اطلاعات جامع در مورد سبزوار
سبزوار یکی از شهرهای بزرگ استان خراسان رضوی است. نام قدیم سبزوار، بیهق است. زبان اکثریت مردم سبزوار فارسی است. گویش مردم سبزوار از مجموعه گویشهای اصیل خراسانی و با منشأ فارسی دری است.
درباره سبزوار:
سبزوار یکی از شهرهای بزرگ استان خراسان رضوی است که در غرب خراسان، در شمال شرق ایران قرار دارد. تاریخ سبزوار با بیهق پیوند خورده‌است. پس از حمله مغول به سلطنت خوارزمشاه به دلیل دلاوری مدافعان فدایی موسوم به سربداران، برای مدتی به نام سربداران نیز شناخته می‌شد.
بعد از حکومت شیعی آل بویه حکومت شیعه بعدی در ایران به دست سربداران ایجاد گردید که مدتها بر قسمتهایی از کشور حکومت نمودند و پایتخت این حکومت سبزوار بود. سبزوار از مهمترین مراکز جمعیتی، دانشگاهی، فرهنگی، اسلامی و تاریخی شمال شرق ایران به‌شمار می‌آید و به عنوان یکی از نمادهای تاریخ و علم ایران مطرح شده‌است. مراکز علمی و دانشگاهی و همچنین حوزه‌های علمیه این شهر از قدمتی دیرینه برخوردارند. این شهر خاستگاه اندیشمندان بزرگی در ادوار مختلف تاریخی بوده‌است و شاعران بزرگی نیز به دنیای علم و ادب معرفی کرده‌است که ابن یمین فریومدی و حمید سبزواری از جمله آنها هستند.
تاریخ‌نگار بزرگ ایران ابوالفضل بیهقی نیز در این شهر متولد گردید. دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، دانشگاه حکیم سبزواری و دانشگاه آزاد اسلامی دانشگاه‌های مهم این شهر می‌باشند. هم اکنون ۱۴ دانشگاه و مؤسسهٔ آموزش عالی بزرگ در این شهر مشغول به کار می‌باشند. فرمانداری این شهرستان جزء فرمانداری‌های ویژه ایران می‌باشد.
محمود دولت‌آبادی، ملا هادی سبزواری، ملاحسین واعظ کاشفی، قاسم غنی، ابوالفضل بیهقی، سید عبدالاعلی افقهی سبزواری، دکتر علی شریعتی از بزرگ‌ترین مشاهیر سبزوارند. سبزوار به لحاظ موقعیت تجاری و بازرگانی دربین شهرهای استان خراسان رضوی از جایگاه ممتازی برخوردار است. همچنین از شهرهای ثروتمند ایران از نظر میزان موجودی در حساب‌های بانکی است و دارای تعداد زیادی بازرگان می‌باشد و به بندر کویر خراسان معروف است.
مکان های گردشگری سبزوار
نام سبزوار:
نام قدیم سبزوار، بیهق است. بیهق را پیش از اسلام، «بیهه» یا بیهین یا بیهگ (یعنی جای نیکو یا بهترین ناحیه در این منطقه از مشرق ایران در عصر ساسانی) می‌گفته‌اند. «بیهه» که میان نیشابور در مشرق و قومس در مغرب، واقع بوده‌است، بر سر راه ابریشم (از چین تا مدیترانه) قرار داشته و به عنوان یکی از مراکز تمدنی ایرانی پیش از اسلام مخصوصاً در عصر اشکانیان و ساسانیان آباد بوده‌است که بعدها آن را سبزوار خواندند.
در تاریخ بیهق آمده‌است: و سبزوار شهری بزرگ شد با انواع درخت میوه‌دار و سایه‌بخش، پس مردمان آن را سابزوار نوشتند و گفتند سبزوار کجنات تجری من تحت الانهار.
بنای سبزوار:
چند روایت در باب بنای سبزوار ذکر شده‌است:
گویند بهمن بن اسفندیار بن گشتاسب (بهمن الملک) پادشاهی بزرگ بود که بهمن‌آباد بیهق را او بنا کرده بود و در روزگار او بهمن‌آباد شهری بزرگ بود. پسرش ساسان و دخترش همای نام داشت. هنگامی که وفات بهمن نزدیک شد وی تاج بر شکم همسرش نهاد و کودکی را به ولیعهدی برگزید. چون ساسان دید که پدرش جنینی را بر وی ترجیح داده برخاست، گوسفندکی چند خرید و به ناحیه بیهق آمد و آنجا که ساسان قاریز است نزول کرد و فرمود که این کاریز بنا کردند که در میان شهر است و قلعه بنا کرد. این محل که قصبهٔ ساسان‌آباد است را امروز سبزوار نویسند.
