی کند و نسبت به کوچک آنان مهربان و نسبت به بزرگشان احترام نگه دارد. برای غمشان غمگین شود و برای شادی‌شان شاد شود اگرچه این برای دنیایش زیان داشته باشد، مانند کم کردن قیمت برایشان و اگر چه باعث از دست رفتن سودش در تجارتش شود و همینطور [اجتناب از] هرچه به طور کلی باعث زیانشان شود. و آنچه را به صلاح آنهاست و باعث الفت آنان می‌شود و مداومت نعمت‌هایشان و پیروزی‌شان بر دشمنان و دور شدن هرگونه آزار و بدی از آنان را دوست بدارد.

ابوعمرو بن الصلاح می‌گوید: نصیحت کلمه‌ای است جامع که دربرگیرندهٔ تلاش نصیحت کننده برای نصیحت شونده برای اراده و انجام همهٔ انواع خیر است"[4].

2ـ اینکه در نصیحتش مخلص باشد و هدفش خشنودی الله تعالی باشد نه اظهار فضل و برتری جویی بر برادرش.

3ـ اینکه نصیحت خالی از فریب و خیانت باشد. شیخ ابن باز ـ رحمه الله ـ می‌گوید: "نصیحت یعنی اخلاص در یک چیز و خالی بودن آن از فریب و خیانت. مسلمان به سبب بزرگداشت ولایت برادرش و محبتش در حق او، وی را به سمت هر آنچه به سود اوست راهنمایی می‌کند و آن را خالصانه و بدون هیچ شائبه و غل و غش می‌بیند. و از همین روی است سخن عرب که می‌گویند: طلایی ناصح، یعنی بدون فریب [و ناخالصی]. و می‌گویند: عسل ناصح یعنی خالی از فریب و موم"[5].

4ـ قصدش از نصیحت عیب‌جویی و سرزنش نباشد. حافظ ابن رجب ـ رحمه الله ـ رساله‌ای خاص در همین باره دارد به نام (الفرق بین النصیحة والتعییر).

5ـ این نصیحت با روحیهٔ برادرانه و از روی مودت باشد نه از روی خشونت و شدت.

الله تعالی  می‌فرماید: (با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت کن و با آنان به [روشی] که نیکوتر است مجادله نمای)[6].

6ـ اینکه از روی علم و روشنگری و حجت باشد. علامه سعدی ـ رحمه الله ـ می‌گوید: "از حکمت است که دعوت بر اساس علم باشد نه جهل و با آغاز از موارد مهم‌تر و سپس مهم‌تر و از مواردی باشد که به ذهن و فهم نزدیک‌تر و پذیرش آن کاملتر و از روی نرمش و مهربانی باشد. پس اگر از روی حکمت پذیرفت [چه بهتر] و گرنه به دعوت از روی موعظهٔ حسنه که امر و نهی همراه با ترغیب و ترهیب است منتقل می‌شود. پس اگر شخص مقابل فکر می‌کند آنچه می‌گوید حق است یا دعوتگر به سوی باطل است با او به جدال بر اساس روشی که بهتر است می‌پردازد و آن روش‌هایی است که پذیرش آن از نظر عقل و نقل امکانِ بیشتری دارد، از جمله استدلال به ادله‌ایست که او به آن معتقد است زیرا این برای حصول مقصود امکان بیشتری دارد. و نباید مجادله به مخاصمه و ناسزاگویی بکشد که در این صورت هدف از مجادله تباه می‌شود و فایده‌ای از آن برده نمی‌شود و بلکه هدف از مجادله باید هدایت خلق به سوی حق باشد نه پیروزی بر آنان و مانند آن"[7].

