تاثیر سبک زندگی سالم بر تحکیم نهاد خانواده

زندگی موهبتی الهی است که نصیب آفریده­های الهی مخصوصا انسان­ها شده است، بی­شک زندگی زمانی شیرین و دلچسب وگوار است که سالم و همراه با آرامش باشد، در سایه زندگی سالم و بهره­مندی از الگوهای مؤثر و سازنده است که احساسات و عواطف فردی و گروهی و عوامل اقتصادی، سیاسی و روابط اجتماعی رشد و توسعه می­یابد، برای یک زندگی سالم و توام با آرامش داشتن بینش و شناخت و تببین الگوهای سالم زندگی از الگوهای غیر سالم ضروری به نظر می­رسد. در این مقاله سعی شده است با تعریف الگو، الگوهای سالم وغیر سالم و خانواده سالم تشریح و با ارائه مفهوم خانواده و انگیزه­ها و عوامل اصلی استحکام خانواده ها راهکارهای الگوسازی مناسب و سالم با استناد به چهارچوب­ها و ساختارهای (قرآن کریم، زندگانی ائمه اطهار و مصومین(ع) و...) در راستای تحکیم بنیان خانواده­ها پیشنهاد گردد.

واژه های کلیدی :الگوی زندگی، زندگی سالم، نهادخانواده ،تحکیم خانواده

مقدمه

زندگی و حیات بشری اولین و اصلی ترین عاملی است که در تمامی جوامع و در میان انسانها و افراد مختلف مورد توجه بوده و از اهداف اصلی آفرینش و خلقت انسانها محسوب می شود، در این میان زندگی افراد به شکلهای مختلف فردی و گروهی صورت می گیرد که زندگی دسته­جمعی و گروهی افراد تحت عنوان (خانواده) بهترین، کاراترین و مؤثرترین شکل و نوع زندگی گروهی و جمعی است.

خانواده مهم­ترین کانون زندگی بشری و اصلی­ترین رکن هر جامعه­ای می­باشد که نقش بسزایی در موفقیت، پیشرفت و رشد و توسعه جوامع مختلف دارد، البته عوامل مختلفی در ایجاد جو سالم و محیط امن و توام با آرامش و زندگی سالم همراه با سلامت روانی و بهداشتی و حتی جسمی افراد دخیل هستند که در استحکام و تحکیم خانواده ها موثر می باشند.

بی شک استحکام، تداوم و تحکیم خانواده­ها به شناخت بیشتر این عوامل و اقدام مؤثر در راستای تقویت عوامل تأثیر گذار و مؤثر در ایجاد محیط سالم برای خانواده ها و کاهش و از بین بردن عوامل مخل آسایش و زندگی سالم و خانوادگی می باشد.

در ادیان و جوامع مختلف به تشکیل، تداوم و تحکیم خانواده توجه شده ، اما دین مبین اسلام به عنوان مکتبی انسان ساز بیشتر از سایر ادیان به تشکیل، تحکیم خانواده و صیانت از تداوم آن پرداخته است. در دین اسلام خانواده نهاد مقدس بیان شده و آنرا کانون آسایش، مودت و مهربانی می داند و تأکید بر سعادت و شقاوت جامع انسانی را در سایه اصلاح و یا انحراف خانواده دارد. در قرآن کریم آیات متعددی در راستای اهمیت خانواده و حقوق همسران و فرزندان و والدین آمده و روایات متعدد نقل شده از معصومین (ع) و ائمه اطهار (س) اکثر به نوعی بر صیانت از خانواده و بکارگیری الگوها و شیوه­های صحیح و مناسب در راستای ایجاد زندگی سالم و تداوم استحکام خانواده ها تأکید دارد .

بیان مساله

با توجه به نکاتی که در مقدمه ذکر شد این مقاله برای بررسی سه پرسش زیر می باشد :

1- الگوهای سالم زندگی کدام ها هستند؟

2- وجود این الگوها را چگونه می توان تبیین کرد؟

3- الگوهای سالم زندگی چگونه در تحکیم نهاد خانواده ها موثر می باشند.؟

مفهوم نهاد خانواده

خانواده انسانی را می توان یک گروه نهادی شده زیستی– اجتماعی تعریف کرد که متشکل از چند فرد بالغ) که حداقل دو تای آنها، بدون داشتن پیوند خونی و از دو جنس مخالف، ازدواج کرده باشند) و فرزندان که زاده پیوند ازدواج افراد بالغند. حداقل نقش ها و وظایف خانواده عبارت است از :

«تأمین رضایت مندی ها و نظارت در نیازهای عاطفی، از جمله روابط جنسی و ایجاد موقعیت اجتماعی – فرهنگی برای تولید مثل،  مراقبت و پرورش اجتماعی فرزندان. گروهی کهبدین سان تشکیل شود و چنین وظایفی را اجرا نماید، از حیث وسعت ساختار انواع متعددی دارد و بنابراین هر تعریفی که از خانواده شودباید تعریف انواع متعدد را شامل شود (گولد، ترجمه محمد جواد زاهدی، 1387 ، ص 381).

