ربیع الاول، سومین ماه سال هجری قمری است. در این ماه خداوند برکات و نورهای زیبایی را در زمین قرار داده است چرا که میلاد با سعادت پیامبر اکرم (ص) در این ماه است و رحمتی بالاتر از او در روی زمین بی مانند است.پیامبر داناترین، برترین، نزدیکترین و فرمانبردارترین مخلوق خداوند می باشد، بنابریان روز تولد ایشان نیز برتر از سایر روزهاست.

این ماه که هر روز و یا شب آن مبارک و پر فضیلت است آمیخته با خاطره غم انگیزی چون شهادت امام حسن عسکری(ع) به روایتی معروف، میلاد مبارک پیامبر گرامی اسلام(ص) و امام صادق(ع)، هجرت پیامبر اکرم(ص) از مکه به مدینه، آغاز امامت پربرکت حضرت بقیة اللّه(عج) و ماه رخداد واقعه عظیم «لیلة المبیت» است. در این بخش از دین و مذهب نمناک اعمال مهمی که انجام آن در ربیع الاول سفارش شده است را ارائه خواهیم کرد.

آداب و اعمال ماه ربیع الاول در مفاتیح الجناح

شب و روز اول:

این شب به نام «لیلة المبیت» آراسته شده است، در سال سیزدهم بعثت، در اولین شب ماه ربیع الاول، رسول خدا(ص) برای هجرت از مکه به مدینه، از شهر خارج شد و در «غار ثور» پنهان گردید؛ حضرت علی(ع) با فداکاری بسیار برای گمراه کردن دشمنان، در بستر ایشان خوابید.

آیه شریفه «وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّهِ وَ اللّهُ رَءُوفٌ بِالْعِبادِ»؛ بعضی از مردمِ (با ایمان و فداکار) جان خود را در برابر خشنودی خدا می فروشند و خداوند نسبت به بندگان مهربان است.(سوره بقره، آیه 207) در حقّ آن حضرت نازل شد.(اقبال الاعمال، صفحه 592 و تفسیر نمونه، جلد 2، ص 78)

سال هجرت پیامبر اکرم(ص) مبدأ تاریخ مسلمانان است که تحولی بزرگ در زندگی مسلمانان ایجاد کرد.

در شب اول ماه ربیع الاول، اعمال زیر انجام می شود:

روزه گرفتن به شکرانه سلامتی پیامبر اعظم و امیرمۆمنان از آسیب کفار و مشرکان در اول ربیع‏ الاول.

قرائت زیارت پیامبر (ص) و امام علی (ع) (مفاتیح الجنان، فصل نهم، در اعمال ماه ربیع الأّوّل)

مرحوم «سیّد بن طاووس»، دعایی را برای این روز در کتاب اقبال نقل کرده است.

برای خواندن دعای اولین روز ماه ربیع الاول روی لینک زیر کلیک کنید:

دعای روز اول ماه ربیع الاول

روز هشتم:

امام حسن عسگری در تاریخ هشتم ربیع الأوّل، سال 206، در سنّ 28 سالگی به شهادت رسید و از همان روز، امامت حضرت مهدی(عج) آغاز گردید. (کافی، جلد 1، ص 503)

در این روز شایسته است زیارت آن دو امام بزرگوار خونده شود (مفاتیح الجنان، فصل نهم، در اعمال ماه ربیع الأّوّل )

روز نهم:

در این روز تنها یک روایتی وارد شده که در آن هلاک (( دشمن خدا )) اتّفاق افتاده است. این روز، روز سرور شیعیان آل محمّد( صلوات الله علیهم اجمعین) می باشد. و بین شیعیان این امر مشهور گشته و هر چند سایر روایات موافق و مساعد با آن نیست لکن ممکن است که تقیه اقتضای تغییر وقت را نموده باشد. ( المراقبات، ص 76)

همچنین روز نهم اولین روز از امامت حضرت ولی عصر بقیه الله(عج)است (مفاتیح الجنان،فصل نهم، در اعمال ماه ربیع الأّوّل). بنابراین روز عید بزرگ است؛  هر که در این روز چیزی انفاق کند، گناهانش آمرزیده می شود و گفته شده است در این روز انجام اعمال زیر مستحبّ می باشد:

اطعام کردن برادران مؤمن، خشنود کردن ایشان، توسعه دادن در نفقه بر اهل و عیال، و پوشیدن جامه های نو، شکر و عبادت حق تعالی.

