در چند روز گذشته اخبار جنگ قره باغ داغ شده است؛ اما قره باغ کجاست و چرا دو کشور ارمنستان و آذربایجان همواره بر سر حاکمیت آن دچار چالش هستند؟
قره باغ نام منطقه‌ای در همسایگی ایران در ناحیه شمالی است که به‌دلایل مختلف از دیرباز تاکنون همواره مورد توجه بوده است. قره باغ (به ترکی آذربایجانی) یا آرتساخ (به زبان ارمنی) نام منطقه‌ای کوهستانی در همسایگی شمال ایران است.
این نام برگرفته از دو کلمه قره و باغ است؛ برخلاف تصور عموم کلمه «قره» در ترکی علاوه بر معنای سیاه، به‌معنای بزرگ نیز هست و کلمه «باغ» نیز به همان معنی مصطلح در فارسی است. از این‌رو، قره باغ به منطقه یا محلی گفته می‌شود که در آنجا باغ‌های وسیع و انبوه وجود دارد و رنگ سبز درختان نیز متمایل به سیاه است. این نام برای نخستین بار در اسناد متعلق به قرن ۱۲ میلادی ذکر شده است. علاوه بر این، یکی از قدیمی‌ترین اقامتگاه‌های انسان‌های اولیه به نام «غار آزیخ» در کوه‌های قره باغ کشف شده است؛ اما مسئله حاکمیت این منطقه محل مناقشه بوده و در دهه‌های اخیر دو کشور ارمنستان و جمهوری آذربایجان همواره بر سر حاکمیت آن دچار چالش بوده‌اند.
هرآنچه باید درباره قره باغ بدانید:
- قره باغ کجاست؟
- علت بحران قره باغ چیست؟
- فرهنگ و هنر قره باغ
قره باغ کجاست؟
منطقه قره باغ در همسایگی شمال‌غرب ایران و در شمال رود ارس قرار دارد. قلمرو این منطقه از رشته‌کوه قفقاز کوچک شروع شده و تا اراضی واقع در میان رودهای ارس و کر ادامه می‌یابد.
این منطقه کوهستانی مساحتی بالغ بر ۴,۳۷۸ کیلومتر مربع دارد و بر اساس آخرین سرشماری انجام گرفته در سال ۱۹۸۹، شمار جمعیتی آن در حدود ۱۸۹۰۲۹ نفر بوده است. از شهرهای مهم این منطقه می‌توان به خان‌کندی و شوشا اشاره کرد. با وجود احاطه قلمرو قره باغ با کوهستان‌های مرتفع و دشواری حمل و نقل و ارتباط به این منطقه؛ منابع و ثروت‌های زیرزمینی ارزشمندی نظیر معادن و جنگل‌ها و زمین‌های حاصلخیز دارد. این منطقه به‌دلیل پستی و بلندی‌های آن اقالیم مختلفی دارد؛ ولی بیشتر دارای مناطق زمستانی ملایم و تابستانی گرم و خنک است.
علت بحران قره باغ چیست؟
منطقه قره باغ در دوران صفویه جز قلمرو ایران محسوب می‌شد؛ اما پس از انعقاد قرارداد گلستان و ترکمنچای به روسیه تزاری واگذار شد. روس‌ها پس از انعقاد این دو قرارداد، ارامنه ایرانی را به مناطق تحت تسلط خود کوچانده و مناطق مسلمان‌نشین ایروان و قره باغ را برای اسکان ارامنه تازه‌وارد در نظر گرفتند. به‌دنبال وقوع جنگ‌های عثمانی و روسیه، جمعیت ارامنه مناطق شرقی امپراتوری عثمانی با روس‌ها متفق شده و علیه دولت عثمانی وارد جنگ شدند. به‌دنبال پیروزی‌های ارامنه در این جنگ، مجبور به مهاجرت به داخل مرزهای روسیه شده و ترکیب جمعیتی خان‌نشین ایروان و قره باغ را به نفع ارامنه تغییر دادند.
پس از این واقعه، قره باغ به منطقه‌ای عمدتا ارمنی‌نشین تبدیل شد، ولی با استقلال ارمنستان و جمهوری آذربایجان از امپراتوری روسیه در سال ۱۹۱۸ اختلاف بر سر حاکمیت این منطقه آغاز شد. با تثبیت سلطه و قدرت اتحاد جماهیر شوروی، این حکومت در سال ۱۹۲۳ اوبلاست (استان) خودمختار قره باغ کوهستانی را درون جمهوری سوسیالیستی آذربایجان شوروی ایجاد کرد.
مناقشه قره باغ از زمان جدایی ارمنستان و آذربایجان از امپراتوری روسیه آغاز شد
در آخرین سال‌های حکومت اتحاد شوروی مجددا اختلاف‌ها بر سر این منطقه بالا گرفت و حتی پس از سقوط این حکومت در سال ۱۹۹۱ میلادی و اعلام استقلال قره باغ درگیری‌ها شدت بیشتری گرفت. در سال ۱۹۹۴، نیروهای ارمنی توانستند بخش‌هایی از منطقه قره باغ را به اشغال خود درآورده و این جنگ خونین با گرفتن جان ۳۵,۰۰۰ نفر، در نهایت، با اعلام آتش‌بس به پایان برسد.
امروزه نیز مقام‌های این کشور خود را کشوری مستقلی می‌دانند، ولی با این وجود، سازمان ملل و هیچ کشوری دیگری این استقلال را به رسمیت نشناخته است.
نکته جالب‌تر اینکه هر دو طرف مناقشه دلایل و استدلالی تاریخی برای اثبات ادعای حاکمیت خود دارند؛ جمهوری آذربایجان چنین ادعا می‌کند که این منطقه خودمختار بخشی از قلمرو این کشور است و در مقابل جمهوری ارمنستان نیز اذعان دارد که با توجه به ترکیب جمعیتی این منطقه که نزدیک به سه‌چهارم آن را ارمنی‌ها تشکیل می‌دهند، این منطقه بخشی از ارمنستان محسوب می‌شود. ارمنستان نام قره باغ را آرتساخ می‌نامد و در مقابل جمهوری آذربایجان این منطقه را قره‌باغ می‌خواند.
فرهنگ و هنر قره باغ
قره باغ با وجود ترکیب قومیتی مختلف از وحدت فرهنگی برخوردار بوده است و این مسئله را می‌توان در نمونه صنایع دستی نظیر قالیچه‌ها و سفال‌های موجود مشاهده کرد. همچنین مکتب موسیقی قره باغ شهرت بسیاری دارد.