خانواده به عنوان هسته زندة اجتماع و نهاد آغازگر زندگی اجتماعی از اهمیت خاصی در جامعه برخوردار است. ارزش و اعتبار هر جامعه بستگی مستقیم به مقام و منزلت خانواده در آن جامعه دارد و نیازهای طبیعی، عاطفی، تربیتی، اجتماعی، اخلاقی، فرهنگی و اقتصادی افراد جامعه، فقط از طریق سلامت کانون خانواده، به نحو مطلوب برآورده می شود(هاشمی، 1384: ص 534).

خانواده همچون گروهی از افراد است که روابط آنان با یکدیگر بر اساس هم خونی شکل می گیرد و نسبت به یکدیگر خویشاوند محسوب می شوند. سازمان ملل متحد (1994) در آمار جمعیتی خود، خانواده را چنین تعریف می کند: «خانواده یا خانوار به گروه دو یا چند نفره ای اطلاق می شود که با هم زندگی می کنند؛ درآمد مشترك برای غذا و دیگر ضروریات زندگی دارند و از طریق خون، فرزندخواندگی یا ازدواج، با هم نسبت دارند. در یک خانواده ممکن است یک یا چند خانواده زندگی کنند، تمام خانوارها، هم خانواده نیستند» (حسینی، 1387: 26).

هدف از تشکیل خانواده

از نگاه کسانی که برای خانواده قداست قائل نیستند، هدف اصلی از تشکیل خانواده، بهره گیری از تمایلات جنسی است؛ بلکه در بسیاری از موارد، هدفی جز این وجود ندارد؛ اما از نگاه قرآن و احادیث اسلامی، تشکیل خانواده، دارای حکمت ها و دلایل متنوع روانی، اخلاقی، اجتماعی و دینی است و این حکمت ها که در زیر به آنها می پردازیم در واقع اصول و پایه های تأکید اسلام بر تشکیل خانواده و ضرورت تقویت و تحکیم این نهاد، شمرده می شوند(حیدری، 1391)

- آرامش روانی:نخستین حکمت تشکیل خانواده که قرآن کریم، آن را با صراحت بیان کرده است، رسیدن به آرامش روانی است.

-سازندگی اخلاقی: از نگاه قرآن کریم، تشکیل خانواده به وسیله پسر و دختر جوان، در واقع، به معنای تهیه کردن لباس تقواست؛ زیرا این کتاب آسمانی، از یک سو در کنار لباس و زیورهای تن، تقوا را به عنوان لباس و زیور جان و ارزشمندترین پوشش، مطرح می کند.

- سازندگی اجتماعی:تشکیل خانواده، نه تنها در تامین آرامش روانی و سازندگی اخلاقی نسل جوان، فوق العاده مهم و موثر است، بلکه در سازندگی جامعه انسانی نیز نقش اساسی دارد. نقش تشکیل خانواده در تحکیم جامعه انسانی تا جایی است که بر پایه روایتی از امام رضا(ع) اگر هیچ دلیل روشنی از کتاب و سنت، به اهمیت آن وجود نداشت، آثار و برکات گوناگون اجتماعی آن، برای تشویق و ترغیب انسان های خردمند به این اقدام مهم اجتماعی کافی بود.

- گسترش ایمان توحید:حکمت غایی تشکیل خانواده و هدف نهایی اسلام از این همه تاکید بر تشکیل و تحکیم و تداوم آن، گسترش ارزشهای انسانی، انتشار آرمان های توحیدی و سرانجام، جهانی شدن اسلام است، و بقای نسل انسان، در واقع، مقدمه برای رسیدن به این هدف بزرگ است. (ری شهری، 1388: 89).

مفهوم الگو

الگو[1]در لغت به معناى طرح، سرمشق، نمونه، مثال، مدل و غیره آمده است، اما در اصطلاح و در علوم گوناگون به معانى متفاوت و البته نزدیک به هم آمده است. در حوزه تعلیم و تربیت، معناى اصطلاحى الگو کاملا با معناى لغوى آن تطابق دارد و به طرح و نمونه یا مدلى از شکل یا اشیا یا موردى از رفتار اطلاق مى شود. در مورد انسان نیز، الگو به شخصیتى گفته مى شود که به دلیل دارا بودن برخى خصوصیات، شایسته تقلید و پیروى است. در روان شناسى اجتماعى، مدل به کسى گفته مى شود که کودکان رفتارش را تقلید کنند. در علوم اجتماعى نیز، الگوها آن شیوه هایى از زندگى هستند که از فرهنگ نشأت مى گیرندو افراد به هنگام عمل به طور طبیعى بااین الگوها سروکار دارند و اعمال  آن ها بااین الگوها تطابق مى یابد. (قائمی مقدم، 1382: 63).

