موسیقی اقلیمی، عشقی نهفته در وجود مردمان بختیاری

چهارمحال و بختیاریشهرکرد

نظر دادن

اشتراک گذاری

دانلود PDF

وقتی زبان از گفتن کلمات قاصر شود، این موسیقی است که به آن معنا می‌بخشد و چه زیباست اگر این موسیقی، همان موسیقی محلی و بومی سرزمین مادری‌مان باشد.

باشگاه خبرنگاران جوان شهرکرد - گوهری در دامان زاگرس با ۵۰۰ کیلومتر مربع وسعت، مردمانی عاشق و بی ریا، مسلمان به نور و مومن به آسمان، که مردان رشید و زنان صبورش نگین‌های درخشان ایران زمین هستند.

اینجا، در میان بختیاری‌ها همه چیز طبیعی است از نفس کشیدن زمین و نان و شیرتازه تا قلب آدم‌ها و دست‌های هنرمند خاتون هایش؛ عشق میراثی است که این قوم را همیشه زنده و جاری نگه می‌دارد و قلب هایشان به دست هایشان فرمان درو می‌دهد! بختیاری هنرمندی است تمام عیار که تمام نقوش و رنگ‌های زندگی را از دل طبیعت می‌گیرد.

بیشتر بخوانید

• بهمن علاءالدین احیاگر ادبیات و موسیقی بختیاری+«پادکست»
• وصف رشادت‌های بختیاری در موسیقی گئو سردیار

وقتی زبان از گفتن کلمات قاصر شود، این موسیقی است که به آن معنا می‌بخشد. به‌راستی که این جمله اهمیت موسیقی را به زیبایی آشکار می‌سازد. البته چه زیباتر می‌شود که این موسیقی، همان موسیقی محلی و بومی سرزمین مادری‌مان باشد.

در پس پرده موسیقی محلی و بومی خاطرات بسیاری نهفته است که یادآور لحظات شیرین کودکی، نوجوانی، جوانی یا حتی بزرگسالی و کهن‌سالی است. موسیقی محلی هر یک از استان‌های کشور ایران در قلب، روح و جسم هر فردی چه ایرانی و غیر ایرانی نفوذ می‌کند و این خود، معنای معجزه و نفوذ آن در روح و جان ما است.

موسیقی‌های بومی و محلی با پوست، خون و گوشت هر ایرانی در هم آمیخته و هر کدام به تنهایی شنیدنی و جذاب است.

تقسیمات استانی موسیقی محلی ایران

اردشیر آخوندی باستان شناس چهارمحال و بختیاری گفت: ایران کشوری با ۳۱ استان است که هر کدام فرهنگ بومی خاص خود را دارد. یکی از شاخص‌ترین بخش‌های فرهنگ هر منطقه، موسیقی‌های بومی و محلی آن است.

بر اساس آخرین تحقیقاتی که در زمینه جمعیت اقوام لر در سال ۲۰۰۹ صورت گرفته، این قوم حدود ۶ درصد از کل جمعیت ایران را تشکیل می‌دهد.

چهارمحال و بختیاری، لرستان، شرق و شمال خوزستان، ایلام، کهکیلویه و بویراحمد و همدان مهمترین استان‌هایی هستند که اقوام لر زبان در آن‌ها سکونت دارند.

به گفته آقای آخوندی با وجود واحد بودن زبان قوم لر نسبت به قوم‌های دیگر، شاخه‌ها و گویش‌های مختلفی در زبان لری وجود دارد که تنوع جذابی از آن را به وجود آورده که شامل گویش‌های بختیاری، خرم آبادی، بروجردی، بویراحمدی، بالاگریوه ای، نهاوندی و بهمئی است.

ریشه گویش‌های بختیاری و خرم آبادی به پارسی میانه «زبان ساسانیان» مرتبط است که ریشه در زبان پارسی باستان «زبان هخامنشیان» دارد.

موسیقی چهارمحال و بختیاری خاستگاه کار و تلاش

روح‌الله کریمی کیارسی که گنجینه ارزشمند «اشعار برزگری و کوچ در فرهنگ بختیاری» را در کارنامه درخشان پژوهشی خود دارد و چندین سال است به‌طور پیوسته اشعاری که سینه‌به‌سینه به نسل امروزی رسیده‌اند را گردآوری می‌کند، گفت: منطقه زاگرس در ایران مامن ایل‌ها و قوم‌های مختلف است به گونه‌ای که اقوام آذری، کرد، لک، لر، بختیاری و عرب با زیرشاخه‌های قوم شناسی در این منطقه سکونت دارند.

از این رو موسیقی در استان چهارمحال و بختیاری و مناطق زاگرس نشین ایران خاستگاه کار و تلاش و کسب روزی است آنجا که با هر کاری مردان نوایی بر لب زمزمه می‌کرده اند؛ اوج این موسیقی مرتبط با زندگی را در بین عشایر بختیاری می‌توان جستجو کرد و این موسیقی در هنگام کوچ عشایر که به مال کنون شهرت دارد اتفاق می‌افتد.

