احکام صله رحم و مهمانی
از رسول خدا (ص) نقل شده که فرمودند: سفارش می کنم امت حاضر و غایبم را و آنهایی را که در صلب مردان و رحم زنانند، تا روز قیامت که صله رحم کنند. اگر چه به فاصله یک سال راه باشد، زیرا صله رحم جزء دین است.
به گزارش خبرگزاری حوزه، دین اسلام جایگاه ویژه ای در مورد دید و بازدید از نزدیکان و خویشاوندان تحت عنوان صله رحم و مهمانی، قرار داده است که به وفور در منابع دینی به چشم می خورد.
در قرآن کریم می خوانیم: «... وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلَیْکُمْ رَقِیباً»؛ و از خدایی بپرهیزید که هنگامی چیزی از یکدیگر می خواهید، نام او را می‌برید (و نیز) از (قطع رابطه با) خویشاوندان خود بپرهیزید، زیرا خداوند مراقب شماست.[۱]
«إِنَّ اللهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْاحْسَانِ وَ إِیتَاء ذِی الْقُرْبیَ» به راستی خدا به عدالت و احسان و بخشش به خویشاوندان فرمان میدهد.[۲]
از رسول خدا (ص) نقل شده که فرمودند: سفارش می کنم امت حاضر و غایبم را و آنهایی را که در صلب مردان و رحم زنانند، تا روز قیامت که صله رحم کنند. اگر چه به فاصله یک سال راه باشد، زیرا صله رحم جزء دین است.[۳]
مولا امیرالمؤمنین (ع) در مورد پذیرایی از مهمان چنین فرمودند: «مهمان، راهنما به سوی بهشت است. هر کس مهمان را حرمت و گرامی ندارد او پیرو من نیست».[۴]
از کلام معصومان اینگونه فهمیده می شود که صله رحم به سادگی ساقط نمی شود.
شخصی از امام صادق (ع) سوال کرد: بستگانم بر غیر دین من هستند. آیا باز برایشان حقی بر عهده من است؟ حضرت فرمود: بلی، حق رحم به هیچ چیز ساقط نمی شود. اگر بستگانت بر دین تو بودند، دو حق بر تو داشتند: حق رحم وحق اسلام.[۵]
از طرفی باید توجه داشته باشیم که منظور از صله رحم فقط رفت و آمد نیست، بلکه با احوالپرسی و ارسال پیام یا تماس تلفنی هم محقق می شود. و در نظر داشته باشیم مهمانی هایی که باعث ایجاد مفسده و مزاحمت بر افراد می شود مردود شناخته می شود.
در ادامه با بیان احکام و مسائل فقهی صله رحم و مهمانی، از زبان مراجع عظام تقلید، موازین آن بیشتر روشن می شود:
افرادی که مصداق رحم هستند
سؤال:
لطفاً بفرمایید که رحم شخص چه کسانی هستند که صله رحم در مورد آن ها واجب است؟
جواب:
پدر، مادر، پدربزرگ، مادربزرگ، برادر، خواهر، عمه، عمو، دایی، خاله و فرزندان آن ها و ... .
حداقل میزان صله رحم
سؤال:
حداقل وظیفه بر صله رحم چقدر است ؟
جواب:
ارحام مختلف هستند نسبت به پدر و مادر، فرزند، برادر و خواهر توجه بیشتری باید کرد و نسبت به ارحام دور توجه مختصر کافی است.
صله رحم با بستگان گناهکار
سؤال:
در خصوص صله رحم، اگر فرد یا افرادی از بستگان اهل گناه باشند تکلیف صله رحم با آنان چیست؟
جواب:
هرگاه ادامه رابطه با آنها مفسده داشته باشد و یا ترک آن موجب نهی از منکر آنان شود می‌توان موقّتآ آن را ترک کرد. در غیر این دو صورت، باید در حدّ واجب صله رحم کرد، و در عین حال امر به معروف و نهی از منکر با زبان خوش فراموش نشود.
