نیشابور یکی از شهرهای بزرگ استان خراسان رضوی است که گل‌های آن خوردنی، بوته‌های آن ریواس و سنگ‌های آن فیروزه است. نیشابور بعد از مشهد دومین شهر بزرگ استان خراسان رضوی است و نماد تاریخ و فرهنگ ایرانیان به شمار می‌آید. سالانه گردشگران زیادی مجذوب دیدنی‌های منحصربهفرد این شهر تاریخی می‌شوند.
در این مطلب سعی داریم تا شما را با ناشناخته‌های این سرزمین تاریخی و زیبا آشنا کنیم.
آرامگاه خیام
آرامگاه خیام مدفن ریاضی‌دان و ستاره‌شناس بزرگ ایرانی «حکیم عمر خیام نیشابوری» است که در جنوب‌شرقی نیشابور قرار گرفته است. مجموعه خیام از باغ، کتابخانه، موزه و مهمانخانه تشکیل شده است که باغ آن از باغ‌های دیدنی در ایران معاصر به حساب می‌آید.
بنای یادبود مزار این دانشمند بزرگ به سال ۱۳۴۱ شمسی با طرح و نقشه «مهندس هوشنگ سیحون» ساخته شد. تندیسی از حکیم عمر خیام در محوطه ورودی باغ نصب شده است.
دهکده چوبی
دهکده چوبی، روستایی چوبی در ایران است که توسط «مهندس حمید مجتهدی» ساخته شده است و از دیدنی‌ترین تفرجگاه‌های نیشابور به شمار می‌رود. مسجد چوبی بی‌نظیری که در این دهکده قرار دارد نه تنها در ایران بلکه در جهان منحصربهفرد است.
گفته می‌شود، این مسجد به گونه‌ای ساخته شده که تا صدها سال آسیب نمی‌پذیرد و حتی تا هشت ریشتر زلزله را می‌تواند تحمل کند. مناره‌ها در سقف به‌گونه‌ای اتصال دارند که در داخل مسجد ستونی وجود ندارد. در ساختمان و تزیینات داخلی چوب‌های مختلفی از درختان مثمر و غیر مثمر مانند انواع کاج‌ها، اشن، سپیدار، گیلاس، گلابی، زبان گنجشک، گردو و توت استفاده شده است. نورپردازی ویژه مجموعه، هارمونی ویژه‌ای از رنگ‌های شاد، در شب‌ها جلوه خاصی دارد.
معدن فیروزه نیشابور
معدن فیروزه نیشابور در پنجاه و سه کیلومتری شمال‌غربی نیشابور قرار گرفته است و از جمله معادن عمومی شهر است. میزان ذخیره فیروزه این معدن نزدیک به هشت هزار تن است و سالانه چهل تن مجوز استخراج دارد.
باغ قدمگاه
باغ قدمگاه در دامنه‌های جنوبی کوه بینالود مشرف به دشت نیشابور در فاصله ۲۴ کیلومتری شرق شهر نیشابور، در جانب شمالی جاده نیشابور به مشهد و در دامنه جنوبی ارتفاعات بینالود، بنای مذهبی موسوم به قدمگاه حضرت ابوالحسن الرضا (ع) در دل یک باغ مشجر و باصفا از دور جلب‌توجه می‌کند. دلیل این نامگذاری وجود سنگ بزرگی در این باغ است که بر روی آن دو ردپا دیده می‌شود که بیشتر مردم بر این باورند که این ردپاها متعلق به «امام رضا» است. زائران زیادی سالانه برای تماشای قدوم «امام رضا» راهی این باغ دیدنی می‌شوند.این بنا به شماره ۲۳۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
آرامگاه عطار نیشابوری
آرامگاه عطار نیشابوری مدفن «شیخ فریدالدین عطار»، شاعر، عارف و ادیب ایرانی است که در قرن هفتم هجری توسط «یحیی ابن صاعد» برپا شده است. این آرامگاه که در محله باستانی شادیاخ نیشابور در خیابان عرفان کنونی قرار گرفته است، سالانه میزبان علاقه‌مندان به ادب، معماری و فرهنگ ایرانی است.
در سال ۱۳۴۱ شمسی انجمن آثار ملی بنای ویران شده را مرمت و بازسازی کرد و با کاشی‌های الوان آن را به شکلی زیبا آراست. کاشی‌کاری‌های گنبد عطار مزین به گل‌وبوته و نقوش هندسی و کتیبه کوفی و معلقی به رنگ‌های سبز ، زرد ، لاجوردی و سفید است.