روز دهم :

دهمین روز از ربیع الاول مصادف با سالروز ازدواج حضرت محمد(ص) با حضرت خدیجه کبری(ع) است. پیامبر در زمان ازدواج 25 ساله و حضرت خدیجه(ع)40 ساله بودند. به همین مناسبت روزه این روز به عنوان شکرگزاری مستحب شمرده شده است.(اقبال، ص 599)

روز دوازدهم:

این روز مطابق نظر مرحوم شیخ کلینی و مسعودی و همچنین مشهور میان اهل سنّت، روز ولادت با سعادت نبیّ مکرّم اسلام(ص)است.(زاد المعاد، ص 412)

همچنین در این روز، پیامبر اکرم(ص) بعد از 12 روز که مسیر راه میان مکّه و مدینه را پیمود وارد مدینه گردید.(اقبال، ص 599 و کامل ابن اثیر، جلد 2، ص 7) و نیز روز انقراض دولت بنی مروان در سال 132 است.(مصباح المتهجّد، ص 791)

اعمال مستحب در این روز:

1.  روزه 

2.  نماز:دو رکعت نماز مستحبی که در رکعت اول بعد از حمد، سه بار سوره کافرون و در رکعت دوم بعد از حمد سه بار سوره توحید خوانده می‏شود.

روز چهاردهم:

در سال 64 در چنین روزی، یزید بن معاویه به هلاکت رسید.(اقبال، ص 601 )

وی پس از سه سال و نُه ماه خلافت که همراه با جنایات عظیمی بود - که مهمترین آن واقعه کربلا و شهادت ابی عبداللّه الحسین(ع) و یارانش می باشد. در سنّ سی و هفت سالگی در منطقه «حوران» زندگی ننگینش به پایان رسید جنازه اش را در دمشق دفن کردند ولی اکنون اثری از او نیست.(تتمة المنتهی، ص 64) 

شب و روز هفدهم:

طبق روایات مشهور شیعه، شب ولادت حضرت خاتم الانبیا، رسول معظّم اسلام(ص) است و شب بسیار مبارکی است.(مصباح المتهجّد، صفحه 791 و اقبال، ص 603)

یکسال قبل از هجرت رسول خدا(ص)، در چنین شبی معراج آن حضرت صورت گرفت. (اقبال، ص601)

همان طور که ذکر شد بر اساس روایتی مشهور از علمای امامیّه، روز هفدهم ربیع الأوّل، روز ولادت با سعادت رسول خدا حضرت محمّد بن عبداللّه(ص) در شهر مکه است. زمان ولادت ایشان هنگام طلوع فجر، روز جمعه، سنه عام الفیل بوده است. (مصباح المتهجّد، ص 791 و اقبال، ص 603)

عام الفیل سالی است که ابرهه با لشکرش که بر فیل سوار بودند به قصد تخریب کعبه آمد، ولی همگی نابود شدند.

علاوه براین در روز هفدهم ربیع الاول سال 83 هجری قمری، ولادت باسعادت امام صادق(ع) نیز واقع شده است که اهمیت این روز را بیشتر می کند.(بحارالانوار، جلد 47، ص 1، حدیث 2)

اعمال شب و روز هفدهم :

1. غسل به نیّت روز هفدهم ربیع الاوّل. (فلاح السائل، ص 61 )

2. روزه که برای آن فضیلت بسیار نقل شده است، از جمله در روایاتی از ائمّه معصومین(ع)آمده است، کسی که روز هفده ربیع را روزه بدارد، خداوند برای او ثواب روزه یکسال را مقرّر می فرماید.(اقبال، ص 603)

3. دو رکعت نماز که در هر رکعتی یک مرتبه حمد و ده مرتبه سوره قدر و ده مرتبه سوره اخلاص است، بگزارد و پس از نماز در محلّ نماز بنشیند و دعائی که روایت شده است بخواند : اَللَّهُمَّ اَنتَ حَی لاَ تَمُوتُ ..