به منظور معرفی الگوهای مناسب و کاربردی کردن الگوها در زندگی،ابتدا لازم است به تبیین ،شناسایی و تمیز نمودن الگوهای سالم از الگوهای ناسالم و مخرب بپردازیم تا افراد به الگوهای سالم و زندگی ساز گرایش پیدا کنند و از میل به الگوهایی که موجب از هم پاشیده شدن خانواده­ها و یا ایجاد سردی بین افراد خانواده می گردد پرهیز نمایند.

سبک سالم زندگی

برای تشکیل خانواده و تداوم و استحکام بنیاد آن، افراد نیازمند پیروی از الگوهایی هستند که در طی این مسیر طولانی آنها را دچار لغزش نکرده و موجب تحکیم نهاد ارزشمند خانواده گردد، چرا که بدون وجود راهنماو چراغی هدایتگر رسیدن به سر منزل مقصود که همان زندگی سالم و الهی است. در میان انبوهی از خطرات و دشواری­های موجود، مخصوصاً در عصر حاضر بسیار مشکل است. الگوهایی را که بتوان به آنها در تشکیل ،تداوم و تحکیم خانواده چنگ زد و از آنها برای خود سرمشق قرار داد، به عنوان چهارچوب و ساختاری ارزشمند برای یک زندگی سالم تلقی می شوند.

سبک سالم زندگی در قرآن کریم

 قرآن کریم این کتاب بی­همتای الهی و آسمانی آیه به آیه اش برای هدایت بشر فرستاده شده چرا که هدایت انسانها منجر به تشکیل خانواده و تداوم آن می گردد، با الهام از آیه ها و عبرت گرفتن از داستانهای گذشتگانی که در این کتاب ارزشمند نقل شده مخصوصاً با تفکر در آیاتی که مستقیم و غیرمسقیم به تشکیل و تحکیم خانواده اشاره دارد وحتی زن و مرد را لباس یکدیگر می خواند «هُنَّ لِباسٌ لَکُمْ وَ أَنْتُمْ لِباسٌ لَهُن» (سوره بقره، آیه 187) و مردان و زنان را به حسن خلق و تقوا و پرهیزکاری دعوت می­کند، می توانیم زندگی سالم و مستحکمی داشته باشیم.

- سبک سالم زندگی  در زندگانی انبیاء، امامان و اولیای الهی

شیوه زندگانی حضرت رسول اکرم(ص)، حضرت فاطمه(س)، حضرت علی(ع)، حضرت مریم و آسیه(س) و سایر انبیاء و حضرات معصومین (ع) و ائمه اطهار الهی هر کدام الگو و سرمشق بسیار ارزشمندی در راستای تحکیم بنیان خانواده ها هستندکه می توانیم از این الگوها و نحوه رفتارآنها با اهل خانواده، معاشرت با دوستان واقوام وجامعه، سفر کردن، خوردن و آشامیدن، لباس پوشیدن، نظافت و زینت و فعالیت هاى اقتصادى و اجتماعی و هزاران آداب و رفتار دیگر در ارتباط با همسر، فرزند و پدر و مادر و در نحوه تشکیل خانواده درس گرفته و آنها را الگو و راهنمای خود قرار دهیم.

- احادیث مصومین (ع)

احادیث، روایات و داستانهای نقل شده از انبیاء، اولیاءو امامان معصوم(ع) که اکثرا به نوعی در ارتباط با خانواده و نحوه برخورد با اعضای خانواده، حقوق والدین و همسر و فرزند هستند می توانند به عنوان منابع بسیار ارزشمند و کم نظیری در طول زندگی بشری ایفاء نمایند. از میان هزاران احادیث موجود درخصوص اهمیت خانواده در نزد اسلام و اهل بیت(ع) می توان به این حدیث از حضرت علی(ع) اشاره کرد که درخصوص اخلاق در خانواده می فرمانید: ای مالک، خانواده ات را فرمان ده که روزها در به دست آوردن بزرگواری و شبها در رفع نیاز خفتگان بکوشند... سوگند به خدا هرکس دلی را شاد کند، خداوند از آن شادی لطفی برای او قرار دهد(نهج البلاغه ، حکمت 257).

- خانواده ها و افراد متدین و باتقوا

 افراد مومن و متعهد که زندگی خود را سرشار از الهام گیری و الگو برداری از چهارچوبها و ساختارهای ارزشمند (قرآن کریم، زندگانی ائمه معصومین(ع)، احادیث گرانبها) و پیروی از سبک و روش زندگی الهی و اسلامی قرار داده اند، الگو و سرمشق مناسبی برای جوانان وخانواده ها هستند.

