«میزگرد تغذیه» درباره روندکاهش وزن خانم‌معصومه خواجه با حضور دکتر سیدعلی کشاورز متخصص تغذیه، دکتر نگین محتشم فوق‌تخصص روماتولوژی و دکتر علی ترکمان فوق‌تخصص زانو یکی از دردهای شایع دوران میانسالی و سالمندی درد زانوست که به دلیل اضافه وزن یا عادت‌های نادرست در نشستن و برخاستن و ساییدگی مفصل زانو بروز می‌کند.
به گزارش بهداشت نیوز، گاهی با پایین آوردن وزن و اصلاح برخی عادت‌ها، این درد تسکین پیدا می‌کند و گاهی نیاز به جراحی و درمان‌های پیچیده‌تری است.
مهمان این هفته «میزگرد تغذیه» خانمی47 ساله هستند که به دلیل زانو درد به متخصص روماتولوژی مراجعه کردند و همزمان با درمان‌های مربوط رژیم غذایی نیز گرفتند تا وزن کم کنند.
برای اطلاع از روند کاهش وزن ایشان همراه متخصصان «سلامت» باشید.
خانم خواجه که به دلیل زانودرد وزن کم کرده، می‌گوید:
PRP از دردم کم کرد اما خوب خوب نشدم!
: چه شد که تصمیم گرفتید، وزنتان را پایین بیاورید؟
زانودرد داشتم. نمی‌توانستم بنشینم و راه بروم یا از پله بالا و پایین بروم. بدنم همیشه درد داشت. سست و بی‌حال و خسته بودم. به متخصص روماتولوژی مراجعه کردم و برای زانوهایم prp تجویز کردند که باعث شد از دردم کم شود اما خوب خوب نشدم.
: درد زانو از چه زمانی شروع شد؟
6-7 سال پیش.
: دلیلش را می‌دانید؟
گفتند دچار ساییدگی مفصل هستم و باید عمل شوم و تعویض مفصل انجام دهم اما فعلا عمل نمی‌کنند و باید بالای 50 سال باشم.
: وزنتان چقدر است؟
90 کیلوگرم بودم با قد 175 سانتی‌متر اما الان 86 کیلوگرم هستم.
: به متخصص تغذیه هم مراجعه کردید؟
نه چون فکر می‌کنم بدنم بیشتر ورم دارد و چاق نیستم.
: متخصص روماتولوژی برایتان رژیم خاصی تجویز کرد؟
توصیه کرد نان و برنج را کنار بگذارم. حالا اندازه 2 کف دست صبحانه نان می خورم و هر ۳-۲روز یکبار چند قاشق برنج می خورم تا موهایم نریزد. بیشتر آش و خورش مصرف می‌کنم. اهل ریزه خواری هم نیستم. کورتون برایم نوشتند که مصرف کنم و چند داروی دیگر که ورم بدنم را خواباند. بهمن ماه مجدد باید prp انجام دهم.
: ورزش هم می‌کنید؟
هرازگاهی پیاده‌روی می‌کنم.
تاکید دکتر سیدعلی کشاورز به مهمان «میزگرد تغذیه»:
رژیم مدیترانه را به شما توصیه می‌کنم!
: آقای دکتر! خانم خواجه، به گفته روماتولوژیست شان نزدیک 30 کیلوگرم اضافه وزن دارند و به متخصص تغذیه هم مراجعه نکرده اند. برای خانمی با این اضافه وزن که آرتروز زانو هم دارد چه توصیه‌ای می‌کنید؟
آرتروز یک جنبه التهابی دارد. مفاصل وقتی دچار فرسایش می‌شوند با التهاب و درد و محدودیت حرکت همراهند. مصرف گروه سبزی و میوه‌ها می‌تواند به جذب آنتی‌اکسیدان‌ها که خاصیت ضدالتهابی دارند کمک کند. سبزیجات را بدون محدودیت می‌توان مصرف کرد اما فراموش نکنیم میوه‌ها کالری دارند و نباید بیش از سهم در نظر گرفته شده توسط متخصص تغذیه مصرف شوند. دریافت کلسیم در این بیماران نیز مهم است. استخوانی که آسیب دید با دریافت اضافی کلسیم بهبود پیدا نمی‌کند اما اگر کلسیم با کمتر از حد نیاز دریافت کنیم قطعا روند پیشرفت بیماری را تشدید می‌کند. بهتر است افراد از مدت‌ها قبل به فکر مصرف کلسیم و رژیم متنوع باشند و در دوران ابتلا نیز مصرف را ادامه دهند. معمولا مصرف 2 لیوان شیر کم‌چرب یا ماست مناسب تمام افراد جز موارد خاص مثل خانم های باردار است که به میزان بیشتری شیر نیاز دارند.