حکم مهمانی در تقارن با ایام حزن و اندوه اهل بیت (ع)
سؤال:
با توجه به اینکه امسال اربعین حسینی مقارن با شب یلداست، نظر معظم له را در خصوص برگزاری آداب و رسوم این شب خواستاریم؟
جواب:
هر گاه جلسات به صورت جلسات تفریحی نباشد بلکه دید و بازدید های فامیلی و صله رحم و گفتارهای دوستانه باشد، مانعی ندارد.
حق الله بودن صله رحم
سؤال:
آیا صله ارحام، حقّ الله است، یا حقّ النّاس محسوب می شود؟
جواب:
نوعی حقّ الله است، که خداوند درباره رحم مقرّر فرموده است.
ترک صله رحم به خاطر هتک حرمت
سؤال:
آیا صله رحم هم مشمول قاعده «لا حرج» و «لا ضرر» می شود؟ مثلا اگر صله رحم با شخصی، مایه هتک آبرو یا آزار انسان گردد، آیا ترک آن جایز است؟
جواب:
آری، در مواردی که ضرر یا مشقّت مهمّی باشد، استثنا می شود.
صله رحم با افراد بی حجاب
سؤال:
در صورت بی حجابی ارحام، و عدم وجود شرایط نهی از منکر، باز هم صله رحم واجب است؟
جواب:
در صورتی که سبب امضای اعمال آنها نشود، باید صله رحم را به جا آورد، و تا آنجا که ممکن است با زبان خوش، امر به معروف و نهی از منکر کرد.
قطع صله رحم به خاطر خوف از گناه غیبت
سؤال:
چنانچه در همنشینی با اقوام نزدیک ترس آن باشد که خود انسان به غیبت مبتلا گردد، یا شاهد غیبت کردن دیگران باشد، و نهی از منکر را هم در آن مجالس به سخریّه بگیرند، آیا می توان با آنان قطع رابطه کرد؟
جواب:
هرگاه امیدی به تأثیر نهی از منکر ندارید، و خوف آلودگی خودتان به آن گناه می رود، می توانید رفت و آمد نکنید. ولی تا می توانید سعی کنید صله رحم را توأم با امر به معروف و نهی از منکر با زبان خوب ترک نکنید.
معنی صله رحم
سؤال:
صله رحم چیست؟ و چه کسانی جزء ارحام محسوب می شوند؟ و در چه مواردی اسلام دستور به قطع صله رحم می دهد؟
جواب
صله رحم یعنی پیوند با خویشاوندان، که گاه با دیدار آنها حاصل می شود، و گاه با نامه، یا تلفن، یا دعوت از آنان، یا طرق دیگر. و خویشاوندان خیلی دور را شامل نمی شود، و مادام که محذور و مانع شرعی و عرفی در کار نباشد، نباید قطع کرد.
ارحام در صله رحم
سؤال:
در صله رحم "رحم" به چه کسانی اطلاق می شود؟
جواب:
منظور از ارحام در صله رحم، تمام بستگان نسبی است ولی توجه داشته باشید صله رحم یعنی پیوند با خویشاوندان، گاه با دیدار آنها حاصل می شود و گاه با نامه یا تلفن یا دعوت از آنان یا طرق دیگر تحقق می یابد و خویشاوندان خیلی دور را شامل نمی شود و مادام که محذور و مانع شرعی و عرفی در کار نباشد نباید قطع گردد.
رابطه با ارحامی که مرتد شده است
سؤال:
خاله من مسیحی شده است و مبلغ مسیحیت است. حال رفت و آمد با ایشان چه حکمی دارد؟
جواب:
مرتد محسوب می شود و رفت و آمد با او جایز نیست.