مقبره کمال الملک
مقبره کمال الملک در جوار آرامگاه شاعر معروف پارسی، «شیخ عطار نیشابوری» قرار گرفته است و مدفن «محمد غفاری» معروف به «کمال‌الملک»، بزرگترین نقاش کشور، در سده اخیر و از پرنفوذترین شخصیت‌های تاریخ معاصر ایران در دوران قاجاریه است.
آرامگاه کمال‌الملک نیز مانند آرامگاه خیام توسط «استاد هوشنگ سیحون» طراحی شده و طراحی آن در هماهنگی با آرامگاه عطار نیشابوری نقش مهمی در تاکید بر ارزش‌های فرهنگ ایرانی در این مکان داشته است.
آبشار گرینه
آبشار گرینه در چهل کیلومتری شمال‌شرقی نیشابور در روستایی با همین نام در مکانی زیبا و خوش آب و هوا قرار گرفته است. باغات سرسبز، مناظر زیبا و رودخانه‌ای پرآب، از این آبشار، منطقه‌ای تماشایی ساخته است.
روستای خروعلیا
روستای خروعلیا در دره‌ای خرم و مصفا و مملو از درختان گوناگون و سرسبز قرار گرفته است. آبشاری نیز در ارتفاعات این روستا سرازیر است که به جذابیت‌های این روستا افزوده است.
بقایای شهر کهن نیشابور
آثار و بقایای شهر کهن نیشابور در کناره جنوب‌شرقی شهر کنونی نیشابور به صورت تپه‌های باستانی قرار گرفته است و با نام‌های «کهن دژ»، «آلپ ارسلان»، «سبزپوشان»، «شادیاخ»، «تپه مدرسه»، «بازار»، «قنات تپه» و «تپه تاکستان» مشهور هستند.
از این میان «تپه‌های طرب آباد»، «سبزپوشان» و «قنات» در سال‌های ۱۳۱۵ و ۱۳۱۸ شمسی توسط هیئت باستان‌شناسی موزه متروپولتین و شهر کهنه نیشابور در سال ۱۳۸۴ به دست هیئتی ایرانی-فرانسوی مورد کاوش قرار گرفت.
منطقه باستانی شادیاخ
شادیاخ یکی از نقاط در شهر کهن نیشابور است که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بوسیله کاوش‌های باستانی که کارشناسان در این محل انجام دادند، توانستند تالار عام، اندرونی، خانه‌های ویژه سفالگری، شیشه‌گری و آهنگری و ظروف و لوازم فرهنگی نظیر سازه‌های سفالی، شیشه‌ای و گچبری‌ها را در این منطقه پیدا کنند.
این مکان اکنون یکی از مراکز باستان‌شناسی در نیشابور است که بخشی از بقایای شهر کهن نیشابور در این محل نهفته است. همچنین این محوطه، در شمار آثار تاریخی ملی ایران به شمار می‌رود و شماره ثبت آن ۱۰۹۱۰ است.
غار سرنی
غار سرنی بزرگترین غار آبی خراسان است که در پنجاه کیلومتری شمال‌غربی نیشابور قرار گرفته است و جاده آن از زیبایی‌های چشم‌نوازی برخوردار است. گردشگران تنها می‌توانند از قسمت ابتدایی این غار بازدید کنند، زیرا حوضچه‌های آبی که در داخل غار وجود دارد، اجازه پیشروی بیشتر را نمی‌دهد.
رباط شاه‌عباسی
کاروانسرای نیشابور که به رباط شاه‌عباسی شهرت دارد از بناهای تاریخی و زیبای نیشابور است که در دوران حکومت «شاه عباس صفوی» ساخته شده است و امروزه یکی از موزه‌های دیدنی شهر تاریخی نیشابور محسوب می‌شود.
این کاروانسرا در دوره قاجاریه، مدتی به‌عنوان نوانخانه و محل نگهداری ایتام و مستمندان به کار برده می‌شد و در دوره پهلوی نیز به پادگان نظامی ژاندارمری تبدیل گشت. بعد از انقلاب، مدتی در اختیار جهاد سازندگی بود تا این‌که در سال ۱۳۶۷ به میراث فرهنگی تحویل و بازسازی آن شروع شد و پس از آن در سال ۱۳۷۴ همزمان با برپایی کنگره جهانی بزرگداشت عطار نیشابوری، تحت عنوان «مجموعه فرهنگی» و «موزه» (گنجینه) شروع به فعالیت کرد.