از جمله زندگی عارفانه و عاشقانه حضرت امام (ره) که توانست، مفاهیمی چون عرفان، ساده زیستی، جهاد، فروتنی، عزت طلبی و... را یکجا در شخصیت خویش جمع آورد. روحی لطیف و عواطفی عالی داشت که به اشکال گوناگون، جلوه گر می شد. که نامه محبت آمیز ایشان به همسرش از زیارت حج مبین این موضوع است.

الگوبرداری و پیروی از الگوهای مناسب و سالم می تواند یک زندگی مستحکم، همراه با آرامش را برای اعضای خانواده فراهم نماید. خانواده سالم ویژگیهایی دارد، این ویژگیها و شاخصه هاست که منجر به ایجاد خانواده ای سالم و به تبع آن جامعه ای سالم و سازنده و مستحکم می گردد.

ویژگی­های زندگی سالم

در یک خانواده سالم معنویت، اخلاق و تقوا نقش بسیار زیادی ایفاء می کنند، اعضای خانواده درتمامی مراحل زندگی سعی می کنند. اخلاقیات ومعارف و آموزه های دینی را در ارتباط با هم رعایت نمایند، تقوا و پرهیزکاری باعث می شود فرد اندیشه ای جزء خدمت به خانواده که همان عبادت و جلب رضای الهی است نداشته باشد. در یک زندگی سالم زوجین در ارتباط با هم رفتاری توام با احترام متقابل، تفاهم، عشق و محبت دارند و در کنار هم در تلاشند تا در راستای رفع نیازهای روحی و جنسی هم بکوشند و در مواجه با مشکلات جسمی در کنار هم یار و یاور هم باشند.

در یک زندگی سالم زن و شوهر عیوب یکدیگر را می پوشانند و با هم افزایی درکنار هم به ارتقاء نقاط مثبت یکدیگر می کوشند، در چنین شرایط و زندگی سالمی است که زمینه و فرصت رشد و شکوفایی زوجین و فرزندان فراهم می شود و احترام به والدین جایگاه خود را پیدا می کند، در خانواده سالم صبر و بردباری در تمامی مسائل و مشکلات وجود دارد و همه اعضای خانواده در تلاش اقتصادی و تامین معاش خانواده باهم مشارکت دارند(در دخل و خرج)، خانواده سالم دارای روابط اجتماعی و فرهنگی سالم با اطرافیان و اقوام می باشد و در کار و تلاش برای کسب روزی حلال جدیت دارندو بین اعضای خانواده تقسیم کار وجود داردو نسبت به هم اعتدال و مساوات را رعایت می کنند. در چنین زندگی سالمی است که خانواده ای سالم و به تبع آن جامعه ای سالم و مستحکم شکل می گیرد.

خانواده سالم

خانوادة سالم دارای نظم اجتماعی همراه با قوانین، ساختار، رهبری، زبان، شیوة زندگی و ارزش ها و اخلاق است و طبیعتاً مسائل و مشکلات و تعارضات خاص خود رانیز داراست. خانوادة سالم از ثبات و نظم برخوردار و دارای سازمان و تشکیلات مستقل توزیع قدرت و مجموعه ای از قوانین برای کارکرد های خود است و قادر است به طور کارآمدخودرا با استرس های فرهنگی، محیطی، روانی اجتماعی واقتصادی درمراحل گوناگون چرخة زندگی خانوادگی سازگار سازد.

کارکرد خانوادة سالم مبتنی بر شناخت، رشد و تأمین نیازهای اعضای خانواده و نیزآگاهی در انتخاب ها و تصمیمات ضروری در مراحل مهم زندگی مانند ازدواج، تحصیل، اشتغال و ... و نیز ارزیابی های دقیق و واقع بینانه از تبعات و پیامد های این قبیل تصمیمات و بالاخره شناسایی راهبرد ها و راهکارهای گوناگون است (نوابی نژاد، 1381: 39).

الگوهای ناسالم زندگی

در کنار الگوهای فراوانی که برای تشکیل خانواده و تدام واستحکام یک زندگی سالم وجود دارد، الگوها و مدهای زیادی هستند که خانواده­ها و جوانان را به سمت خود می کشانند و با جذابیت ظاهری که دارند کانون خانواده ها را به سمت انحطاط و سقوط می برند، البته دستهای پنهانی هم هستند که سعی دارند با ترویج انواع الگوها ومدهای پوچ ومیان تهی به بنیان خانواده ها مخصوصا در کشور های اسلامی، علی­الخصوص در ایران اسلامی لطمه و صدمه وارد نمایند.