7ـ اینکه نصیحت به صورت پنهانی باشد و کسی را در برابر مردم نصیحت نکند مگر در صورت وجود مصلحتی راجح. ابن رجب ـ رحمه الله ـ می‌گوید: "سلف هرگاه می‌خواستند کسی را نصیحت کنند او را در نهان پند می‌دادند تا جایی که یکی از آنان می‌گوید: هرکه برادرش را بین او و خودش نصیحت کند این [کارش] خیرخواهی است، اما کسی که او را در میان مردم پند دهد در واقع او را تنبیه کرده. فضیل می‌گوید: مومن می‌پوشاند و نصیحت می‌کند، اما فاجر پرده‌دری می‌کند و عیب‌جویی می‌کند"[8].

ابن حزم ـ رحمه الله ـ می‌گوید: "هرگاه نصیحت کردی در نهان اندرز گوی نه در آشکار، و غیر مستقیم بگو نه به صراحت مگر آنکه شخص مقابل نصیحت تو را غیر مستقیم نفهمد که باید صریح گفت... پس اگر از این روش‌ها عبور کردی تو ستمگری نه نصیحتگر"[9].

جز آنکه اگر فرض کند که در نصیحت عیان مصلحتی راجح است آنگاه اشکال ندارد که نصیحتگر نصیحتش را علنی گوید، مانند آنکه بخواهد به کسی که در مسائل اعتقاد در برابر مردم اشتباه کرده پاسخ گوید تا مردم از سخن او دچار فریب نشده و در اشتباهش از او پیروی نکنند، یا مانند کسی که به انکار کسی می‌پردازد که ربا را حلال می‌داند یا بدعت و فجور را در بین مردم نشر می‌دهد که دربارهٔ چنین کسی باید نصیحت علنی باشد و بلکه به سبب مصلحت راجح و دوری از فساد غالب چه بسا این کار واجب باشد.

ابن رجب ـ رحمه الله ـ می‌گوید: "اگر هدف او صرفا روشن کردن حق باشد تا مردم به سخن کسی که اشتباه کرده فریفته نشوند، قطعا برای کارش اجر می‌برد و با این کارش و این نیتش در نصیحت برای الله و پیامبرش و حاکمان مسلمان و عموم آنان قرار گرفته است"[10].

8ـ اینکه نصحیتگر بهترین کلمات را برگزیند و با نصیحت شونده از در لطف و نرمش وارد شود.

9ـ اینکه نصیحتگر در برابر آزاری که به سبب نصیحتش به او می‌رسد صبر کند.

10ـ پوشاندن راز و ستر مسلمان و تعرض نکردن به آبروی او. نصیحتگر دلسوز و دوستار خیر است و پوشاندن دیگران را دوست دارد.

11ـ اینکه پیش از نصیحت مطمئن باشد و بر اساس گمان نصیحت نکند تا برادرش را به آنچه نکرده متهم نکرده باشد.

12ـ اینکه وقت مناسب را برای نصیحت انتخاب کند. ابن مسعود ـ رضی الله عنه ـ می‌گوید:  "این قلب‌ها اشتیاق و روی آوردنی دارد و [همچنین] رخوت و روی گرداندنی، پس آن را به هنگام اشتیاق و روی آوردنش بگیرید و به وقت رخوت و روی گرداندنش رها کنید"[11].

13ـ اینکه شخص ناصح خود به آنچه به مردم امر می‌کند عامل کند و آنچه را نهی می‌کند خود ترک گوید. الله متعال در توبیخ بنی اسرائیل به سبب تناقض گفتار و کردارشان می‌فرماید: (آیا مردم را به نیکی فرمان می‌دهید و خود را فراموش می‌کنید با اینکه شما کتاب [الله] را می‌خوانید؟ آیا نمی‌اندیشید؟)[12].

در حق کسی که مردم را به معروف امر می‌کند و خود انجامش نمی‌دهد و آنان را از منکر باز می‌دارد و خودش انجامش می‌دهد.

والله اعلم

منبع: islamqa.info/fa

[1] ـ (بَايَعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلَى إِقَامِ الصَّلَاةِ ، وَإِيتَاءِ الزَّكَاةِ ، وَالنُّصْحِ لِكُلِّ مُسْلِمٍ ).