: در مورد چربی‌ها چطور؟
دقت در مصرف چربی‌های غذایی هم مهم است. مصرف چربی‌های جامد یا مایع گیاهی بیش از حد مورد نیاز بدن می‌تواند فرایند التهاب را افزایش دهد. بسیاری از افرادی که مشکل وزن دارند به مصرف مواد غذایی آبپز و بخارپز رو می‌آورند و روغن را کلا حذف می‌کنند اما عدم تعادل در مصرف روغن می‌تواند باعث افزایش تری‌گلیسیرید خون شود. نکته‌ای که نباید فراموش کرد اینکه انواع شیرینی و بیسکویت هم در خمیرشان مقادیر قابل‌توجه‌ای روغن‌های اشباع دارد و باید از برنامه غذایی به کل حذف شوند. بهتر است کنار حذف روغن‌های مضر در حد توصیه شده از روغن‌های مفید مثل زیتون، کانولا یا سویا مصرف کنیم. همچنین روغن‌های غنی از امگا6 مثل روغن آفتابگردان، هسته انگور، پالم، ذرت و بادام‌زمینی باید در رژیم غذایی محدود و تا جای ممکن با روغن‌های غنی از امگا3 مثل کنف، کتان، کلزا، گردو و. .. جایگزین شود. در رابطه با روغن زیتون، بهتر است با روغن کلزا به صورت مخلوط استفاده شود.
: در مورد نان، برنج و شیرینی‌ها چه توصیه‌ای دارید؟
مصرف کربوهیدرات‌ها باید محدود شود. هنوز ارتباط صددرصد بین آرتروز و گلوتن به اثبات نرسیده اما در شرایط حساسیت التهابی، واکنش‌های ایمنی ممکن است سبب خستگی مزمن و بروز مشکلات گوارشی شود. در چنین شرایطی بهتر است میزان مصرف گلوتن را به طور قابل توجهی محدود یا کاملا حذف کنند تا با از بین رفتن التهاب، درد تسکین پیدا کند. در مورد قندهای ساده از جمله شیرینی، شکلات، نوشابه‌های گازدار و شربت‌ها نیز باید این مواد غذایی کاملا حذف شوند و به‌جای آن خرما، توت، کشمش و مویز در حد توصیه شده جایگزین شود. رعایت اینها اوایل کار سخت است اما بیمار به مرور عادت می‌کند.
: طبق تجویز متخصص روماتولوژی خانم خواجه نمک را به کل از برنامه غذایی شان حذف کردند. این کار درست است؟
بله، بسیاری از مواد غذایی به خصوص مواد غذایی صنعتی عمدتا مملو از نمک و روغن‌های اشباع و فقیر از لحاظ مواد مغذی‌اند. برای کاهش التهاب و درد مفاصل نمک سفره باید حذف شود و به‌جای مواد غذایی صنعتی مواد غنی از امگا3 مثل گردو و دانه گیاهان و ماهی‌های کوچک مثل ساردین باید مصرف کرد. به دلیل مصرف کورتون این بیماران در معرض احتساب آب و التهاب بیشتر هستند. پس باید در مصرف نمک مراقب باشند بنابراین، نباید سوسیس و کالباس و انواع کنسرو مصرف کنند.
