بسم الله الرحمن الرحیم
عنوان مقاله :
شناخت ، پیشگیری ، و درمان افسردگی دانش آموزان
نویسنده : نسرین ذبیحی ۱
چکیده :
یكی از مسائلی كه معلم‌ها جدای از مسائل تحصیلی و آموزشی با آن مواجه هستند، رفتار دانش آموزان است. اکثر معلمان با خود فکر می‌کنند که بچه‌ها را چگونه كنترل كنیم و رفتار آنها را چگونه به سمتی هدایت كنیم تا امر آموزش به شكل بهتری صورت گیرد؟
در نظر نگرفتن بخش روان شناختی و رفتاری شاگردان در کلاس می‌تواند امر آموزش را تحت تأثیر قرار دهد. یك معلم باید با روحیات، نیازها، مشكلات و رفتار دانش آموزان و دلایل رفتار آنان آشنا باشد تا بتواند كلاس را به شكل مطلوبی اداره كندو بتواند علاوه بر آموزش مطالب درسی به مسائل روان شناختی بچه‌ها نیز توجه داشته باشد.
بیشتر مسائل تحصیلی و روان شناسی دانش آموزان با هم آمیخته‌اند. یك کودک دارای مشكل، ظاهراً مشكل تحصیلی دارد اما وقتی بررسی می‌شود می‌بینیم مسائل روانی منجر به مشكل تحصیلی وی شده است. مشكلات روانی از قبیل اضطراب، افسردگی، كاهش انگیزه، نبودن اعتماد به نفس، خشم و...
همچنان که امتناع از مدرسه رفتن مدرسه و مشکلات حضور در کلاس ممکن است ناشی از بیماری روان‌پزشکی باشد.
کلید وازه : شناخت ، پیشگیری ، درمان ، افسردگی ، دانش آموزان
نسرین ذبیحی ۱
nasrinzabihi1400@gmail.com
کارشناس روانشناسی
آموزش و پرورش دیلم
مقدمه :
یکی از اختلالات عمده و اساسی که در میان دانش آموزان همه گیر شده و شیوع پیدا کرده است اختلال افسردگی است. افسردگی در دانش آموزان و در تمامی سنین شیوع فراوان دارد و سبب شده نتوانند آنگونه که باید به درس و تحصیل بپردازند. افسردگی در دانش آموزان علل گوناگونی دارد و همچنین پیامدهای فراوانی در پی خود دارد.
یکی از پیامدهای اساسی و بسیار مهم که افسردگی در دانش آموزان دارد ناامیدی است. ناامیدی سرمنشأ بی انگیزگی و بی ارادگی است به گونه‌ای که افراد نمی‌توانند همانند قبل زندگی کنند و یا شاد باشند و از زندگی خودشان لذت ببرند. افسردگی در دانش آموزان آنچنان اساسی است و پیامدهای جدی بر روح،روان و جسم دانش آموزان و اولیا آنها دارد که بر آن شدیم مقاله زیر را تحت عنوان افسردگی در دانش آموزان بنویسیم. اگر شما هم از مشکلات و عواقب افسردگی در میان دانش آموزان رنج می‌برید تا انتهای مقاله افسردگی در دانش آموزان با ما همراه شوید.
در این مقاله قرار است به سئوالات زیر پاسخ دهیم:
افسردگی چیست؟
افسردگی چگونه به وجود می‌آید؟
افسردگی در دانش آموزان چه پیامدی دارد؟
چگونه می‌توانیم افسردگی در دانش آموزان را مدیریت کنیم و بهبود ببخشیم؟
روش پژوهش :
مقاله حاضر براساس روش های کیفی تحقیق وتدوین گردیده است،نحوه پژوهش وگردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای واسنادی (کتاب مقاله مجله علمی داخلی وخارجی) براساس نظرات وتجارب کارشناسی روانشناسی وشیوه های علمی وعملی مرتبط با موضوع نگارش شده است.