[2] ـ ( الدِّينُ النَّصِيحَةُ ، قُلْنَا لِمَنْ ؟ ، قال : لِلَّهِ وَلِكِتَابِهِ وَلِرَسُولِهِ وَلِأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِينَ وَعَامَّتِهِمْ ).

[3] ـ (النهایة: ۵/ ۱۴۲).

[4] ـ (جامع العلوم والحکم: ۸۰).

[5] ـ (مجموع فتاوی ابن باز: ۵/ ۹۰).

[6] ـ نحل:5:﴿ادْعُ إِلِى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ﴾.

[7] ـ (تفسیر السعدي: ۴۵۲).

[8] ـ (جامع العلوم والحکم: ۱/ ۲۳۶).

[9] ـ (الأخلاق والسیر: ۴۵).

[10] ـ (الفرق بین النصیحة والتعییر: ۷).

[11] ـ (ابن مبارک در الزهد: ۱۳۳۱).

[12] ـ بقره:44: ﴿أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنسَوْنَ أَنفُسَكُمْ وَأَنتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَابَ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ﴾.

 باشید، موضوع نصیحت آخرین چیزی ست، که شما باید به آن بپردازید. مهم تر از آن نحوه ی بیان مطلب و توجه به شرایط مخاطب و... است تا باعث آزار مخاطب نشوید و بتوانید روی او تاثیر بگذارید. در حالت کلی برقراری ارتباط موثر با دیگران نیازمند داشتن مهارت های ارتباطی است. بنابراین نصحیت کردن به عنوان یک موضوع حساس در تعامل با دیگران مراقبت های بیشتر و مسلط بودن به مهارت های کلامی میان فردی را می طلبد.

2-نوع گفتگو در نصیحت تاثیر گذار

در بیان نصیحت خیلی اهمیت دارد، که از چه لحن و جملاتی برای نصیحت استفاده می کنید، تا مخاطب احساس نکند شما قصد دارید خودتان را به عنوان دانای کل، معرفی کنید. بیان شما نباید منتقدانه باشد، نباید توانایی و ظرفیت های مخاطب را زیر سوال ببرد. به گونه ای صحبت کنید که بیانات شما پیشنهادی دوستانه به نظر برسد و مخاطب حس نکند شما شخصیت و قابلیت های او را نشانه گرفته اید. در این رابطه مطالعه مقاله راههای تقویت فن بیان پیشنهاد می شود.
معمولا افراد زمانی که با یک نصیحت کننده مواجه می شوند، که خود را عاقل می داند و از بالا به دیگران نگاه می کند، به هیچ عنوان نصیحت او را برنمی تابند و از شخص ناصح فاصله می گیرند.

3-مکان درست در نصیحت تاثیر گذار

بیان نصیحت شرایط خاصی می طلبد، نمی توان هر جایی شروع کرد به نصیحت دیگران، تصور کنید یکی از دوستانتان در یک مهمانی شما را گیر می آورد و شروع می کند به نصیحت شما در یک موضوع خاص بدون اینکه به این موضوع توجه کند، که شما علاقه ای ندارید دیگران در جریان مسائل خصوصی شما قرار بگیرند. نصیحت کردن نیز آدابی دارد و نیازمند مجموع شرایطی است که باید رعایت شود. بنابراین سعی کنید در محافل، گردهمی ها، در جمع دیگران، دوست یاهمکارتان را نصیحت نکنید. برای کسب اطلاعات بیشتر از مهارت های ارتباطی کلیک کنید.

4-خودداری از قضاوت در بیان

در مسیر نصیحت کردن مراقب باشید، در دل یا زبانتان مخاطب را به خاطر کاری کرده قضاوت نکنید. فحوای کلام شما می تواند طرز فکر شما را بیان کند و اگر دست به قضاوت بزنید، امکان ندارد که نصحیت شما چاره ساز و موثر باشد ضمن این که به کدورت در رابطه ی شما ختم می شود.

