در عصر آغازین اسلام مسجد علاوه بر عبادت، مرکزی برای اداره حکومت بود و پس از آن، به عنوان مدرسه نیز مورد استفاده قرار گرفت. در طول تاریخ تا امروز مسجدهای بسیاری با معماری‌های فوق‌العاده در سرتاسر دنیا ساخته شده است. به طور کلی مساجد را می‌توان از مهم‌ترین و اثرگذارترین پایگاه‌ها در مکتب و فرهنگ اسلامی دانست. از معروف‌ترین مساجد ایرانی که تصویری زیبا از معماری ایرانی اسلامی را به نمایش گذاشته، مسجد «نصیرالملک» واقع در شهر شیراز است. در گزارش حاضر به معرفی اجمالی این مسجد، بنایی با معماری خیره‌کننده در دوران قاجار، می‌پردازیم.
مسجد نصیرالملک به «مسجد صورتی» معروف بوده و یکی از مساجد قدیمی شیراز محسوب می‌شود. این مسجد در محله «گود عربان» که در قدیم به محله «اسحاق بیگ» معروف بود، واقع در جنوب خیابان لطف‌علی‌خان زند و در نزدیکی شاه‌چراغ، کوچه نصیرالملک قرار دارد.
مسجد نصیرالملک متعلق به دوران قاجار است. ساخت این بنا به دستور میرزا حسن علی خان ملقب به نصیرالملک در سال ۱۲۹۴ آغاز و در سال ۱۳۰۵ به اتمام رسید. معماری این مسجد توسط میرزا محمدحسن و محمدرضا ساخته و پرداخته شده است. همچنین این اثر در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۵۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
نمای بیرونی «مسجد نصیرالملک» مانند هر مسجد رسمی دیگر به نظر می‌رسد اما فضای داخلی آن از معماری برجسته و چشم‌گیری برخوردار بوده و دارای ویژگی‌های معماری اسلامی است که یکی از این ویژگی‌ها دروازه‌های قوسی‌شکل حیاط داخلی این بناست.
از منظر کاشی‌کاری می‌توان گفت مسجد نصیرالملک در زمره بناهای فاخر و ارزنده‌ای است که این هنر به خوبی در آن به کار رفته است. کاشی‌های لعاب‌دار آبی رنگ آن و سقف‌های حکاکی شده پیچیده از کتیبه‌های قرآن، این مسجد را به یک اثر هنری ناب تبدیل کرده و قرارگیری طاق‌های تزئینی، لوستر، کاشی‌های لعاب‌دار به همراه فرش‌های ایرانی در کنار هم در فضای داخلی این مسجد تضاد خیره‌کننده‌ای را ایجاد کرده است.
یکی از ویژگی‌های برجسته معماری این مسجد شیشه‌های رنگی آن است که سایه‌های رنگی بی‌شماری را در فضای داخلی این مسجد ایجاد می‌کند و در هنگام تابش نور خورشید به این شیشه‌های رنگی، فضای حیرت‌انگیز و معنوی خاصی در داخل مسجد ایجاد می‌شود.
مسجد نصیرالملک شیراز را به قطع می‌توان یک شاهکار و اثر هنری مسحورکننده دانست. انعکاس نور آفتاب بر شیشه‌های مسجد و تابیدن آن روی فرش‌ها، از معدود صحنه‌های دل‌انگیز و خیره‌کننده‌ای است که شاید در کمتر بنایی می‌توان آن را جست‌وجو کرد. در واقع استفاده از شیشه‌ها و تلفیق رنگ‌ها توانسته قابلیتی سحرآمیز را به مسجد ببخشد. قابل ذکر است که کاربرد شیشه در معماری اسلامی و نیز استفاده از آن در کلیساها رواج و رونق داشته است.