کرنا یکی از ساز‌های تاریخی ایران در مناطق بختیاری است و فردوسی در یکی از اشعارش می‌گوید:

برآمد خروشیدن کرنای، تهمتن برآورد لشگر زجای، بفرمود تا رخش زین کنند، دم اندر دم نای زرین کنند

موسیقی بختیاری با قدمتی به بلندای هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح

عباس قنبری عدیوی رئیس بنیاد ایران‌شناسی شعبه چهارمحال و بختیاری گفت: بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی در مناطق لرنشین، تصویری از رقص و پایکوبی بر قطعه‌ای سفالی به دست آمده که قدمت موسیقی در این منطقه را به هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح رقم می‌زند همچنین از آثار و شواهد به دست آمده در این مناطق تصاویری از آلات موسیقی دوران مانند شیپور و تنبور بر روی ظروف نقره وجود دارد که حاکی از رواج موسیقی نزد این قوم در عهد ساسانی است.

امروزه نیز برخی از نغمه‌های باستانی در قالب مقام‌های موسیقی قومی باقی‌مانده‌است البته توالی و ترتیب به هنگام اجرای رقص صورت می‌گرفت و در صورت دیدن سواران، مقام‌های موسیقی رقص قطع می‌شد و به اجرای مقام‌های سوارکاری «موسیقی رزمی» می‌پرداختند.

مشاهده ردپای موسیقی سنتی در لابلای زندگی روزمره

مهدی عالی یکی از ترانه سرایان بختیاری زبان گفت: موسیقی در استان چهارمحال و بختیاری جایگاه خاصی دارد و آوازهاى محلى این استان با لهجه هاى مخصوص به خودشان به خصوص در هنگام عروسى و شادى جالب توجه است.

ادوات موسیقى در قوم بختیاری عبارت‌اند از: دهل، سنج، نى، کرنا، طبل و سنتور که در میان آن‌ها افراد نى‌زن و سنتور نواز ماهر نیز وجود دارد.

ویژگی مناطق زاگرس ایران، کوهستانی بودن آن و وجود آب و هوای سرد و نیمه معتدل است که همین مولفه‌ها باعث شده است موسیقی در چهارمحال و بختیاری بخشی از زندگی مردم منطقه باشد و با شرایط موجود عجین شود.

تمدن زاگرس، اما بدون شک بر روی موسیقی و زندگی مردم این منطقه تاثیر گذار بوده است، به گونه‌ای که می‌تواند ردپای موسیقی سنتی را در لابلای کار‌های روزمره مردم به ویژه عشایر دید.

با موسیقی مقامی در چهارمحال و بختیاری آشنا شوید

فیض‌الله طاهری اردلی که در عرصه مطالعه و پژوهش تاریخ و فرهنگ بختیاری فعالیت می‌کند و شاگردان زیادی در رشته‌های گوناگون به‌ویژه در وادی شعر و شاعری با گویش بختیاری در مکتب خویش تربیت کرده و هم چنان با عشق و علاقه‌ای وصف‌ناپذیر به کار خود ادامه می‌دهد، پیرامون موضوع آوا‌ها و نوا‌های بختیاری گفت: موسیقی در ایل بختیارى پیوند جاودانه اى با زندگى ایلى یافته و مقام‌هاى موسیقى ایل قوم به نام «بیت» معروف است که از مشهورترین آن‌ها مى‌توان به مقام گله‌دارى، برزگرى، ابوالقاسم خان و مقام شیرعلى مردون که تعداد آن‌ها حدود ۲۰ تا ۲۵ مقام است اشاره کرد.

موسیقی مقامی چهارمحال و بختیاری در سه گونه دهکردی، بختیاری و ترکی ریشه دارد که برخاسته از بطن فرهنگ مردم منطقه است.

به گفته آقای طاهری، چهارمحال و بختیاری به لحاظ تقسیم بندی جغرافیایی دارای دو گونه موسیقی بختیاری و موسیقی چهارمحالی است که منطقه جغرافیایی موسیقی بختیاری به دلیل گسترش جمعیتی بیشتر از موسیقی چهارمحالی بوده است.

موسیقی مقامی منطقه چهارمحالی در بخش‌های ترک زبان، ریشه موسیقایی قشقایی دارد، ولی موسیقی دهکردی استقلال بشتری نسبت به گونه‌های موسیقایی این استان دارد.

موسیقی دهکردی و بختیاری از اصیل‌ترین هنر‌های کشور

آقای قنبری رئیس بنیاد ایران شناسی چهارمحال و بختیاری گفت: موسیقی دهکردی و بختیاری از اصیل‌ترین و غنی‌ترین هنر‌های کشور است و در موسیقی بختیاری برای هر امری از جمله کشاورزی، برزگری، درو، عزا و عروسی یک موسیقی خاص وجود دارد، اما در موسیقی مقامی بختیاری، تنوع گوشه‌ها بیشتر است اگر چه زمانی خوانندگان بختیاری تنها به نوای «شیر علی مردان» قناعت می‌کردند.