: با رژیم پروتئین و سبزیجات برای این خانم موافقید؟
یکی از رژیم‌های توصیه شده به بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید و آرتروز رژیم مدیترانه‌ای است. مصرف ماهی و مرغ کنار هویج، کاهو، کلم و اسفناج فراوان توصیه می‌شود. پیاز و سیب‌زمینی نقش التهابی دارند و باید کمی محدود شوند. رژیم گیاه خواری و رژیم‌های بدون گلوتن برای کوتاه‌مدت خوب است اما نه برای همیشه. لازم است از گروه غلات هم استفاده شود. مصرف ماهی هفته‌ای ۲ بار، برنج قهوه‌ای و نان سبوس‌دار هم به اندازه لازم است. مصرف روغن ماهی باعث کاهش درد و تورم مفاصل می‌شود. مصرف مغز‌ها و آجیل برای تامین امگا3 و سنجد برای تامین کلسیم باید تجویز شود. لبنیات را باید تا حدی محدود کرد چون در برخی بیماران با مصرف شیر و ماست دردهای مفصلی بیشتر می‌شود. روی زردچوبه به عنوان ادویه ضدالتهاب تاکید دارم. همان طور که بالا هم اشاره کردم غذاهای فراوری شده به خاطر نمکی که دارند، ممنوع است.
: آیا بین کاهش وزن و بهبود یا کند شدن روند بیماری ارتباطی وجود دارد؟
بله، هر یک کیلو وزنی که کم می‌کنید، 4 کیلوگرم از وزنی که به زانوها می‌آید، کم می‌شود. بیمار مبتلا به آرتروز زانو باید روزانه 45 دقیقه فعالیت فیزیکی داشته باشد و حتما زیر نظر متخصص تغذیه رژیم کاهش وزن بگیرد.
PRP درمانی نوین و تاییدشده برای آرتروز زانو است
آرتروز بیماری شایعی است و 50 تا 70 درصد مردم جامعه را درگیر کرده و اتفاقا یکی از مهم‌ترین مکانیسم‌های آن بعد از افزایش سن، اضافه وزن و چاقی است. چاقی نه تنها با فشار آوردن به مفاصل سبب تخریب آنها می‌شود، بلکه مواد التهابی آزادشده از بافت چربی می‌تواند سبب تخریب غضروف‌ها شود.
توصیه اکیدم به بیماران مبتلا به آرتروز، کاهش وزن است. هر 5 کیلوگرمی که بیمار کم کند درد زانوهایشان نصف می‌شود. با کاهش وزن به شدت درمان آرتروز نیز موفق‌تر است. در این شرایط تخریب مفاصل زانو، مچ و انگشتان دست به تاخیر خواهد افتاد و التهاب‌ها کم خواهد شد.
خانم خواجه وقتی به من مراجعه کردند 30 کیلوگرم اضافه وزن داشتند و مبتلا به آرتروز هر دو زانو بودند. مکمل غضروف ساز و کاهش التهاب برایشان تجویز شد و کنار آن درمان جدید prp را توصیه کردم. بعد از یک جلسه، دردشان بسیار کم شد. حجم دریافت نان و برنجشان بسیار بالا بود و برای همین توصیه کردم اصلا نان و برنج نخورند چون اطمینان داشتم که حتی با وجود این توصیه تا حدی نان و برنج مصرف خواهند کرد. این بیمار باید وزن را سریع پایین می‌آورد پس توصیه کردم برای ابتدای امر نان و برنج را حذف کنند و رژیم پروتئین و سبزیجات داشته باشند و نمک هم اصلا مصرف نکنند. نان و برنج طبع سرد داشت و ورم ایشان را بیشتر می‌کرد.
خانم خواجه تا حدی به توصیه‌ها عمل کردند و توانستند 4 کیلوگرم وزن کم کنند. دچار تورم شدید بدنی بودند که البته ارتباطی به آرتروز زانوها نداشت و توصیه شد نمک را کاملا حذف کنند تا ورم بخوابد. خیلی وقت‌ها که آرتروز را درمان می‌کنیم چون تورم به عروق و غدد لنفاوی پشت زانو فشار می‌آورد، با کاهش آن ورم ساق پا هم می‌خوابد. درواقع، با تزریق کورتون در زانو ورم بدن هم می‌خوابد اما در آرتروزهای درجه ۳-۲که به 4 و تخریب کامل نرسیده prp را توصیه می‌کنیم که همراه با ژل یا اسید هیالورونیک اسید تزریق می‌شود و برای 3 جلسه ادامه می‌دهیم که درمان خوبی است و همراه آن مکمل‌های تغذیه‌کننده غضروف توصیه می‌شود.
prp پلاسمای غنی از پلاکت است و مواد ضدتخریب غضروف دارد و به نوعی برخلاف مکمل‌ها که فکر می‌کنیم غضروف ساز هستند و در واقع این طور نیستند، پلاکت‌ها غضروف سازی می‌کنند. از این خاصیت پلاکت استفاده می‌کنیم و تغلیظ شده آن را از سرم خونشان می‌گیریم و در غضروف تزریق می‌کنیم. خانم خواجه آرتروز درجه متوسط داشتند و بعد از این درمان دردشان به نسبت کم شد.