- رسانه ها و شبکه های ماهواره ای:

نزدیک به دو دهه از ورود ماهواره به فضای ارتباطات جمعی کشورمان می گذرد، در دو دهة گذشته تحولات زیادی در این زمینه رخ داده است ظهور آنتن­های بشقابی بر فراز بام های منازل درایران، ازسال 1371 آغاز شد. با گذشت مدتی نسبتاً طولانی، ماهیت مسائل مربوط به ماهواره درکشورمان تغییر یافته است. امروز رسانه ها و شبکه های ماهواره ای با بهره گیری از تمامی مفاهیم و اصول روان شناسی یادگیری و ظرافت های رسانه ای به سرعت، درحال ایجاد نوعی از فرهنگ و تغییرات فرهنگی در بین خانواده های ماحتی در دور افتاده ترین نقاط کشورند.

دلایل زیادی برای گرایش و جذب مخاطبان به این شبکه های ماهواره ای وجود دارد ترغیب به داشتن روابط جسورانة جنسی، متقاعد کردن زنان به رسیدگی بیشتر به جسم و ظاهر خود برای جلب توجه مردان، برجسته کردن جذابیت لذت بیشتر بردن از جنس مخالف، زیر سؤال بردن ازدواج و ایجاد تردید درباره اهمیت و ارزش آن، تئوری پردازی، طرح سؤال و ایجاد شبهه و تردید مکرر دربارة دیدگاه های افرادی که به بی بندوباری رو نیاورده اند یا به زندگی مشترك خود پایبندان و در مقابل، ارائة دیدگاه ها و پاسخ به سؤال های شبهه افکنانه برای اقناع مخاطب در خصوص اینکه زمانه تغییر کرده است و افراد نباید پایبند به زندگی های سنتی باشند. (نوابی نژاد، 1390: 96)

- خانواده مجازی:

پدیده خانواده مجازی پس از گسترش و رواج انواع متعدد رسانه های جمعی شکل گرفته است و به معنای

خانواده هایی است که برای انجام امور روزانه خود بیش از هر چیز از دنیای مجازی اعم از تلویزیون، ماهواره، اینترنت، خطوط ارتباطی و ... کمک گرفته و بخش زیادی از زمان خود رابه طور روزانه صرف استفاده از آن ها می کنند. این پدیده مناسبات میان افراد خانواده اعم از همسران، والدین و فرزندان را تحت تأثیرقرارمی دهد.مجازی شدن خانواده مجموعه مناسبات و ارزش های خانوادگی را در ابعاد مختلف متأثر می سازد (فاضلی و علینقیان، 1391: 80).

- زندگی غربی:

ظواهر زندگی غربی و تبلیغات گسترده در رسانه های مختلف جمعی و ارتباطات و رفت وآمدهای آسان و متوالی افراد به کشورهای غربی باعث افزایش گرایش و تمایل به نوع و سبک زندگی غربی در بین خانواده ها و کم رنگ شدن ارزشهای معنوی و به تبع آن کاهش استحکام و دوام خانواده ها شده است. در حالیکه حتی جامعه شناسان در کشورهای غربی هم از فروپاشی خانواده های خود نگران می باشند، به دنبال راهکارهایی برای دوام بیشتر کانون خانواده ها هستند.

- تجمل و مدگرایی:

تجمل گرایی و چشم هم چشم و گرایش به مدهای جدید و به اصطلاح روز از هجمه های فرهنگی غربی است که جوانان و خانواده ها به شدت به دنبال آن هستند و طیف عظیمی از خانواده ها را گریبان گیر خود نموده است. در حالی که مد در شبکه های ماهواره ای با انگیزه و اهداف خاصی از جمله حیا زدایی و دین زدایی و اخلاق گریزی و...تبلیغ و گسترش می­یابند جوانان و خانواده ها بدون توجه به اهداف غربی ها، از این مدگرایی به طور افراطی پیروی می کنند. گرایش به مد های مختلف منجر به تجمل گرایی و به تبع آن سستی پایه های خانوده ها می گردد.

- فردگرایی و تمایل به زندگی مجردی:

منظور از فردگرایی این است که افراد به جای اولویت دادن به خواست ها و علایق جمعی، سنتی وخانوادگی به ارزش ها و خواست های فردی خود اولویت می دهند. شاید مشهودترین بعد فردگرایی در خانواده های مدرن در فضای جامعه ما شیوه ای باشدکه در حال حاضر جوانان تصمیم به ازدواج می گیرند. آن ها همسر خود را شخصاً انتخاب کرده و زندگی خودرا بر پایه حق و حقوق برابر پیش می برند. یکی از شاخصه های بروز فردگرایی و زوال اقتدار سنتی در خانواده ایرانی، دگرگونی ها در نحوة انتخاب همسر است . تا آن جا که آمارها نشان می دهد، در دهة قبل از 1340 حدود 5/82 درصد خانواده ها در انتخاب همسر برای فرزندانشان مشارکت داشته اند و فقط 5/17 درصد خودشان همسرگزینی کرده­اند. در دهه 1380 حدود 8/31 درصد از طرف خانواده ها و خویشاوندان و 2/68 درصد با انتخاب شخصی بوده است. (فاضلی وعلینقیان، 1391: 65)

