سلطانیه از شهرهای معروف ایران است که سابقه آن به دوره ایلخانان مغول می‌رسد. این شهر به واسطه تاریخی بودن، گردشگران زیادی به خود جذب می‌کند.
شهر سلطانیه از شهرهای معروف استان زنجان است که دارای سابقه تاریخی بسیار زیادی است.آنچه سبب شهرت شهر سلطانیه شده، گنبد معروف سلطانیه است که از زمان ایلخانان مغول برجای مانده و به واسطه معماری خاصی که دارد، بازدیدکنندگان و توریست‌های بسیاری را به این شهر جذب می‌کند. شهر سلطانیه در ۴۳ کیلومتری شهر زنجان قرار گرفته است. گنبد سلطانیه و مقبره اولجایتو به عنوان مهم‌ترین آثار تاریخی و توریستی شهر، چون نگینی می‌درخشند و بر اهمیت و شهرت شهر می‌افزایند.
جغرافیا
شهر سلطانیه در سال ۱۳۹۲ به طراز شهرستان ارتقا پیدا کرد. این شهرستان از شمال به شهر طارم، از شرق به ابهر، از جنوب و جنوب غربی به خدابنده و از غرب به زنجان محدود شده و به عنوان مرکز جغرافیای استان زنجان شناخته می‌شود. سلطانیه به دلیل داشتن آثار تاریخی مهم، در مرکز ثقل گردشگری زنجان نیز قرار دارد. علاوه بر این سلطانیه به دلیل قرار گرفتن در مسیر جاده ترانزیت بین‌المللی شمال غرب کشور (چهار کیلومتری جاده تهران-زنجان-بازرگان) دارای موقعیت استراتژیک خاصی نیز است. مساحت شهر سلطانیه در حدود ۱۵۶ هکتار است. پوشش گیاهی این شهر نیز از گونه‌های گون و درمنه است. شهر سلطانیه جمعیتی حدود ۷۱۱۶ نفر، طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ دارد.
تاریخچه شهر
در مورد وجه تسمیه سلطانیه گفته شده که این شهر شهرویاژ و شهرویان بود که مغولان آن را «قورآلان» می‌گفتند. شاردن سابقه شهر را به عهد اشکانیان می‌رساند. طبق گفته منابع تاریخی شهر سلطانیه نخستین بار در دوره ایلخانان مغول ساخته شد. گفته شده ایلخانان مغول در ابتدا منطقه سلطانیه را به عنوان شکارگاه و ییلاقات خود انتخاب کردند. در کتاب جغرافیای تاریخی سلطانیه آمده است که ارغون، ایلخان مغول برای اولین بار به فکر ساختن شهر سلطانیه افتاد و دستور ساختن قلعه‌ای در شهر را داد. اوج شکوفایی شهر سلطانیه را می‌توان در دوره سلطان محمد اولجایتو دانست. اولجایتو در سال ۷۰۲ هجری قمری کار ساخت شهر را در دست گرفت و برای هرچه بهتر انجام دادن کار از بسیاری از معماران و هنرمندان خواست که به سلطانیه بیایند. وی پس از ساختن سلطانیه، آن را به مرکز حکومت خود مبدل کرد. اولجایتو دستور ساخت بارویی به طول سی هزارگام را و ساختن آرامگاهی پرشکوه در درون آن را داد که امروزه گنبد سلطانیه نامیده می‌شود.
اولجایتو به بزرگان و وزرای خود نیز امر کرده بود که هریک محله‌ای به نام خود در شهر بنا کنند. خواجه رشید‌الدین فضل‌الله و چلبی اوغلی از افرادی بودند که در سلطانیه محله‌ها و عماراتی ساختند. به این شکل شهر سلطانیه در عهد اولجایتو پس از تبریز بزرگترین شهر ایلخانان شد. در زمان روی کار آمدن تیمور و جانشینانش، بسیاری از بناهای شهر سلطانیه خراب شدند. از این پس بود که سلطانیه اهمیت پیشین خود را از دست داد. در دوره صفویه با وجود این که سلطانیه بسیاری از آثار تاریخی خود را از دست داده بود، یکی از منزلگاه‌های مهم شاهان صفوی شد. تاورنیه در سفرنامه خود به شهری اشاره می‌کند که دارای مسجد بوده، اما خرابه‌های بسیاری نیز دارد.
مردم‌شناسی
مردم شهر سلطانیه دارای مذهب شیعه هستند. این منطقه ظرفیت بسیار در پرورش دام دارد، به همین دلیل طبیعی است که شغل اکثر مردم شهر را دامداری تشکیل دهد. صنایع دستی شهر سلطانیه به صنایع زنجان بسیار نزدیک است. آنچه در بازارهای صنایع دستی سلطانیه ارائه می‌شود، چاقو، چرم، حکاکی روی مس و ظروف مسی است که در سطانیه معروف هستند.
جاذبه‌های گرشگری شهر
سلطانیه شهری تاریخی است و نام آن اولین چیزی را که به ذهن تداعی می‌کند، گنبد سلطانیه است که مقبره اولجایتو حاکم مغولی را دربر گرفته است. بدنه این گنبد و تمام ساختمان آن با آجر ساخته شده و گنبد با روکش کاشی‌های فیروزه‌ای و لاجوردی به شیوه معرق‌کاری تزیین شده است. گنبد این آرامگاه نخستین گنبد دوجداره جهان است. گفته شده احتمال وجود شهری باستانی در زیر گنبد سلطانیه می‌رود، هنوز تحقیقات روی آن ادامه دارد.
ارگ سلطانیه در وسط شهر سلطانیه، دارای ابعاد ۴۵۰در۴۵۰ است و مساحتی بیش از ۱۸ هکتار را دربر گرفته است. این ارگ از دو بخش خندق و حصار تشکیل شده و در حدود ۱۰ هکتار مساحت دارد که سابقه آن به قرن هشتم می‌رسد.
بقعه ملاحسن کاشی از دیگر آثار تاریخی در جنوب سلطانیه است. این بنا پلانی هشت ضلعی دارد و دارای ایوان‌های چهارگانه است. بنا دارای تزیینات داخلی از جمله مقرنس‌کاری گچ‌بری است که سابقه آن به عهد قاجاریه می‌رسد.
مقبره چلبی اوغلی در فاصله ۵۰۰ متری جنوب غرب سلطانیه از دو بخش خانقاه و مقبره تشکیل شده است. معماری این مقبره بر اساس عقاید و تفکرات صوفیه ساخته شده است و از بخش خانقاهی آن برای انجام مراسمات صوفیه استفاده می‌شد. تاریخ این بنا را قرن هفتم هجری دانسته‌اند.
تپه نور از جاذبه‌های مهم شهر است که دارای حدود دو هکتار مساحت است. در این تپه پایه‌های یک ساختمان بزرگ دارای ۱۲ ضلع پیدا شده است. در این مکان کاشی‌های سفالی تزیینی نیز یافت شده است. کاوشگران احتمال می‌دهند این مکان محل دفن غازان باشد.
بازارچه دائمی صنایع دستی در سلطانیه دارای ۱۰۰ غرفه است که در آن صنایع دستی شهر عرضه می‌شود.
از جاذبه‌های طبیعی سلطانیه می‌توان از چمن طبیعی سلطانیه نام برد که دارای ۳۵ کیلومتر مساحت است.
سلطانیه از شهرهای پرگردشگری ایران است و آمار بازدیدکنندگان و توریست‌های بسیاری را به خود اختصاص داده است.