گفته‌اند که سبزوار را ساسویه بن شابورالملک بنا کرده‌است و شاپور آن بود که نیشابور بنا کرد و ساسان قاریز، ساسو قاریز بوده‌است و سبزوار در اصل ساسویه‌آباد بوده‌است.
بنابراین بنیاد سبزوار را می‌توان در حدود سیصد میلادی مقارن با تشکیل سلسلهٔ ساسانی یا پیش از آن دانست.
موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های طبیعی:
فاصله شهر سبزوار از طریق جاده ۴۴ با مشهد در شرق ۲۲۰ کیلومتر و با تهران در غرب ۶۷۰ کیلومتر است. شهرستان سبزوار واقع در غرب استان خراسان رضوی براساس آخرین تقسیمات کشوری دارای سه بخش به نام‌های مرکزی و روداب و بخش ششتمد است.
کوه‌های جغتای عامل جدایی دشت جوین از جلگهٔ اصلی سبزوار بوده و در جنوب آن نیز کوه میش قرار دارد. به تعبیر دیگر سبزوار محصور در میان ارتفاعات شمالی و جنوبی است. چهره منطقی شرقی و شمالی این شهرستان کوهستانی و دارای اقلیم معتدل و در قسمت‌های جلگه‌ای با هوای گرم همراه است. تنها دو رشته رودخانهٔ فصلی به نام کال شور در این ناحیه وجود دارد که سیلاب‌های دشت سبزوار را به نمکزارهای کویر هدایت می‌کند.
گویش و لهجه سبزواری:
زبان اکثریت مردم سبزوار فارسی است. گویش مردم سبزوار از مجموعه گویشهای اصیل خراسانی و با منشأ فارسی دری است. با این حال لهجه سبزواری به دلیل حفظ اصالت خود در طول تاریخ، تفاوت اساسی با سایر لهجه‌های خراسانی دارد. به دلایل تاریخی واژه‌های لهجه سبزواری هنوز اصالت فارسی خود را حفظ کرده‌است و کمتر از لغات دخیل درآن استفاده شده‌است. این واژه‌ها زنده بوده و قدمت آن گاهی به دوران ایران باستان و گویشهای رایج درآن زمان می‌رسد و اکنون نیز بطور روزمره در محاوره بین مردم به کار می‌روند.
جمعیت سبزوار:
طبق قانون تقسیمات کشوری به سال ۱۳۱۶ در زمان رضا شاه پهلوی، سبزوار پس از مشهد پرجمعیت‌ترین شهر در استان نهم بود. همچنین در نخستین سرشماری رسمی ایران که در سال ۱۳۳۵ انجام گرفت و نیز در سال ۱۳۴۵ و ۱۳۵۵ سبزوار دومین شهر پرجمعیت استان خراسان بود.
در سرشماری‌های سالهای ۱۳۶۵، ۱۳۷۵ و ۱۳۸۵ نیز در همین جایگاه قرار داشت تا اینکه در سرشماری سال ۱۳۹۰ به رتبهٔ سوم استان خراسان رضوی تنزل کرد (پس از مشهد و نیشابور). بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ شهر سبزوار با ۲۴۳٬۷۰۰ نفر جمعیت، سی و چهارمین شهر پرجمعیت ایران است.
کاروانسرای زعفرانیه در سبزوار
جاذبه‌های تاریخی سبزوار:
سبزوار دارای بیش از یکصد و پنجاه اثر تاریخی ثبت شده در آثار ملی می‌باشد، که در این میان مدرسهٔ فخریه با ۱۱۰۰ سال قدمت به عنوان قدیمی‌ترین مدرسهٔ ایران و مسجد پامنار با مناره جنبان، به عنوان قدیمی‌ترین مسجد خراسان از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. همچنین سبزوار دارای ۱۶ کاروانسرا شامل ۱۱ کاروانسرای برون‌شهری و ۵ کاروانسرای درون‌شهری است.