4. دادن صدقه، احسان نمودن و خوشحال کردن مۆمنان و به زیارت مشاهد مشرّفه رفتن. (اقبال، ص 603 )

5. زیارت رسول خدا(ص) از دور و نزدیک

پیامبر اکرم در روایتی فرمودند:

هر کس بعد از وفات من، قبرم را زیارت کند مانند کسی است که به هنگام حیاتم به سوی من هجرت کرده باشد، اگر نمی توانید مرا از نزدیک زیارت کنید، از همان راه دور به سوی من سلام بفرستید (که به من می رسد).(اقبال، ص 604)

6. زیارت امیر مۆمنان، علی(ع) نیز در این روز مستحب است با همان زیارتی که امام صادق(ع) در چنین روزی کنار ضریح شریف آن حضرت(ع) وی را زیارت کرد.(اقبال، ص 608 ) (این زیارت در بخش زیارات، مفاتیح آمده است).

***************************************************

در مورد صحت حدیث منقول از پیامبر اکرم (ص) ذکر مطلب زیر الزامیست:

چند سالی است اواخر ماه صفر که می شود متدینین و مذهبی ها برای هم پیامکی می فرستند که محتوای پیامک حدیثی از پیامبر(ص) است که هر کسی مرا بخروج ماه صفر بشارت دهد من او را به بهشت بشارت می دهم.

 در اینجا ضمن بیان متن کامل حدیث؛ می خواهیم منظور صحیح حدیث را  بیان کنیم تا معلوم شود منظور حدیث را اشتباه متوجه شده ایم:

متن عربی حدیث این است: «فَمَنْ بَشَّرَنِی بِخُرُوجِ آذَارَ فَلَهُ الْجَنَّة»

اما این بخشی از حدیث است. پس جا دارد که متن کامل حدیث را ببینیم. متن کامل حدیث در دو کتاب شیخ صدوق(ره) یعنی معانی الأخبار ص205 و علل الشرایع ج1 ص175 آمده است.

متن کامل حدیث بدین شریح است:

«عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: کَانَ النَّبِیُّ ص ذَاتَ یَوْمٍ فِی مَسْجِدِ قُبَا وَ عِنْدَهُ نَفَرٌ مِنْ أَصْحَابِهِ فَقَالَ أَوَّلُ مَنْ یَدْخُلُ عَلَیْکُمُ السَّاعَةَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ فَلَمَّا سَمِعُوا ذَلِکَ قَامَ نَفَرٌ مِنْهُمْ فَخَرَجُوا وَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمْ یُحِبُّ أَنْ یَعُودَ لِیَکُونَ أَوَّلَ دَاخِلٍ فَیَسْتَوْجِبَ الْجَنَّةَ فَعَلِمَ النَّبِیُّ ص ذَلِکَ مِنْهُمْ فَقَالَ لِمَنْ بَقِیَ عِنْدَهُ مِنْ أَصْحَابِهِ إِنَّهُ سَیَدْخُلُ عَلَیْکُمْ جَمَاعَةٌ یَسْتَبِقُونَ فَمَنْ بَشَّرَنِی بِخُرُوجِ آذَارَ فَلَهُ الْجَنَّةُ فَعَادَ الْقَوْمُ وَ دَخَلُوا وَ مَعَهُمْ أَبُو ذَرٍّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ فَقَالَ لَهُمْ فِی أَیِّ شَهْرٍ نَحْنُ مِنَ الشُّهُورِ الرُّومِیَّةِ فَقَالَ أَبُو ذَرٍّ قَدْ خَرَجَ آذَارُ یَا رَسُولَ اللَّهِ فَقَالَ ص قَدْ عَلِمْتُ ذَلِکَ یَا أَبَا ذَرٍّ وَ لَکِنِّی أَحْبَبْتُ أَنْ یَعْلَمَ قُومِی أَنَّکَ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ کَیْفَ لَا یَکُونُ ذَلِکَ وَ أَنْتَ الْمَطْرُودُ عَنْ حَرَمِی بَعْدِی لِمَحَبَّتِکَ لِأَهْلِ بَیْتِی فَتَعِیشُ وَحْدَکَ وَ تَمُوتُ وَحْدَکَ وَ یَسْعَدُ بِکَ قَوْمٌ یَتَوَلَّوْنَ تَجْهِیزَکَ وَ دَفْنَکَ أُولَئِکَ رُفَقَائِی فِی الْجَنَّةِ الْخُلْدِ الَّتِی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ.