مجردگرایی پدیده خطرناك دیگری است که سالهاست در سبک زندگی جوامع غربی ظاهر شده و با گسترش راه های ارتباطی و تبلیغات رسانه های جمعی به کشورهای شرقی و اسلامی نفوذ پیدا کرده و در حال رشد و گسترش می باشد.

در مجردگرایی جوانان تمایلی به ازدواج ندارند و نیازهای خود را از طریق راههای غیر متعارف برآورده می کنند، این پدیده فرهنگی مستقیماً کانون تشکیل و تداوم خانواده را هدف قرار گرفته است. که بدلایل مختلف در کشور ما هم رو به گسترش و پیشرفت در بین جوانان وخانواده ها می باشد. به منظور بهره­مندی از الگوهای سالم زندگی در نهاد خانواده با مشخصات و ویژگیهایی که ارائه گردید،لازم است مفهوم و هدف از تشکیل خانوده تبیین شود و عوامل موثر برتحکیم خانواده و انگیز های موجود برای تحکیم بنیاد خانواده بررسی شوند.

مفهوم تحکیم روابط خانواده

مقصود از تحکیم خانواده، فراگیری اصل اعتدال میان همگان، حاکمیت اخلاق و حفظ حقوق همه ی اعضاست. اگر هدف از برقراری زوجیت و تشکیل خانواده، به تعبیر قرآن(به سکونت رسیدن اعضاست) لازم است که همه رفتارها و تعاملات در راستای تحقق این هدف باشد و منظور از تحکیم، به کمال رساندن همین سکونت است که با کمترین ظلم، نامردی و تحقیر حتی یک عضو در خانواده، سازگار نیست.(حسینی، 1387: 75).

انگیزه تحکیم روابط در خانواده

از میان انگیزه های متفاوت و فراوانی که برای برپایی خانواده و حفظ پیوند میان اعضا می توان برشمرد، چند عامل عمده به نظر می رسد:

- فطرت:انسان برحسب فطرت، جمع طلب است و به طور طبیعی از انزوا و تنهایی گریزان است. به همین لحاظ تا قبل از تشکیل خانواده، به خانواده ای که در آن متولد شده، وابستگی شدید دارد و بعد از آن، در اولین فرصت مناسب، خود تشکیل خانواده می دهد و به آن وفادار می ماند.

- اخلاق:رابطه اخلاق و خانواده، رابطه ای کاملاً مستقیم و الزامی است؛ زیرا جز در محیط امن و سازنده ی خانواده، انسان هرگز قادر به کسب آگاهی، کمال و رفع نواقص از نفس و رفتار خود نمی باشد.

- شریعت:نقش ادیان و شرایع مختلف در سامان دهی و هدایت زندگی بشر، به خصوص در روابط اجتماعی، نقشی اساسی، قابل اعتماد و پایدار بوده است. شرایع آسمانی با تعیین ضوابط و آیین نامه های رفتاری، علاوه بر تصحیح روابط انسانی، بشر را مؤدب به آداب درست اجتماعی و خانوادگی کرده و امت های بزرگ انبیای الهی را ساخته است. همه ی ادیان الهی بدون استثنا، شامل احکام دقیقی برای تنظیم روابط خانواده اند (حسینی، 1387: 69).

عوامل مؤثر بر تحکیم روابط خانواده

• اقتصاد جامعه:عوامل پیرامونی مؤثر در روابط خانواده، اقتصاد کلان در جامعه است. چنان چه خانواده ها از حیث درآمد، پاسخگوی نیازهای خویش باشند و فرهنگ صحیح روابط را آموخته باشند و بکارگیرند، فرصت رفع نیازهای روحی  عاطفی خود را در خانواده پیدا خواهند کرد که به تحکیم روابط آنان خواهد انجامید.
• توجه به جایگاه خانواده:درك موقعیت و جایگاه خانواده از سوی اعضا، اولین گام در تنظیم روابط است. هر یک از افراد باید به هدف اصلی خانواده که سکونت اهل آن است، توجه داشته باشد و در جهت تأمین آن تلاش کند و خواسته ها و توقعات خود را به سمت آن هدف سوق دهد.
• حفظ شئون فرد:زن و مرد باید علاوه بر اهتمام به نقش های خویش، تأمین خواست ها و نیازهای خود را نیز جزو عوامل تحکیم و تعالی بخش خانواده قلمداد کنند.
• آشنایی و پایبندی به تعهدات حقوقی و اخلاقی:به موجب ماده 1104 قانون اساسی: «زوجین باید در تشیید مبانی خانواده و تربیت اولاد خود به یکدیگر معاضدت نمایند.» این حکم قانونی، تکلیف الهی یک خانواده ی مسلمان است؛ یعنی اطاعت از آن عبادت حق است و اجر اخروی دارد و ترك آن مخالفت با حکم الهی است. اما برای ایفای این نقش مهم از سوی زن و مرد، «اخلاق»  مهمترین نقش  را دارد. زیبایی، مال، عنوان اجتماعی، مدرك تحصیلی، مکانت خانوادگی، وجود فرزند و هیچ عامل دیگری خارج از دایره ی اخلاق، مؤثر نخواهد بود.