تفاوت موسیقی بختیاری با دهکردی و ترکی قشقایی این است که در موسیقی بختیاری گاه رزم نیز وجود دارد به گونه‌ای که دو ساز سرنا، دهل، کرنا و دهل نوازی یکی از اصلی‌ترین ساز‌های موسیقی مقامی بختیاری است.

توشمال‌ها پاسداران هنر موسیقی سرزمین بختیارى

اردشیر آخوندی باستان شناس چهارمحال و بختیاری گفت: «تُشمال» یا «توشمال» علاوه بر تعاریف و کاربرد‌های مختلف، نامِ نوازندگان محلیِ بختیاری‌ها است. آن‌ها را راویان اصیل سنت و آیین ایل‌های بختیاری می‌دانند. بسیاری از بزرگان موسیقی چهارمحال بختیاری تشمال‌ها را پاسداران هنر موسیقی بختیاری می‌دانند و معتقدند که آن‌ها حق بزرگی بر گردن موسیقی و فرهنگ موسیقایی اقوام بختیاری دارند.

به لحاظ لغوی «توش» به معنای توان و قدرت و «مال» به معنای ایل است. در زبان بختیاری نیز «تشمال» به معنی بزرگ ایل نیز آمده است. در برخی مناطق بختیاری به جای واژه «توشمال» از عنوان‌های، چون «خطیر»، «مهتر» و «میرشکال» استفاده شده است.

به گفته آقای آخوندی، تشمال‌ها، هنرمندانی هستند با هویت شخص که با پرداختن به ادبیات بختیاری و نقل سینه به سینه آنها، باعث ماندگاری اشعار و ترانه‌ها شده‌اند. «شیر علی مردان» و «دی بلال» نوا‌ها و آواز‌هایی هستند که توسط تمشال‌ها تا به امروز حفظ شده‌اند.

موسیقی حماسی، شاهنامه‌خوانی و اهمیت آن در قوم بختیاری

آقای کریمی کیارسی پژوهشگر قوم بختیاری گفت: اقوام بختیاری به شاهنامه‌خوانی علاقه بسیار دارند و در این زمینه کاربلد و حرفه‌ای هستند.

بختیاری‌ها با پرداختن به اشعار مختلف فردوسی به ستایش قهرمانان و دلاوران و سرداران ایل می‌پردازند. خواندن شاهنامه فردوسی که گاه در ایل به آن «جنگ هفت لشکر» نیز می‌گویند، از دیر باز در منطقه بختیاری مرسوم بوده و گاه بر وزن شعر‌های آن شعر‌های جدیدی نیز سروده می‌شده است.

بهمن علاءالدین احیاگر ادبیات و موسیقی بختیاری

بهمن علاءالدین مشهور به مسعود بختیاری یک استثنا در تاریخ موسیقی بومی عصر حاضر به شمار می‌رود گرچه او تنها روایتگر بخشی از فرهنگ موسیقایی بختیاری زبان‌ها بود، ولی توانست در طول ۳۵ سال از حیات خود، یک زبان مشترک موسیقایی بین همه بختیاری‌ها ایجاد کند شاید همسنگ او در سایر فرهنگ‌های بومی ایران نتوان یافت.

آقای شریفی مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی چهارمحال و بختیاری گفت: ظرافت هنری بهمن علاءالدین در احیا زبان و ادبیات بختیاری بی نظیر است و آشنایی او با عطا جنگوک نوازنده تار و سه‌تار بر غنای آثار او افزوده است؛ این هنرمند به خوبی از زبان موسیقی و شعر و آواز برای احیا شاخصه‌های فرهنگی قوم لر و به ویژه بختیاری بهره برد و آثارش میان مردمان لر زبان و بختیاری به عنوان آثاری شناخته شده به شمار می‌رود.

آقای رضایی عضو هیئت علمی دانشگاه و پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی گفت: موسیقی اقلیمی به صورت عشقی نهفته در وجود مردمان بختیاری سرشته شده است.

از چهره‌های شاخص این عرصه می‌توان به علی اکبر مهدی پور دهکردی، حسین فرجی، مسعود بختیاری، محمد میرزاوندی، همت علی سالم، شامیرزا مرادی، پیرولی کریمی، علیرضا حسین خانی، رضا مریدی دلفان، علی اکبر شکارچی، رضا سقایی، فرج علیپور، ایرج رحمانپور، سیف الدین آشتیانی، حسن سالم و محمد باجلاوند اشاره کرد.

امیداست کسانی که دل در گرو فرهنگ‌های ایرانی و بومی دارند به زبان ها، گویش ها، لهجه‌ها و اشعار بومی و محلی بیش از پیش توجه نمایند و بدانند که این اشعار گنجینه‌های فرهنگی کشور هستند که در گذر زمان بوده، هست و هم اکنون نیز به دست ما رسیده است و باید آن را ستایش و احترام نماییم.

گزارش از عرفانه نعمتیان سامانی