ابن عبّاس گوید: روزى پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله به چند تن از اصحابشان که در مسجد قبا در خدمت وى بودند فرمود: نخستین شخصى که اکنون بر شما وارد شود مردى از اهل بهشت است، چون این سخن را از آن بزرگوار شنیدند، گروهى از ایشان برخاسته و بیرون رفتند، و هر یک از آنان قصد داشت که سریعتر مراجعت نماید تا خود نخستین واردشونده باشد و در نتیجه بهشتى گردد، پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله به نیّت آنان پى‏ برد، و به باقى مانده اصحابش که نزد وى بودند فرمود؛ بزودى چند تن بر شما وارد مى‏شوند که از جهت زودتر رسیدن در حال سبقت از یک دیگرند، پس هر کدام از آنان که مرا به خروج «آذر» مژده دهد اهل بهشت است.

سپس آنان که بیرون رفته بودند بازگشتند و أبوذر نیز همراهشان بود، آنگاه پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله به ایشان فرمود: ما اکنون در کدام یک از ماههاى رومى بسر مى‏بریم؟ أبوذر گفت: یا رسول اللَّه آذر بپایان رسیده است. پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله فرمود: اى أباذرّ آن را مى‏دانستم و لیکن دوست داشتم قوم من بفهمند که تو مردى از اهل بهشت مى‏باشى، و چگونه چنان نباشد، حال آنکه پس از من بدلیل علاقه ‏ات به اهل بیتم تو را از حرم من دور گردانند، و تنها زندگى خواهى نمود، و تنها خواهى مرد، و قومى که عهده دار مراسم کفن و دفنت بشوند بسبب تو سعادتمند گردند و در بهشت جاودانى که به پرهیزگاران نوید داده شده همراه من خواهند بود.»(معانی الأخبار ص205، علل الشرایع ج1 ص175)

پس همانطور که ملاحظه می کنید پیامبر(ص) در قالب این جمله خواستند به اصحاب بفرمایند که جناب ابوذر(ع) از اهل بهشت است. پس به اصطلاح علم حدیث؛ در این حدیث مورد مخصص است یا به عبارت دیگر این حدیث قضیة فی الواقعة است یا به عبارت دیگر از این حدیث نمی توان القای خصوصیت کرد. یعنی حدیث موردی است و قابلیت تعمیم ندارد. و نمی تواند الان مورد استناد قرار گیرد.

علاوه بر این بفرض هم که اینگونه نبود؛ پیامبر(ص) فرمودند بخروج آذار. آذار از ماههای رومی است و ماههای رومی نیز به لحاظ تعداد روزهای سال مانند سالهای شمسی و میلادی 365 روزه است. پس در هر سال هر ماه رومی با یکی از ماههای قمری مطابق می شود و اینگونه نیست که همیشه آذار با صفر مطابق باشد. در واقع ماه آذار از حدود یک هفته مانده به اول فروردین شروع می شود و تا یک هفته مانده به اردیبهشت ادامه دارد.