• دینداری و تعهدات الهی:خانواده ای که قرآن طراحی می کند، مکتب و معبدی است که اعضای آن مدارج بندگی را طی می کنند و به حیات طیبه راه می یابند. افراد در خانواده، علاوه بر تأمین حقوق دنیوی خود نظیر امنیت، آرامش، تغذیه، بهداشت مناسب، تحصیل علوم و... حقوق معنوی خود را نیز جستجو می کنند. زن و مرد موظف به ایجاد زمینه ی مقتضی و رفع موانع برای دستیابی یکدیگر به این حقوق می باشند (حسینی، 1387: 75)
• فرهنگ و محیط اجتماعی:روابط انسان، انعکاس آموخته های پیرامونی اوست. فرهنگ و نحوه ی زیست هر فرد، از اولین عوامل مؤثر در روابط او می باشد. به طوری که از رفتار یک جامعه می توان وضعیت فرهنگی و محیط رشد مردم آن را ارزیابی کرد.

• وجود عشق و محبت میان اعضای خانواده:انسان تشنه­ی دوستی و محبت است. انگیزه­ی بسیاری از تلاش­ها و زحمات طاقت فرسای زندگی، محبت است و وجود آن در خانواده، انسان را به فعالیت و کسب معاش وا می دارد.
• تفاهم و همکاری میان اعضای خانواده:مهم­ترین عاملی که سبب تفاهم و همکاری اعضای خانواده می گردد وجود روحیه ی مشورت در خانواده است که در عین ایجاد خانواده ای مستحکم و صمیمی، بهترین محافظ در برابر مشکلات و موانع زندگی نیز هست.
• وجود اعتماد در خانواده:اعضای خانواده باید از سوءظن نسبت به هم بپرهیزند و اگر موضوعی ذهن شان را به خود مشغول نمود، با صراحت و صداقت آن را مطرح نمایند تا درستی یا نادرستی آن بررسی گردد.

• وفاداری اعضای خانواده نسبت به یکدیگر:رازداری یکی از مهم ترین شروط وفاداری همسر است(حیدری، 1391: 87).

بحث و نتیجه­گیری

داشتن زندگی سالم همراه با آرامش حق طبیعی تمامی انسانها و در جوامع مختلف می باشد، افراد برای رسیدن به این آرامش زندگی که تاثیرات فراوانی در تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی دارد هر کدام به نحوی از یک الگو و مد خاصی پیروی می کنند که در صورت انتخاب صحیح الگو وسرمشق زندگی فردی و به تبع آن زندگی خانوادگی افراد سالم و توام با آرامش خواهد بود. اما اگر در مسیر انتخاب الگوها و معیارهای زندگی فرد و خانواده دچار لغزش شوندکانون خانواده و زندگی افراد روبه انحطاط می رود.

در این میان برای داشتن یک زندگی سالم که منجر به ایجاد خانواده و جامعه سالم می شود، باید الگو های سالم زندگی(قرآن کریم، زندگانی انبیاء ومصومین(ع) و افراد مومن ومتعهد) از الگوهای غیر سالم (رسانه­ها و شبکه­های ماهواره­ای، خانواده مجازی، ظواهر فریبنده زندگی غربی، فردگرایی و تمایل به زندگی مجردی، تجمل و مدگرایی) شناسایی و تمیز داده شوند تا فرد در تشکیل خانواده که مهمترین رکن اجتماع است دچار اشتباه نشود و در راستای تحکیم نهاد ارزشمند خانواده گامهای محکم واستواری بردارد. چرا که اگر خانواده تحکیم گردد روابط اجتماعی، عاطفی و اخلاقی بین اعضای خانواده تامین می شود و خودرا به شکل عملی نمایان می کند در این صورت است که بسیاری از مسائل روانی و اجتماعی وفرهنگی در سطح فرد، خانواده وجامعه حل می گردد و افراد فرصت کافی برای بروز و ظهور استعدادها و توانایی های خود در مسیر رشد و تعالی جوامع در تمامی زمینه ها را پیدا خواهند کرد.