روستای بوژان
روستای کوهپایه‌ای بوژان در ارتفاعات جنوبی رشته کوه بینالود واقع شده و دارای معماری سنتی بسیار زیبا و پلکانی است. بافت مسکونی این روستا به صورت متمرکز در شیب ملایم ساخته شده و از کوچه پس کوچه‌های نامنظمی تشکیل شده است.
در فصول محتلف سال، می‌توانید شاهد چشم‌اندازهای رویایی و رنگارنگی در این روستا باشید.
افلاک نمای خیام
افلاک‌نمای خیام یک مجتمع پژوهشی در نیشابور است که در نزدیکی آرامگاه خیام قرار گرفته است. گفته می‌شود که این افلاک‌نما بزرگترین افلاک‌نمای خاورمیانه است.
بازار سرپوش
بازار سرپوش، بازاری تاریخی و قدیمی است که به علت سرپوشیده و مسقف بودن به «بازار سرپوش» میان مردم نیشابور معروف شده است. قدمت این بازار تاریخی و سنتی به دوران صفویه می‌رسد و در فهرست آثار ملی ایران نیز ثبت شده است.
. بازار سرپوش، یکی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین بازارهای سنتی خراسان بزرگ به شمار می‌آید که در نوع خود منحصربهفرد بوده و پیشینه آن، به دوره صفویه می‌رسد.
«بازار سرپوشیده نیشابور» به شماره ۶۷۳۹ در تاریخ ۱۳۸۱/۱۰/۱۰، در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
آرامگاه بی بی شطیطه
آرامگاه بی بی شطیطه، مدفن «بانو شطیطه»، یکی از زنان فاضل نیشابوری است که در قرن دوم هجری قمری، مورد عنایت خاص «امام موسی کاظم» بوده است.
مهم‌ترین تزئینات آرامگاه فعلی این آرامگاه شامل آینه‌کاری نمای داخلی گنبد و دو کتیبه کاشی‌کاری شده در دو طرف در ورودی اصلی، در جنوب غربی، به آرامگاه است. در کتیبه جانب شرقی، سمت راست، تاریخ تولد و در کتیبه جانب غربی، تاریخ وفات یا شهادت چهارده معصوم به تاریخ هجری قمری نوشته شده است.
آبشار بار
آبشار بار در میان رشته کوه‌های بینالود در شهری به همین نام در منطقه‌ای زیبا قرار گرفته است.
دور تا دور این آبشار را کوه‌ها و باغ‌های گردو احاطه کرده‌اند و چشم‌اندازهای ناب و طبیعی را پدید آورده‌اند.
دره هفت غار
«هفت‌غار» نیشابور، با نگاهی به پیشینه حضور عرفانی سلطان‌العارفین قرن دوم هجری، ابراهیم ادهم و حرکت انقلابی رهبر نهضت سربداران خراسان در آن، نماد خلوتگاه رازونیاز عارفانه و آمادگاه آزادی و آزادگی نفس و جامعه، به شمار می‌آید. از جهتی بین ساختمان این غار هفت لایه، پیشینه تاریخی، حضور رازگونه عارفی بزرگ در آن و هفت مقام سیر و سلوک عرفانی یعنی توبه، ورع، زهد، فقر، صبر، توکل و رضا را می‌توان تناظر با معنایی تصور کرد. منطقه هفت‌غار جزو ییلاقات اصلی نیشابور به شمار می‌آید. دره هفت غار نیشابور یکی از زیباترین جاذبه‌های گردشگری نیشابور هست. همانطور که از نامش پیداست برای رسیدن به چشمه باید از مسیر ۷ غار عبور کرد. در مسیر، رودخانه‌ها و آبشارهای کوچک و بزرگ فوق‌العاده زیبایی وجود دارد.
باغ و عمارت امین الاسلامی
این عمارت و باغ زیبا که در زمان پهلوی ساخته شده است، در گذشته متعلق به مرحوم «ابوالحسن امین الاسلامی» بوده است. باغ زیبای این عمارت که از درختان بلندی چون چنار، کاج، شمشاد، توت و گردو تشکیل می‌شود، نمونه بارزی از هنر باغ‌سازی اصیل ایرانی است.