یافنه ها :
افسردگی چیست؟
به فردی که علائمی نظیر کسلی، تنبلی، بی حوصلگی، ناراحتی و اندوه در سراسر روز یا هفته، ناامیدی بیش از اندازه در رسیدن به اهداف دارد افسرده می‌گویند و اختلالی که به آن دچار شده است را افسردگی می‌گویند.
اختلال افسردگی یک بیماری مهلک یا کشنده نیست اما اگر به موقع آن را درمان و مداوا نکرد می‌تواند انواع خودکشی را در پی داشته باشد از همین رو باید بسیار به آن اهمیت داد تا خود و فرزندانمان متحمل عواقب آن قرار نگیریرم.
یکی از مهمترین افسردگی در سنین نوجوانی و جوانی که فرد در دوران مدرسه و به عنوان دانش آموز است پدید می‌آید که البته در موارد حاد آن می‌تواند بسیار خطرناک باشد زیرا فرد هنوز به بلوغ فکری و عقلانی دست پیدا نکرده است.
افسردگی چگونه به وجود می‌آید؟
بسیاری از افراد اینگونه فکر می‌کنند که افسردگی دلیل مشخصی ندارد و اکثرا بی دلیل در افراد به وجود می‌آید که البته این تفکر بشدت نادرست و اشتباه است. دلایل فراوانی برای ایجاد افسردگی در افراد در تمامی سنین وجود دارد اما در دوران مدرسه و دانش‌آموزی عواملی چون تبعیض معلمین بین دانش آموزان، مقایسه خود دانش آموز با سایر همکلاسی‌ها و دانش آموزان دیگر، ناتوانی در یادگیری و فهمیدن دروس، اهمیت ندادن و ارزش قائل نشدن والدین برای فرزندان و … سبب ایجاد و پدید آمدن اختلال افسردگی در دانش آموزان می‌شود.
افسردگی در دانش آموزان چه پیامدی دارد؟
اختلال افسردگی در دانش آموزان پیامد فراوانی به دنبال خود دارد که زندگی کنونی و آینده دانش آموزهای را تحت الشعاع قرار می‌دهد. شیوع اختلال افسردگی و مبتلا شدن افراد در سنین نوجوانی و جوانی و در دوران دانش آموزی که فرد هنوز پخنگی کامل را پیدا نکرده و به بلوغ عقلانی و فکری دست پیدا نکرده در موارد بسیار حاد خودکشی را در پی دارد.
ناراحتی، ناامیدی از زندگی آینده، اشتباهات جبران ناپذیر، تباه شدن آینده درسی و کاری فرد و تحت الشعاع قرار گرفتن زندگی فرد در آینده از جمله پیامدهایی است که ابتلا به افسردگی در این سنین دارد.
چگونه می‌توانیم افسردگی در دانش آموزان را مدیریت کنیم؟
مدیریت و بهبود اختلال افسردگی در دانش آموزان کار دشواری است به خصوص اگر دانش آموز تحت حمایت والدین خود نبوده باشد در این صورت نه اینکه نتواند فرد را مدیریت کرد بلکه این کار مقداری دشوارتر است زیرا فرد توانایی تشخیص درست و نادرست را ندارد و نمی‌تواند آن دو را از یکدیگر تمییز دهد. در ادامه چند راهکار جهت مدیریت افسردگی در دانش آموزان ارائه می‌دهیم با ما همراه شوید:
اولین راهکار: نشان دادن علاقه به فرزندانمان
یک دانش آموز قبل از اینکه خودش را به این نام بخواند خود را فرزند عزیز کرده خانواده می‌داند. محبت‌هایی که از جانب اولیا سایر دانش آموزان نسبت به آنها می‌بیند اگر فراتر از محبت‌هایی باشد که نسبت به خود از طرف والدین صورت می‌گیرد باشد بشدت آن را دچار ناراحتی و اندوه می‌کند.