اظهار نظر و پیشنهادات

1- اولویت دادن به ارزشهای اخلاقی و اجتماعی در بدو تشکیل خانواده ها و در طول زندگی مشترك و در کانون خانواده.

2- انتخاب زوج مناسب و هم فکر و هم عقیده در مسائل مختلف شرعی و اجتماعی و فرهنگی و ... مبتنی بر آموزه های اسلامی و دینی.

3- تسهیل شرایط ازدواج و تشکیل خانواده برای جوانان و انجام اقدامات عملی در راستای حل مسائل و مشکلات پیش روی ازدواج آنها.

4- تقویت و تبلیغ الگوهای سالم و سازنده زندگی و مؤثردر شکل گیری و تداوم و تحکیم خانواده­ها.

5- تلاش در راستای از بین بردن عوامل مخل آسایش و امنیت روانی خانواده­ها.

6 - انجام فعالیت­ها و اقدامات فرهنگی وتبلیغی به منظور جلوگیری از گسترش فرهنگ زندگی فردی در بین جوانان وخانواده­ها.

7- تبیین صحیح شخصیت، نقش و جایگاه و وظایف همسران نسبت به همدیگر ودر قبال فرزندان و فرزندان نسبت به والدین.

8- پرهیز از تجملات و چشم هم چشمی که از عوامل مهم ایجاد اختلاف در کانون گرم خانواده­هاست.

9- تلاش عملی در راستای تطبیق زندگی خانوادگی با فرامین الهی و اسلامی و پرهیز از الگو برداری از زندگی غربی.

10- تنظیم مسائل مالی و اقتصادی خانواده و تلاش در راستای تأمین امکانات ضروری و مورد نیاز اعضای خانواده.

11- توجه بیشتر خانواده­ها به معاشرت­ها و دوستان خانوادگی و فرزندان، می­تواند در استحکام خانواده و الگو سازی مناسب موثر است.

12- در استفاده از رسانه های جمعی، مخصوصاً ماهواره و اینترنت و فضاهای مجازی اجتماعی دقت بیشتر نموده و فرزندان و اعضای خانواده به استفاده صحیح و اصولی و مطابق با آموزه های دینی تاکید گردد.

13- شناساندن ماهیت و اهداف واقعی و پشت پرده برنامه ها و فیلم های ماهواره ای مخصوصا شبکه های فارسی زبان به خانواده ها و جوانان.

14- گسترش فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی ومبادرت به تهیه وتولید برنامه های تلویزیونی با رویکرد ارائه الگوهای مناسب و سالم به جوانان وخانواده­ها.

15- برگزاری کلاس­ها وکارگاه­های آموزشی و بصیرت­افزایی در جمع خانواده­ها و جوانان و با اهداف تبیین عواقب گرایش به فرهنگ والگوهای غربی.

منابع

1. قرآن کریم
2. علی بن ابیطالب(ع)، امام اول. (23 قبل از هجرت). نهج البلاغه، ترجمه محمددشتی. قم: امیر المومنین(ع). (1383). حکمت 257، ص 487.
3. حسینی، اکرم. (1387). "تحکیم خانواده در آموزه های قرآنی". پیوند، شماره 351، 17-19.
4. خسروی، حسن، (1388)، حقوق اساسی یک، چاپ اول، انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران.
5. خسروی، حسن، (1389)، حقوق اساسی دو، چاپ اول، انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران.
6. سحر، حیدری. (1391)."عوامل تحکیم بنیان خانواده". سال 21 ، شماره 10، 241-17.
7. فضلی، نعمت الله و علینقیان، شیوا. (1391). " گونه شناسی الگوهای در حال ظهور زندگی خانوادگی در شهر تهران". مقاله های اولین همایش علمی و پژوهشی زنان و زندگی شهری، دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، 11-92.
8. قائمی مقدم، محمدرضا. (1382). "روش الگویی در تربیت اسلامی". معرفت ، شماره 63
9. گولد، جولیوس؛ (1387)، فرهنگ علوم اجتماعی، چاپ اول، به کوشش محمد جواد زاهدی، انتشارات قلم نوین، تهران.
10. محمدی ری­شهری، محمد، (1382). "تحکیم خانواده از دیدگاه اسلام".روزنامه اطلاعات، شماره 26 خرداد.
11. نوابی نژاد، شکوه. (1390). "آسیب ها و الگوهای مطلوب خانواده". روزنامه ایران، شماره 4981، 1.
12. هاشمی، سید محمد؛ (1384)، حقوق بشر و آزادی­های اساسی، چاپ اول، نشر میزان، تهران.