برخی از جاذبه‌های تاریخی سبزوار عبارتند از:
- چهارتاقی دیو
- مصلی تاریخی
- مناره خسروگرد
- مسجد پامنار
- مسجد جامع
- مدرسه فخریه
- مدرسه علمیه شریعتمدار
- آرامگاه اسرار
- آرامگاه کاشفی
- آرامگاه ابوالحسن علی بن زید بیهقی
- آرامگاه ابن یمین
- آرامگاه بقراط
- آرامگاه میرزا امین التجار مشهدی
- کاروانسرای فرامرز خان
- کاروانسرای زعفرانیه
- کاروانسرای مهر
- کاروانسرای مزینان
- کاروانسرای صالح آباد
- کاروانسرای ریوند
- حوض هشت پایه
- حمام قیصریه
- حمام پادرخت
- حمام زعفرانیه
- یخدان‌های سبزوار
- آب‌انبار حاج کریم
- آب‌انبار سرسنگ
- بازار سرپوش
- بازار حاج زمان
- امامزاده یحیی
- امامزاده شعیب بن موسی ابن جعفر
- خانه باغ اسکویی
- خانه عظیمیان
- حسینیه قنادها
- سرای حقیران
- سرای دودر
- سرای اولیاء
خانه‌های تاریخی سبزوار:
در سال ۱۳۸۰ توسط اداره میراث فرهنگی، ۲۲۰ خانه قدیمی در سبزوار شناسایی شد و از بین، تعداد ۲۵ خانه تاکنون در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند. خانهٔ تاریخی عظیمیان قدیمی‌ترین خانهٔ سبزوار است که از دوران تیموری بر جای مانده‌است.
تپه‌های تاریخی سبزوار:
تپه‌های تاریخی بسیاری در سبزوار وجود دارد که شاخص‌ترین آنها تپه عیدگاه است که یکی از دو تپه معروف و منحصر به فرد دنیاست و مشابه این تپه تنها در عشق‌آباد ترکمنستان با عنوان تپه نمازگاه وجود دارد. تاکنون بیش از ۵۰۰۰ قطعه شیء تاریخی در سبزوار کشف شده که در مخزن موزه خراسان نگهداری می‌شوند.
دهکده‌های تاریخی سبزوار:
از جمله دهکده‌های تاریخی سبزوار می‌توان به مزینان، زعفرانیه، خسروگرد، باشتین و بسیاری دیگر اشاره کرد. سه اقامتگاه بوم‌گردی در سه روستای طبس، مزینان و زعفرانیه دایر است. روستای تاریخی زعفرانیه به تنهایی ۶ اثر ثبت شده دارد.
غذاهای محلی سبزوار:
غذاهای محلی رایج در سبزوار دارای تنوع و فراوانی بوده و هرکدام از آنها مربوط به یک مقطع زمانی خاص می‌باشد از مشهورترین این غذاها می‌توان به ساده‌ترین غذاها که براحتی طبخ می‌شود آوجیج -کَمَه جوش- اِشْکِنِه- کُماج- مِسوه- دِنی- کاچی- آش جوش بِرِه- آش ماست- آش قوریتی- قِلیَه بادمجان، عِلِف ماست (شبیه بورانی اسفناج) اشاره نمود؛ ولی این غذاها طوری نیست که مردم این دیار همیشه از آن استفاده نمایند و غذاهای رایج و معمول در کشورمان نیز در این شهر پهناور طبخ و مورد تناول قرار می‌گیرد. از غذاهایی که می‌توان آن را منتسب به مردم روستاهای سبزوار و از جمله نوده ارباب دانست قورمه است، غذایی که از گوشت پخته شده گوسفند طبخ می‌شود به این صورت که گوشت گوسفند پرواری را در دنبه خودش سرخ می‌کنند و در پوست می‌ریزند و در ایام گوناگون برای طبخ غذاهای ترکیبی از آن استفاده می‌کنند.
هنرهای سنتی سبزوار:
در شهرستان سبزوار هنرهای سنتی چه بسا به لحاظ تفنن و چه جهت رفع نیازهای روزمره در گذشته رواج کامل داشته و محصولات هنری در بازارهای پر رونق عرضه می‌شده‌است اما امروزه از آن خلاقیت‌ها و ابداعات و ابتکارات چندان خبری نیست و در معدود کارگاه‌ها، گیوه دوزی، نمد مالی، مسگری، سفالگری، خراطی و سبدبافی به گونه‌ای محدود رواج دارد صرفاً برای تأمین بخش بسیار ناچیزی از نیاز روستاییان می‌باشد و چندان هم با معیارها و مصداق هنرهای سنتی شهرستان تناسب ندارد. در این شهرستان ۴۵ رشته از هنرهای سنتی فعالیت دارند.