قطع رفت و آمد با کسانی که فرد را متهم می کنند
سؤال:
نرفتن به خانه اقوام به این منظور که پشت سر او حرف در می آورند چه حکمی دارد؟
جواب:
در صورتی که در معرض اتهام قرار گیرد اشکال ندارد که موقتاً رفت و آمد را ترک کند ولی سعی کنید با این گونه امور رابطه خود را با اقوام ترک ننمائید.
بودن چند خانواده نامحرم در یک محل با حجاب کامل
سؤال:
می خواستم بدانم که آیا میهمانیهایی که چند خانواده د راتاقی مانند اتاق پذیرایی هستند و همه حجاب چادر دارند ایراد دارد؟
جواب:
اشکالی ندارد ولی در صورت امکان اگر زنها و مردها از هم جدا باشند بهتر است.
حکم صله رحمی که موجب ناخرسندی شود
سؤال
در برخی موارد صله ی رحم نه تنها موجب شادمانی برخی از بستگان نمی گردد بلکه موجب ناخرسندی آنان نیز می گردد و در مواردی این ناخرسندی را ( حتی برای یکباررفت و آمد در سال ) با صراحت بیان می نمایند
در اینگونه موارد حکم شرعی رفت و آمد یا قطع رفت و آمد چیست ؟
جواب:
اگر بدانید یا اظهار کنند که مایه ناراحتی است می توانید قطع کنید ولی اگر به وسیله تلفن یا مانند اینها ناراحت نشوند می توانید از این طرق صله رحم را بجا آورید.
قطع صله رحم با اقوام همسر
سؤال:
قطع رفت و آمد شوهر ، با فامیل زن و بالعکس چه حکمی دارد ؟ اگر حرام است، چرا؟
جواب:
اگر نسبت فامیلی ندارند کار حرامی نیست اما اختلاف کار شایسته ای نمی باشد.
معیار صله ارحام
سؤال:
آیا قطع رحم و یا صله رحم که در اسلام بر آن تأکید شده است معیار مشخّصی دارد و آیا محدوده آن از نظر نصوص و روایات بیان شده است و آیا اگر بنده با نتیجه خواهرم و یا برادرم و یا خاله ام و غیره قطع رحم کنم، قاطع رحم محسوب می شوم؟
جواب:
منظور، داشتن ارتباط و پیوند با آنها در حدّ متعارف و معمول است، البتّه هر قدر خویشاوندی نزدیکتر باشد رابطه باید بیشتر باشد.
رفتن به خانه پدر در صورت علم به عدم رضایت او
سؤال:
پدرم با شوهرم اختلاف پیدا کرده اند در اثر این اختلاف از دست من ناراحت شده و گفته حق نداری به خانه من بیایی، تکلیف من چیست؟ با این که در آن خانه مادر و برادرم هستند و من می خواهم به آنها سر بزنم، آیا می توانم بدون اجازه پدرم به خانه آنها بروم آیا نرفتن من باعث قطع رحم نمی شود؟
جواب:
آنها می توانند به دیدار شما بیایند یا در محلّ دیگری ملاقات کنید، ولی در خانه ملکی پدر بدون اجازه او نمی توان رفت.
حداقل صله رحم و قطع رحم
سؤال:
به نظر جنابعالی «حدّاقل» صله رحم و قطع رحم، چه مقدار است؟
جواب
حدّاقل صله رحم آن است که در عرف گفته شود: «فلان کس با خویشاوندانش ارتباط دارد» و اگر طوری رفتار کند که بگویند: «قطع رابطه کرده» قطع رحم محسوب می شود و بستگان در این رابطه با هم متفاوتند.
پی نوشت ها:
[۱]. نساء، آیه ۱.
[۲]. نحل، آیه ۹۰.
[۳]. اصول کافی، ج۲، ص۱۵۱.
[۴]. لئالی‌الاخبار، ج ٣، ص ٦٦.
[۵]. اصول کافی، ج۲، ص ۱۵۷