گاهی اوقات والدین فرزند را بشدت دوست دارند اما غرورشان اجازه ابراز علاقه را به آنها نمی‌دهد اما در واقع باید بگویم اگر بهداشت و سلامت روان فرزندتان برای‌تان اهمیت دارد سعی کنید علاقه خود را به او ابراز کنید، روزانه چند دقیقه او را در آغوش بگیرید، به آنها کلامی بگویید که دوستشان دارید و برایشان اهمیت قائل هستید و کارهایی از این قبیل… . کمبود احساس، عاطفه و محبت بزرگترین عامل افسردگی در این سنین است.
دومین راهکار : از معلم بخواهید میان فرزند شما و سایر دانش آموزان تبعیض قائل نشود.
تبعیضی که گاهی اوقات معلمان میان یک دانش آموز یا چند دانش آموز با سایرین قائل میشوند یکی از مهمترین عوامل ابتلا به افسز دگی است زیرا منجر به این می‌شود که فرد خودش را دایما به مقایسه با دیگران بگذارد تا یک دلیل برای تبعیض ایجاد شده بیابد و در آخر سایرین را برتر از خود بداند که این موضوع سبب تباهی او و ابتلا به افسردگی می‌شود.
سومین راهکار: تفریحات به جا و متناسب با سن دانش آموزان
متأسفانه بسیاری از والدین فکر می‌کنند که از همان تفریحاتی که آنها لذت می‌برند فرزندانشان هم لذت می‌برند در صورتی که چنین نیست تفاوت سنی موجود ابن امکان را می‌دهد که تفریحات افراد با یکدیگر متفاوت باشد پس باید زمان و مکانی برای فرزندان در نظر گرفت تا به این غریزه موجود در آنها پاسخ داده شود و شادی را به آنها تزریق کند تا کمتر دچار اندوه و ناراحتی شوند که سرانجام به افسذدگی مبتلا گردند.
امیدواریم با در نظر گرفتن تمام جوانب موجود هیچ زمان شرایطی برای هیچ دانش آموزی ایجاد نشود که مبتلا به اختلال افسردگی گردد و اگر هم ناخودآگاه و ندانسته فردی دچار شد زود به هنگام و قبل از اتفاقاتی نظیر خودکشی فرد تحت درمان قرار گیرد و بهبودی‌اش حاصل گردد.
مشکلات و عوارض روانی این بیماری‌ها عبارتند:
1. اضطراب جدایی
2. افسردگی
3. بی اعتنایی مقابله‌ای
4. سایر اختلالات
کودکان به هیچ وجه در برابر عواطف شدید و حوادث تنش‌زایی که ممکن است به افسردگی منجر شوند، مصون نیستند. هركدام از این مشكلات با دلایل مختلفی به وجود می‌آیند و اگر بررسی نشوند مشكلات جبران ناپذیری در پی خواهد داشت. معلم‌ها می‌توانند با ارتباط والدین، نقش موثر در ارتباطات داخل خانواده داشته باشند و بر رفتار دانش آموزان اثر بگذارند.
مشاجره والدین عامل افسردگی و افت تحصیلی فرزندان
یکی از معلمان می‌گفت شاگردی داشتم که ساعت اول کلاس درس نمی‌توانست به سوالات جواب دهد، ولی ساعت دوم خوب جواب می‌داد! این موضوع باعث تعجب من شده بود تا این که پس از بررسی فهمیدم علت چیست. متوجه شدم همان شاگرد زنگ تفریح از مدرسه بیرون و به در منزلشان می‌رود و از خواهرش سوال می‌کند که مادر در منزل است یا خیر!؟
علتش این بود که والدینش اختلاف داشتند پدر او به مادرش می‌گفت طلاقت می‌دهم؛ این موضوع در ذهن کودک باقی می‌ماند. ساعت دوم که در خانه می‌رفت و می‌فهمید که مادر هنوز در خانه است و بیرون نرفته، شاد می‌شد و افسردگی‌اش از بین می‌رفت. مسائلی این‌چنین توجه دانش آموز را از درس منحرف می‌سازد.
