سبزوار، شهر زیبا و تاریخی در استان خراسان رضوی است، اگر از مسیر جاده‌ای به مشهد سفر کرده باشید، بدون شک در مسیر به شهر سبزوار برخورده‌اید. سبزوار دروازه خراسان است و در غرب استان خراسان رضوی به فاصله ۲۲۰ کیلومتری مشهد قرار دارد. سبزوار یکی از شهرهای تاریخی ایران است که نسبت به آن بی‌توجهی شده است، با ما همراه باشید تا این شهر زیبا را بهتر بشناسیم:
جغرافیا
سبزوار، سومین شهر پرجمعیت استان خراسان رضوی، وسعتی برابر با ۲۰,۶۲۸ کیلومترمربع دارد و در ارتفاع ۹۷۷٫۶ متری از سطح دریا قرار دارد. بلندترین نقطه سبزوار رشته‌کوه جغتای است که ۲۹۲۴ متر ارتفاع دارد. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری، سبزوار دارای سه بخش بهنام‌های مرکزی، روداب و ششتمد است.
وجه‌تسمیه
اسم قدیمی سبزوار، «بیهق» است. در عصر ساسانی به این ناحیه «بیهه» یا بیهین یا بیهگ می‌گفتند، معنی این کلمه جایی نیکو یا بهترین ناحیه بود. بیهه یا سبزوار امروزی سر راه ابریشم قرار داشت و به‌عنوان یکی از مراکز تمدن‌های ایرانی پیش از اسلام در عصر اشکانی و ساسانی بود.
در تاریخ بیهق در رابطه با سبزوار آمده است:
و سبزوار شهری بزرگ شد با انواع درخت میوه‌دار و سایه بخش، پس مردمان آن را سابزوار نوشتند و گفتند سبزوار کجنات تجری من تحت الانهار.
تاریخچه
در آخرین اسناد تاریخی، قدمت منطقه سبزوار، ۶ هزار سال تخمین زده شده بود، ولی با کشف یک ساطور متعلق به انسان‌های ابزارساز، تمام حدس و گمان‌ها بر هم زد و قدمت این منطقه به حدود ۱۲ هزار سال پیش تخمین زده شد. بر اساس بررسی‌های علی آریایی و کلود سیبلت فرانسوی، حدود ۸۰ ساطور در این ناحیه کشف شد. در این بررسی‌ها به این موضوع اشاره شده که قدیمی‌ترین ردپای انسان ابزارساز در آسیای جنوب غربی در این محل شناسایی شده است که قدمتی برابر با یک‌میلیون و هشتصد هزار سال دارد.
بقایایی از آتشکده آذربرزین مهر در نزدیکی سبزوار پیدا شده است. بیش از ۵۰۰ اثر تاریخی از هزاره سوم قبل از میلاد تاکنون در شهرستان سبزوار شناسایی شده است که بیش از ۱۰۰ اثر آن به ثبت آثار ملی رسیده است.
فرهنگ و آداب و رسوم
پوشش
مردم سبزوار برای پوشاک خود پارچه‌بافی می‌کردند که این کار توسط دستگاهی بنام (فرت) انجام می‌شد.
لباس محلی زنان سبزوار شامل بالاتنه و پایین‌تنه می‌شود، زنان سبزواری شلوار چین‌دار می‌پوشند و چارقد بر سر می‌کنند. در برخی مناطق روی چارقد، چادری هم می‌پوشند. کفش بانوان سبزواری گالش است.
لباس محلی مردم این ناحیه شامل پیراهن، شلوار، بی تاوه، جلیقه، کلاه و پیراهن آستین‌کوتاه است.
بی تاوه پارچه پشمی است که مردان دور مچ پای خود می‌بندند.
فرهنگ و آداب و رسوم
در شهر سبزوار آیین‌های سنتی زیادی مثل آیین اسب چوبی، آیین ورشرنگ و آیین چادرپوشان حسینیه قنادها برگزار می‌شود.
قدمت آیین کهن اسب چوبی، به دوره سربداران برمی‌گردد؛ این آیین در کشورهایی مثل ایران، ترکمنستان و تاجیکستان برگزار می‌شود. آیین چادرپوشان حسینیه قنادها از ۸۰ سال پیش تا به امروز برگزار می‌شود، در این مراسم چادرهایی در اصفهان ساخته می‌شود و با شتر به سبزوار می‌آید. بر روی این چادرها نقش‌هایی از شیر و شمشیر متأثر از عصر صفوی دیده می‌شود و روی آن اشعار کلیم کاشانی نوشته‌شده است.
گویش
زبان بیشتر مردم سبزوار، فارسی است. گویش مردم سبزوار، گویش اصیل خراسانی با سرمنشأ فارسی دری است. گویش سبزواری با لهجه‌های خراسانی متفاوت است. قدمت برخی واژه‌ها در گویش سبزوار به ایران باستان می‌رسد.
سوغات
مهم‌ترین سوغاتی‌های سبزوار عبارت‌اند از کلوچه زنجبیلی و ادویه‌های مشهور سبزواری.
صنایع‌دستی
ازجمله صنایع‌دستی سبزوار باید به قالی‌بافی، آهنگری، خراطی، نمدمالی و نخ تابی اشاره کرد.
غذای محلی
از مشهورترین غذاهای ایرانی باید به آوریج، کمه جوش، اشکنه، کماج، مسوه، دنی، کاچی، آش جوش بره، آش ماست، آش قوریتی، قلیه بادمجان و علف ماست اشاره کرد.
جاذبه‌های تاریخی
ازجمله جاذبه‌های تاریخی سبزوار باید به کاروانسراهای سبزوار، میل خسرو گرد، تپه باستانی سبزوار، باغ ملی، مسجد پامنار، مسجد جامع، خیابان بیهق، بازارهای سرپوشیده، موزه شهر، موزه مردم‌شناسی، مقبره اسرار مدرسه فخریه، آرامگاه حمید سبزواری، خانه امین‌التجار، خانه جعفر زاده اشاره کرد.
جاذبه‌های طبیعی
ازجمله جاذبه‌های طبیعی سبزوار می‌توان به پناهگاه حیات‌وحش شیر احمد، منطقه شکارممنوع پروند، رودخانه ششتمد، رودخانه ریوند، رودخانه دلبر و آبشارهای بفره اشاره کرد.