روستای دیزباد
روستای دیزباد، روستایی زیبا در مسیر جاده نیشابور به مشهد است که از پوشش گیاهی متنوع و آب و هوایی مطبوع و خنک برخوردار است. بیشتر مردمان این روستا اسماعیلی مذهب هستند و گردشگران بسیاری برای تماشای مراسم مذهبی خاص این روستا، سالانه راهی آن می‌شوند.
گنبدهای شه میر
گنبدهای آجری شه‌میر که «مهرآباد»، «مهراوا» و «شادمهر»، نیز نامیده می‌شوند، از مهم‌ترین بناهای تاریخی نیشابور هستند. گنبد بزرگ‌تر در دوران سلجوقی ساخته شده و به نظر می‌رسد که آرامگاه شخصی که این بنا به خاطر او ساخته شده در این محل باشد. گنبد کوچک‌تر در دوره ایلخانی ساخته شده و هنوز اطلاعات درستی در مورد آن وجود ندارد.
با توجه به اطلاعات موجود، هنوز ابهاماتی در مورد گذشته پر فراز و نشیب محوطه تاریخی مهراوا وجود دارد و به عقیده برخی تاریخ‌نگاران، وجود کلمه مهر در نام‌های محوطه، از ارتباط تاریخی آن با آیین‌های مهرپرستی ایران پیش از اسلام نشان می‌دهد که با وجود آتشکده آذربرزین‌مهر در ریوند نیشابور و رواج آیین زرتشت در زمان حکومت ساسانیان و پیش از آن، ارتباط دارد.
دره هفت غار
دره هفت غار از ییلاقات اصلی نیشابور و یکی از زیباترین جاذبه‌های گردشگری آن است که همانطور که از نامش مشخص است، برای رسیدن به چشمه زیبای آن باید از مسیر ۷ غار عبور کنید در مسیر، رودخانه‌ها و آبشارهای کوچک و بزرگ فوق‌العاده زیبایی وجود دارد.
هفت‌غار نیشابور، با نگاهی به پیشینه حضور عرفانی سلطان‌العارفین قرن دوم هجری، ابراهیم ادهم و حرکت انقلابی رهبر نهضت سربداران خراسان در آن، نماد خلوتگاه رازونیاز عارفانه و آمادگاه آزادی و آزادگی نفس و جامعه، به شمار می‌آید. از جهتی بین ساختمان این غار هفت لایه، پیشینه تاریخی، حضور رازگونه عارفی بزرگ در آن و هفت مقام سیر و سلوک عرفانی یعنی توبه، ورع، زهد، فقر، صبر، توکل و رضا را می‌توان تناظر با معنایی تصور کرد
مسجد جامع نیشابور
مسجد جامع نیشابور از مساجد قدیمی و مهم خراسان است که در قلب شهر نیشابور واقع شده است. بر طبق کتیبه‌ای تاریخی که بر روی یکی از ایوان‌های جنوبی این بنا نصب شده، قدمت این به دوران حکومت تیموریان می‌رسد و توسط شخصی به نام «پهلوان علی بن بایزید» ساخته شده است.
این مسجد چهار ایوانی دارای سه مدخل و بدون مناره و گنبد است که در سمت شمال، شرق و غرب مسجد به چشم می‌خورند و بنا را به محلات قدیمی شهر مرتبط می‌کند. بر روی دو پایه ایوان ورودی مسجد دو قطعه سنگ دارای کتیبه با تاریخ ۱۰۲۱ هجری قمری قرار دارد. این اثر در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.
باغرود
باغرود، منطقه‌ای سرسبز و مملو از درختان سیب، گردو و گیلاس است که در دامنه رشته کوه بینالود در دره‌ای زیبا قرار گرفته است و رود آبی خروشان در آن جریان دارد.
در منطقه باغرود سدی خاکی با همین نام نیز ساخته شده است که دریاچه آن به مکانی تفریحی برای گردشگران تبدیل شده است.
قلعه لک لک آشیان
قلعه لک‌لک آشیان، قلعه‌ای در بخش مرکزی روستای لک‌لک آشیان در نیشابور است که متعلق به دوران حکومت قاجار است و از آثار تاریخی ثبت شده در فهرست ملی ایران است.