5-نصیحت تاثیر گذار برای چه کسی؟

قبل از این که به خودتان اجازه دهید وارد حریم خصوصی دیگران شوید و دست به نصیحت مخاطب بزنید به نسبت خود با مخاطب فکر کنید. به فاصله ی عاطفی که با شخص دارید، توجه کنید که آیا این نصیحت به جا و درست خواهد بود؟ آیا انقدر به مخاطب نزدیک هستید که چنین کاری کنید، بدون اینکه باعث سوءتفاهم شوید؟ به عبارتی باید بدانید نصیحت کردن نیاز به فضای عاطفی مناسب دارد. همچنین برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه ارتباط موثر و موفق کلیک کنید.
 

6-نصیحت تاثیر گذار در چه زمانی؟

اینکه چه زمانی را برای نصیحت کردن انتخاب می کنید

 می کنید بسیار مهم است. باید با توجه به شرایط مخاطب زمان مناسب را برای نصیحت درنظر بگیرید و بی موقع اینکار را انجام ندهید. هر کاری مقتضیات زمانی خودش را دارد و زمان هایی است که هدف کاملا محقق می شود.آن زمان را پیدا کنید تا از نصیحت نتیجه ی مثبت بگیرید.

7-از تکرار و تکرر در نصیحت بپرهیزید

گروهی از افراد هم هستند که وقتی بیدار می شوند، ذره بین خود را دست میگیرند ببیند چه کسی چه کار اشتباهی انجام داده تا با نصیحت های پی در پی، ظرفیت مخاطب را تماما پر کنند. حتی اگر حرفتان حق باشد در اثر تکرار، ارزش و اثر خود را از دست می دهد و شما را در موقعیت شخصیت بی ملاحظه قرار می دهد. پیشنهاد می شود در این رابطه برای کسب اطلاعات بیشتر مقاله ارتباطات غیرکلامی نیز مطالعه شود.
نصیحت زمانی تاثیر گذار است که به جا و به موقع عنوان شود و تاثیر خود رادر اثر استفاده ی مکرر از دست نداده باشد. اگر مدام چیزی را بیان می کنید که جواب نمی دهد، به این معناست که شما در این امر موفق نخواهید شد. بهتراست شیوه ی خود را تغییر دهید.

8-درخواست کننده ی موعظه را نصیحت کنید

سعی کنید حدالمقدور از نصیحت کردن دیگران پرهیز کنید. نصیحت کردن اگرچه ماهیت بدی ندارد اما عموما بازتاب خوبی ندارد، زیرا مخاطب دوست ندارد شنوده ی ضعف های خود باشد، دوست ندارد احساس کند اشتباهی مرتکب شده و زیر ذره بین قرار گرفته. ضمن این که انسان موجود کاملی نیست؛ لذا زمانی که موعظه می کند، ممکن است این تصویر را بسازد که هنوز مشکلات خودش را حل نکرده سعی می کند به خطاهای دیگران رسیدگی کند. به همین دلیل استقبال چندانی از نصیحت نمی شود ،مگر با ملاحظه ی تمام شرایطی که گفته شد. همچنین پیشنهاد می شود برای کسب اطلاعات در زمینه روابط اجتماعی کلیک کنید.
بنابراین بهترین جایی که نصحیت کردن جواب می دهد زمانی که است، که مخاطب خودش از شما موعظه و نصیحت می پذیرد. اغلب نیز مردم برای درخواست موعظه سراغ کسی می روند که پیش او احساس امنیت می کنند و می دانند مخاطب موعظه گر بدون سرزنش و انتقاد، نصیحت خود را به گونه ی پیشنهاد مطرح می کند، بدون اینکه سعی کند خودش را دانای کل نشان دهد.

9-وقتی نصیحت کردن ضروری است

زمانی که احساس می کنید به هر طریقی باید حرفتان را بزنید و نسب به موضوعی مخاطب را آگاه کنید، تا فرصتی را از دست ندهد  یا با اشتباهی خود را به خطر نیندازد، بهتر است نصیحت کردن را به صورت یک پشنهاد دوستانه مطرح کنید و از اعمال فشار بر روی مخاطب خودداری کنید. مطلب خود را بیان کنید اما تصمیم گیری را به عهده ی خودش بگذارید تا آزادانه فکر کند و تصمیم بگیرد. و به او یادآوری کنید که تصمیم گیرنده خود اوست، تا در کلام شما حس فشار دریافت نکند.  