عامل دیگری که سبب افسردگی و افت تحصیلی می‌باشد کتک زدن فرزند از سوی والدین است. تنبیه بدنی باعث لجباز شدن کودک می‌شود؛ حتی اگر فرزند دانشجو باشد، تنبیه بدنی باعث می‌شود وی درس نخواند و بدین وسیله از والدینش انتقام بگیرد. بنابراین احترام به فرزند سبب شادابی و رشد اجتماعی و تحصیلی او می‌شود.
برخی از نشانه‌های بروز افسردگی در کودکان:
از دست دادن اشتها، یا کاهش وزن.
از دست دادن میل به بازی کردن.
از دست دادن اعتماد به نفس یا عزت نفس.
بی‌علاقگی کلی به خود، اعضای خانواده یا فعالیت‌هایی که زمانی مورد علاقه وی بودند.
عدم تمایل رفتن به مدرسه.
تغییرات قابل‌توجه در عادات خواب و خوراک.
بروز مکرر یا طولانی مدت علائم جسمی مانند دل‌درد، سردرد و...
حملات مکرر خشم یا پرخاشگری.
آری، کودک افسرده فاقد انرژی لازم است و احساس خستگی می‌کند. از لحاظ ظاهر رنگی پریده دارد و تمرکز حواس او پایین می‌آید، چنانچه قادر به توجه کردن نیست. دانش آموز افسرده خود را فردی بی‌کفایت احساس می‌کند و به لحاظ پایین بودن سطح توجه تمرکز، اغلب قادر به درس خواندن نیست. یادگیری او کُند می‌شود و علاقه‌ای به درس و مدرسه نشان نمی‌دهند. افت تحصیلی برای وی پیش می‌آید و تدریجاً تمایل رفتن به مدرسه در او کم می‌شود. در این شرایط والدین معمولاً علت را در مدرسه جست و جو می‌کنند؛ در حالی که اغلب، علت این نوع ترس افسردگی کودک است. کودکان افسرده بسیار به مادر وابسته میشوند و نگران از دست دادن مادر یا بیمار شدن وی هستند؛ برای همین از مدرسه دوری می‌کنند.
پیشگیری و درمان :
خانواده و فضای روانی آن در پیشگیری از افسردگی و درمان این اختلال بسیار موثر است. البته در صورتی که افسردگی، حاصل عوامل درونی باشد، درمان آن متفاوت است و باید کودک را نزد روان‌پزشک متخصص برد تا با روان درمانی بهبود یابد. اما برای درمان افسردگی‌های محیطی (که بیشترین نوع افسردگی کودکان را شامل می‌شود) ساختن فضایی دوستانه و صمیمانه، فضایی که کودک در آن احساس کند همه دوستش دارند و نیازهای به جای او را برآورده می‌سازند، از مهمترین عوامل است.
ارتباطات منفی و عاری از عشق و پذیرش، می‌توانند افسرده ساز باشند. بنابراین وجود محیطی سرشار از محبت و روابطی سالم و صمیمی در خانواده و مدرسه برای کودکان ضروری است. اولیای خانه و مدرسه باید بکوشند تا روابط بچه‌ها با بستگان و دوستان به طریقی مثبت و موثر برقرار باشد.
در درمان کودکان افسرده توجه به علت افسردگی اهمیت فراوان دارد؛ مثلاً چنانچه منبع حمایتی را که کودک از دست داده بشناسیم، می‌توانیم جایگزین خوبی برای او در نظر بگیریم. افسردگی در اثر فقدان به وجود می‌آید؛ بنابراین در درمان باید به فکر به دست آوردن چیزهای مطلوب و دوست داشتنی برای او باشیم. اولیای خانه و مدرسه باید اجازه دهند تا کودک افسرده احساس خویش را بیان نماید. باید به احساس وی احترام گذاشت و سعی کرد تا با تغییر رفتار، تفسیر کودک را از وقایع پیرامونش عوض نمود.