مکان های گردشگری سبزوار
گردشگاه‌ها و جاذبه‌های طبیعی سبزوار:
- طبیعت زیبای روستای طبس
- پناهگاه حیات وحش شیر احمد
- منطقه شکار ممنوع پروند
- چنار ۲۵۰۰ سالهٔ کیذقان
- باغ ملی: خیابان اسدآبادی (۵/۱ هکتار)
- پارک امام رضا: ۶/۵ هکتار
- پارک لاله (معروف به شهربازی): میدان دکتر شریعتی
- بوستان شهدای گمنام (بام سبزوار): ۷۰ هکتار
- پارک ارم: خیابان طالقانی (۷ هکتار)
- پارک خطی امید: حاشیه بلوار توحید شهر (۴ هکتار)
- پارک بهمن: کمربندی جنوب شهر (۵ هکتار)
- رودخانه ششتمد: شهر ششتمد
- رودخانه ریوند: ۳۵ کیلومتری سبزوار
- رودخانه دلبر: ۲۵ کیلومتری شمال غربی سبزوار
- مناظر طبیعی روستای طبس: کوهپایه‌های روستای روستای طبس
- طبیعت روستای بلاش‌آباد: شمال سبزوار
- طبیعت روستای استاج:بخش روداب ۵۰ کیلومتری جنوب سبزوار
- آبشارهای بفره: مرتفع‌ترین آبشار شرق کشور
- غار اژدر و آبشار بید
- آبشار نورآباد
صنایع دستی سبزوار:
رایج‌ترین و پر رونق‌ترین هنر سنتی شهرستان هنر قالیبافی است که در شهر و روستا رواج دارد اما این هنر هم مثل دیگر هنرهای سنتی رو به زوال است. در حال حاضر قالی بافان سبزواری از طرح‌های مشهدی، تبریزی و کاشانی استفاده می‌کنند که تعداد آن ۲۲ طرح است. در روستای جوین نیز طرح‌های بلوچی و کردی بیشتر توسط بانوان بافته می‌شود. طرح‌ها و نقشه‌های قالی سبزوار مثل دیگر شهرها و روستای خراسان شاد و اصیل و زیباست و در صورت توجه و عنایت بیشتر می‌توان علاوه بر پاسداری از فرهنگ اصیل و هنرهای سنتی، منبع اقتصادی مهمی نیز باشد.
سوغات و بازارهای سنتی سبزوار:
هنوز در گوشه و کنار سبزوار می‌توان با مراکز تولید صنایع دستی و مشاغل سنتی روبرو شد. بازارهایی که همانند سالیان گذشته در آن استاد کاران به کار مشغولند. از جمله این مشاغل سنتی در شهرستان سبزوار می‌توان به آهنگری، خراطی، نمدمالی و نخ تابی اشاره نمود. مهمترین سوغات سبزوار کلوچه زنجفیلی سبزواری است که در میان مردم محلی و گردشگران طرفداران بسیاری دارد. ادویه‌های سبزوار (زیره، زردچوبه و…) هم مرغوبیت خوبی دارند
موزه‌های سبزوار:
موزه شهر: این موزه به مدیریت شهرداری سبزوار در مساحتی حدود ۱۵۰۰ متر دارای چهار سالن شامل: سالن عکس، سالن نمایش اشیا، سالن شنیداری و سالن دیداری است و در درون میدان سی‌هزارمتری واقع شده‌است.
- موزه حیات وحش
- موزه شهدا
- موزه وقف
- موزه نفت: اولین موزه نفت ایران است که در سال ۱۳۱۸ توسط انگلیسی‌ها در سبزوار ساخته شد. مرکزیت سبزوار در امر ذخیره‌سازی و پخش فرآورده‌های نفتی در بخش‌های وسیعی از شمال شرق کشور، از دلایل راه اندازی این موزه بوده‌است. سبزوار از معدود شهرهای غیر مرکز استان در ایران است که از منطقه نفتی مستقل از مرکز استان برخوردار می‌باشد.
- موزه مردم شناسی: این موزه داخل کاروانسرای مرحوم فرامرز خان ناوی بوده و بنای آن مربوط به دوره قاجاریه است.
- موزه شهید سردار فرومندی
آیین‌های سنتی سبزوار:
سبزوار را شهر آیین‌های نستوه گویند و آیین‌های سنتی فراوانی همچون آیین اسب چوبی، آیین ورشرنگ، آیین چادرپوشان حسینیه قنادها و… در این شهر برگزار می‌شود. آیین کهن اسب چوبی به دوران سربداران بازمی‌گردد و یکی از نمادهای فرهنگی سبزوار است که در بعضی از شهرهای ایران و همچنین در ترکمنستان و تاجیکستان نیز برگزار می‌شود.
آیین چادرپوشان حسینیه قنادها نیز بیش از ۸۰ سال است که در سبزوار برگزار می‌شود که چادر آن را در اصفهان ساخته و با شتر به سبزوار آورده‌اند. بر روی چادر نقوش شیروشمشیر متأثر از پرچم دوران صفوی دیده می‌شود و به اشعار کلیم کاشانی مزین شده‌است.
