شب اول زمستان را به این دلیل « شب چله » می‌گویند، زیرا در پندار ایرانیان، کشف آتش توسط هوشنگ، پادشاه پیشدادی در دهم بهمن ماه صورت گرفته است و فاصلة اول دی تا دهم بهمن، چهل روز است و این چهل روز اول زمستان را نیاکانمان «چلة بزرگ» می‌گفتند. پس از آن، چلة کوچک شروع می‌شود که بیست روز از بهمن و بیست روز از اسفند ماه را شامل می‌شد. همچنین در فرهنگ مردم عامیانه، بیست روز آخر ماه بهمن به « چلة کوچک » معروف است.
از نظر نجومی، در کوتاه‌ترین روز سال، خورشید در دورترین نقطة جنوبی از استوا قرار می‌گیرد و شب در بلندای وسعت تیرگی، میدان‌دار جهالت است. به باور نیاکان ما در شب یلدا که بلندترین و شوم‌ترین شب سال است، نبرد سنگینی میان نور و تاریکی درمی‌گیرد که سرانجام به شکست تاریکی و زایش دوبارة نور می‌انجامد، به‌طوری که امروز در ادبیات شعری ما این ضرب‌المثل برای نبرد ظفرنمون نور رایج است: « پایان شب سیه سپید است ». به همین منظور است که نیاکان ما شب آخر پائیز را شب زایش مهر و یا زایش خورشید می‌نامیدند و به یمن آن، جشن باشکوهی برپا می‌کردند. از نظر لغوی، « یلدا » واژه‌ای است سریانی به معنای میلاد، تولد و یا زاده‌شدن است که ابوریحان بیرونی آن را « شب زادان » ترجمه کرده‌اند. جشن یلدا بر تمامی ایرانیان مبارک باد. شب یلدا را به شادی می گذرانیم… به امید پایان بخشیدن همیشگی به تاریکی های ایران و تابش همیشگی نور بر پهنه ی میهنمان …