کودکان، بهترین منابع اطلاع رسانی به بزرگسالان هستند. حتی می‌توان از خود کودک اطلاعاتی درباره این که چرا غمگین است به دست آورد. در بسیاری موارد، افسردگی کودک به نوع رابطه او با عزیزانش مربوط می‌شود. گاهی رفتار خشونت بار پدر و عدم ابراز عشق و محبت توسط او به بروز حالات غم‌زدگی در وی می‌انجامد. در این صورت، آموزش والدین برای این که چگونه با فرزندشان رفتار کنند می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.
بنابراین روان درمانی حمایتی، آموزش والدین، تغییر محیط و به دست آوردن چیزهای مطلوب، از نکات مهمی است که در درمان افسردگی کودک بسیار موثر است.
نتیجه گیری :
افسردگی یکی از شایع‌ترین بیماری‌های روانی است. افسردگی متعلق به قشر خاصی نیست اما دانش آموزان نسبت به این اختلال، آسیب پذیرترند.
بررسی مشکلات دانش آموزان به عنوان متصدیان آینده جامعه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
اضطراب، افسردگى، كاهش انگيزه، نبود اعتماد بنفس، تمركز بسيار كم، خواب كم يا زياد، خشم و تحريک پذيرى بالا، از دست دادن ميل به بازى و غذا و حتى درس خواندن از علائم افسردگى در دانش آموزان است.
كاهش توانايى دانش آموز در صورت افسرده شدن گفت: افت تحصيلى و نبود تمايل به مدرسه رفتن از جمله ويژگى هاى بارز كودک يا نوجوان افسرده است.
در اين شرايط والدين، علت اين تغييرات منفى فرزندشان را از دوستان و همكلاسى هاى او جويا میشوند در حالیکه اغلب علت این نوع دوری گزینی تحصیلی دانش آموز ، افسردگی ناشی از ترس از دست دادن والدین است، بنابراین با اجتناب از مدرسه رفتن، سعی در حفظ والدین خود دارند.
وجود افسردگی در بین دانش آموزان نشان از عدم توجه جدی اولیای خانه و مدرسه است. باید توجه داشت که عوارض ناشی از آن می‌تواند به آینده نسل جوان صدمات جبران ناپذیری وارد کند. فضای روانی حاکم در خانواده مثل روابط میان افراد اعضای خانواده در درمان این اختلال تاثیر مستقیم دارد.
اگر دانش آموز با وجود فراهم شدن این محیط ، بازهم در همان حالت باقی ماند، بهتر از مشاوره هایش از سطح مشاوران مدرسه بالا تر رود و به روانشناسان و حتی روانپزشکان ارجاع داده شوند.
از جمله راه‌های درمان افسردگی محیطی که بیشترین نوع افسردگی کودکان از این نوع است، ساختن فضای گرم و دوستانه است تا کودک احساس امنیت کند و بتواند راحت، احساساتش را بیان کند.
برطرف نکردن نیازهای معقول دانش آموز و نادیده گرفتن او، از موثرترین عوامل بروز افسردگی است.
بعد از تشخیص افسردگی دانش آموز، همیشه اولین کسانی را که مورد بررسی قرار می‌دهیم، خانواده است. معمولا اصلاح سبک فرزند پروری و نوع تعامل والدین از اهداف اصلی مشاوران است.
اگر تعارضی بین والدین باشد باید سریعا اصلاح شود، پدر و مادر باید شخصیت به هنجار داشته باشند؛ بعد به درمان افسردگی فرزندشان اقدام کنند.
یکی از راه‌های پیشگیری از افسردگی دانش آموزان ، آموزش والدین برای همراهی کردن دانش آموزان در تمام فعالیت ها مانند تکالیف مدرسه ، بازی و تفریح است.
خانواده ها موظفند از کودکان درمورد احساساتشان پرسش کنند تا هوش هیجانی آنها منجر به سکوت و افسردگی فرزندشان نشود. البته آموزش مهارت اجتماعی شدن مانند دوست یابی نیز بسیار کمک کننده خواهد بود.
منابع :
[1] تبیان ـ مرتضی عرفانیان 1393
[2] باشگاه خبرنگاران جوان 1398
[3] مجموعه آموزشی بهار من 1397