دکتر نگین محتشم عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران
فعالیت بدنی داشته باشید
آرتروز یا استوآرتریت یک بیماری نسبتا شایع استخوانی است که معمولا در ناحیه مفاصل به‌ویژه مفاصلی که متحمل وزن هستند، رخ می‌دهد و در سنین بالا احتمال وقوع آن بیشتر است. استخوان‌هایی که در مفصل هستند ساییدگی پیدا می‌کنند و این موضوع با درد و التهاب و محدودیت حرکت بیمار همراه است. از جمله مواردی که باعث افزایش احتمال آرتروز می‌شود و در صورت بروز می‌تواند عواقب آن را بدتر کند افزایش وزن است بنابراین، کنترل وزن در این میان بسیار مهم است.
بیماران به دلیل درد و گاهی وزن بالا به طور ناخودآگاه فعالیت خود را کمتر می‌کنند. کم تحرکی، مشکلات دیگری مانند ضعف عضله، پوکی استخوان، مشکلات گوارشی و... ایجاد می‌کند. البته یک عامل مهم دیگر در بروز آرتروز وجود اختلالی به نام "پا پرانتزی" یا "انحراف زانو" است که در آن دو زانو بیش از حد از هم فاصله دارند. این اختلال نیز باعث خرده شدن مفصل می‌شود. در مورد ساییدگی مفصل زانو، وقتی فردی دچار آرتروز می‌شود تنها راه ممانعت از ادامه ساییدگی مفصل زانوست. این کار را می‌توان با رعایت چند نکته انجام داد؛ بیماران نباید بار سنگین بلند کنند، وزن خود را کاهش دهند، از راه رفتن در سربالایی یا سرپایینی پرهیز کنند، از توالت فرنگی استفاده کنند، روی صندلی نماز بخوانند، زانو به هیچ وجه نباید به طور کامل خم شود و حداکثر‌زاویه بین ران و ساق باید 120 درجه باشد.
مصرف مکمل‌ها شاید سبب کاهش درد شود ولی از پیشرفت بیماری پیشگیری نمی‌کند. امگا3 یا هیچ ویتامینی نداریم که به درمان آرتروز کمک کند. برخی داروها مثل اسید هیالورونیک یا گلوکوزامین و MSM داروهایی هستند که به نظر می‌رسد بی‌تاثیر نباشند اما مطالعات بالینی روی آنها انجام نشده است. مکمل‌ها دارو نیستند و از سوی سازمان غذا و داروی آمریکا تایید نشده اند. این مکمل‌ها می‌توانند کمک‌کننده باشند و در تمام دنیا مصرف می‌شوند اما صرفا نباید روی آنها تمرکز کرد. این نوع مکمل‌ها تنها شرایط را بهتر می‌کنند.
بیماری آرتروز باعث خشکی در اندام می‌شود. این بیماران معمولا صبح‌ها هنگام برخاستن از خواب دچار خشکی عضو هستند. در ضمن فعالیت بییش از حد زیاد یا بیش از حد کم نیز باعث تشدید خشکی می‌شود. برای تخفیف این حالت لازم است بیمار با پزشک صحبت کند و به اندازه توصیه شده فعالیت بدنی داشته باشد.
در مواقعی که آرتروز شدید و دردناک است بیمار نیاز به مسکن دارد اما خوردن مسکن‌ها به مدت طولانی اصلا توصیه نمی‌شود. برای درمان یا پیشگیری از پیشرفت بیماری آرتروز باید منشاء بیماری را درمان کرد. آخرین راه درمان نیز تعویض مفصل است.
منبع: هفته نامه سلامت