چرا حاضرید برای نصایح یک سخنران پول بدهید

اکثر مردم از نصیحت شدن لذت نمی برند و موضوعی است که آنها را معذب می کند، شاید به دلیل اینکه نصیحت کننده به اشکال نادرستی اینکار را انجام میدهد؛ اما چرا مردم حاضرند

برای شنیدن نصایح یک سخنران پول بدهند و از حرفهای او استقبال کنند به جای آنکه فراری باشند. زیرا خودشان انتخاب کرده اند که مخاطب نصایح باشند. زیرا فردی را که فکر می کنند، جواب های درست پیش اوست و می تواند راهنمای خوبی باشد،انتخاب کرده اند.
چون سخنران نگاه کلی به افراد دارد و کسی را نشانه نمی گیرد. بدون ذهینت به شخص خاصی و بدون قضاوت فردی پیشنهادهای کاربردی و نصایح خود را مطرح می کند، بنابراین شخص به راحتی پذیرای مطالب عنوان شده است و به انتخاب خود شرکت کرده که نصیحت شود. در این رابطه مطالعه مقاله مهارت گوش دادن پیشنهاد می شود.  
 

کارهای مناسب جایگزین نصیحت

به جای نصیحت  و صحبت کردن که همیشه نیز موثر واقع نمی شود، می توان از راه های جایگزینی برای کمک به اطرافیان کمک بگیرید و نقش یک واسطه ی حمایتگر را حفظ کنید. برخی راه های جایگزین پند و ارز عبارتند از:

1-کمک فکری بدهید

دراکثر مواقع وقتی اعضای خانواده و اطرافیان شما در یک ماجرا گرفتار می شوند، شما به دلیل اینکه دوست دارید از او حمایت کنید سعی می کنید، با ارائه ی راهکارهای فکری و با استفاده از مهارت همدلی به او کمک کنید اما ممکن است اشباها کاری کنید که مشکل او را بزرگتر کنید یا او را نسبت به خود ناامید کنید. لازم نیست همیشه در اموری که تجربه ی کافی در آن ندارد اظهار نظر کنید و با نصیحت کردن اوضاع را پیچیده تر کنید، می توانید به او پیشنهاد دهید در این باره ی بخصوص به یک متخصص مراجعه کند و از شخص درست مشاوره بگیرد. به این شکل ضمن حفظ حریم شخصی او بهترین پیشنهاد ممکن را ارائه داده اید.

2-تجربیات خود را به اشتراک بگذارید

بدون اینکه مستقیما بخواهید نصیحت کنید و به طرف بفهمانید که از او بیشتر می دانید، سعی کنید تجربیات خود را با آنها به اشتراک بگذارید و بگوییید کارهایی که کردید چه نتایجی برایتان داشته، دانستن تجربه ها ونتایج شان به اندازه کافی اطلاعات را منتقل می کنند و اگر مفید باشند مورد استقبال قرار می گیرند، بدون اینکه باعث شوند شونده حس بدی پیدا کند.

3-از روش همدلی استفاده کنید

وقتی کسی اشتباهی مرتکب می شود، به مشکلی برمی خورد یا نمی داند با فلان موضوع چه طور کنار بیاید و با شما درد ودل می کند ممکن است اصلا دنبال ارائه ی راه حلی از شما نباشد و فقط در حال درد و دلی منفعلانه است که کمی در کنار شما آرامش بگیرد. در این زمان شاید یکی از بهترین روش های خوب  صحبت کردن و نشان دادن درک طرف مقابل، این است که با همدلی با او صحبت کنید، بدون اینکه راهکاری پیشنهاد کنید.
بنابراین سعی کنید یک شنونده خوب باشید و در صحبت کردن با مخاطب

 از ادبیات صمیمانه استفاده کنید که او شما را کنار خود احساس کند در مقابل خود. این روش شما را از نظر عاطفی به او نزدیک می کند و اجازه می دهد با اطمینان با شما حرف بزند و از شما حرف بشنود.

4-پیگیر پیشنهادات ارائه شده نشویم

اگر دوستی به واسطه ی اعتمادی که به شما دارد و صحبتی که با شما کرده از شما رهنمودی خواسته و شما پیشنهادی به او داده اید، دیگر او را چک نکنید و با پرسش و پیگیری او را در وضعیت بدی قرار ندهید. اگر او پیشنهاد شما را مفید دانسته باشد، حتما به کار می برد. اما پیگیری شما می تواند به رابطه شما لطمه بزند و او را تحت فشار قرار بدهد. بنابراین او سعی می کند با فاصله گرفتن از شما خود را نجات دهد که این برای یک ارتباط موفق مضر است.

5-به روش نصیحت تاثیر گذار فکر کنید

هر کسی به شیوه ای تحت تاثیر قرار می گیرد، برخی افراد وقتی دچار مشکل می شوند، برای حل آن به  خواندن کتابهای آموزشی روی می آورند و زیاد اهل گفتگو نیستند، عده ای کمک های یک مشاور بی طرف را به کتاب ترجیح می دهند و با یک مشاور بهتر می توانند ارتباط برقرار کنند. برخی دوست دارند با یک دوست صمیمی درد و دل کنند و از تجربیات یا نصایح او برخوردار باشند و اگر یک دوست دانا داشته باشند آن را بر کتاب و مشاور ارجح می دانند.
برای این که به کسی کمک کنید ضرورتی ندارد، مستقیما دست به کار شوید و با صحبت کردن و نصیحت که شاید به ذائقه ی او خوش نیاید، باعث رنجش شنونده بشوید، می توانید از راهکارهایی که فکر می کنید برای او مناسب و تاثیر گذار است استفاده کنید و آنها را پیشنهاد کنید. دراین روش هیچ شیوه ی انتقادگری وجودندارد که باعث سوء تفاوهم شود. همچنین برای آشنایی با شیوه های انتقاد سازنده نیز آشنا شوید.  

واکنش مناسب در برابر نصیحت کردن دیگران

نصیحت کردن دیگران همیشه از روی سوء نیت نیست، ممکن است اطرافیان واقعا از روی دلسوزی این کار را انجام بدهند اما بدون استفاده از مهارتهای کلامی و تشخیص موقعیت و زمان درست این کار را بکنند. لازم نیست شما به سرعت آشفته شوید. می توانید نصیحت مخاطب را بشنوید و بخاطر آن از او تشکر کنید و بگویید حتما به سخنانش فکر می کنید. و اگراینکار را تکرار کرد حتما درخلوت به شیوه ای منطقی و مودبانه به او یادآوری کنید که به چه دلیل از موعظه ی او استقبال نمی کنید و صحبت او باعث رنجش و ناراحتی شما است. به احتمال بسیار زیاد دیگر ایشان به شیوه ی گذشته رفتار نخواهد کرد. همچنین باید یادبگیریم بهترین پاسخ به انتقاد دیگران چگونه است.  

نصیحت کردن دیگران | سخن آخر

در نصیحت کردن ضمن این که می بایست مراقب باشید که شونده را مورد آزار روحی قرار ندهید و او را در موقعیت نامناسب قرار ندهید، باید به این موضوع دقت کنید که نصایح شما ممکن است برای دیگران کارایی نداشته باشد، ممکن است طرز فکر شما برای خودتان جوابگو و موثر باشد و دیگران نیاز به راهکارهای دیگری داشته باشند بنابراین مطمئن شوید که حرف های شما موثر باشد. درغیر اینصورت دیگران و خود را آزار ندهید. در صورتی که نیاز به اطلاعات بیشتر دارید از مشاوره روانشناسی راهنمایی بخواهید.

مسابقه کتابخوانی (روابط دختر و پسر)