مراسم طشت گذاری در اردبیل
عزاداری شهرهای آذربایجان و اردبیل با ۲ رسم خاص «طشت‌گذاری» و دسته‌های «شاخسی، واخسی» معروف است که با مرثیه‌ها و آداب خاصی برگزار می‌شود.
دسته‌های عزاداری «شاخسی، واخسی» (شاه حسین، وای حسین)، بنابر سنت دیرینه آذربایجانیان، همه ساله از دهه آخر ماه ذیحجه، فعالیت خود را شروع می‌کنند. به این شکل که دسته‌های عزاداری شاه حسین، وای حسین (شاخسی، واخسی)، از چند روز مانده به ماه محرم، شب‌ها در حسینیه‌ها و مساجد تشکیل شده و با حضور عزاداران، در صف‌هایی طویل و زنجیروار، راهی کوچه و خیابان گشته و مرثیه‌ها و اشعار مذهبی در رثای سالار شهیدان و یاران ایشان سرمی دهند. اوج این مراسم در ظهر عاشورا و پس از اتمام عزاداری ظهر عاشورا است که عزاداران، با ذکر «شاخسی، واخسی»، پس از طی نمودن مسیری طولانی نهایتا خود را به خیمه‌های به آتش کشیده‌شده (نماد خیمه‌های امام حسین(ع) و یارانش در کربلا) رسانده و به سوگ واقعه می‌نشینند.
رسم دیگر، «طشت گذاری» یا «طشت‌گردانی» است که منسوب به اردبیل، به طور خاص و مردم آذربایجان به طور عام است. در این آیین، طشت، نماد مشک سقای کربلا، نماد آب، نماد رود و نماد فراتی است که به روی حسین(ع) و یارانش بسته شد. چراکه واقعه کربلا و بسته‌شدن فرات به روی امام حسین(ع)، یارانشان و ایثارگری‌های سقای کربلا (حضرت ابوالفضل(ع)) برای رسانیدن آب به تشنگان و حماسه‌آفرینی آنانی که با لبانی تشنه به شهادت رسیدند، به یقین قداست و جایگاه والای آب را در فرهنگ شیعیان و بخصوص ایرانیان، بیش از پیش‌عمق بخشیده است تا بدانجا که انعکاس این امر را در فرهنگ مردم و بخصوص در شکل‌گیری آداب و رسوم و آیین‌های آنان شاهد هستیم.
محمدعلی محراب‌بیگی در مقاله خود تحت عنوان «کربلا، فرهنگ مردم، آب» که در نخستین همایش محرم و فرهنگ مردم در سال ۱۳۷۹ ارائه نموده‌اند، با تاکید بر تاثیر واقعه کربلا بر فرهنگ عامه مردم ایران و از جمله ادبیات شفاهی و باورداشت‌های عامیانه می‌نویسد: «مردم ما معتقد به فراگیر و جهانشمول‌بودن قداست و اهمیت آب در واقعه کربلا می‌باشند که حتی تمام آب‌های جهان، شوری و شیرینی خود را به خاطر حب و علاقه به سیدالشهدا دارند، به این شکل که دوستی حسین(ع) را بر همه آب‌های عالم عرضه کردند، هر آب که قبول کرد، شیرین شد و هر آب که قبول نکرد شور شد و معتقدند حتی دریاها نیز به صدای شیون و ندبه مادر سیدالشهدا، خروشان و مواج می‌شوند چنان که اگر فرشتگان و ملائکه از طغیان آن جلوگیری ننمایند، عالم غرق خواهد شد. »
و در فرهنگ عاشورا در توضیح بیشتر این سنت آمده: «مراسم طشت‌گذاری مراسمی است سنتی که در عزاداری ایام عاشورا و عمدتا در شهرستان اردبیل برگزار می‌شود و طشت‌های آب را که رمزی از «فرات» است در مساجد و حسینیه‌ها میآورند. این سنت به تاسی از اقدام سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین(ع) در مقابل سپاه حر است که به روایتی، در روز ۲۷ ذیحجه، آب مشک‌ها را در طشتها ریخته و تمام لشکر حُر و اسبان آنها را سیراب نمودند… این مراسم از ۳ روزمانده به محرم در مسجد جامع، مسجد اعظم و سپس در مساجد دیگر اجرا می‌شود. طشت‌های آب را بالای سرها میگیرند و مسجد را دور میزنند. مردم آب طشتها را در شیشههایی برای شفا و تبرک برمیدارند».
مواردی از قبیل نخل‌گردانی، طبق‌کشی، طشت‌گذاری، دسته‌های شاخسی واخسی، زارخاک، گِل‌مالی، بیل‌زنی و… که در این نوشتار به معرفی آنها پرداخته شد، تنها مشتی از یک خروار جلوه‌های عزاداری عاشورایی است که به زیور خلاقیت مردم مناطق مختلف ایران آراسته شده و با جذابیت بسیار برگزار می‌شود و بازگوی جایگاه ویژه عاشورا و حوادث پیرامون آن در فرهنگ عامه مردم است.
فلسفه طشت گذاری چیست؟
طشت گذاری یک مراسم سنتی ، مذهبی اردبیلی و جزء سنتهای عزاداری ایران است . فلسفه آنهم این است که وقتی سیدالشهدا از مکه به سمت کوفه حرکت کردند در یکی از محلهای توقف نزدیک به کوفه فرمودند که این چشمه آب بردارید . اطافیان حضرت با وجود اعتقاد به این که امام معصوم از وقایع آگاه است ، از حضرت پرسیدند : چرا از این چشمه آب برداریم ؟ چشمه پر آب تری در منزل بعدی وجود دارد . اطرافیانی که عارف تر و عالم تر بودند گفتند به فرموده امام معصوم نمی توان شبهه وارد کرد ، همه ظرفها و طشتها را پر از آب کنید . وقتی کاروان به منزل بعدی رسید دیدند که آن چشمه کاملا خشک شده است . هنگامی که کاروان به صحرای کربلا وارد شد و با لشگر حر بن ریاحی که به قصد دستگیر کردن امام به کربلا آمده بود رو به رو شد ، دیدند که سپاهیان حر از تشنگی در معرض مرگ قرار دارند ، امام به حر پیغام داد که من برای تو و سپاهیانت آب آورده ام . آبها را به تشت می ریختند و سپاه حر از آن می نوشیدند . استاد شهریار در این باره شعری دارد که :
آب خود با دشمنان تشنه قسمت می کند عزت و آزادگی بین تا کجا دارد حسین
این را می توانیم فلسفه مراسمی بدانیم که هر ساله در ابتدای ماه محرم به منظور اعلان عزا برگزار می شود .
و به قولی:
طشت گذاری، مراسم سنتی در عزاداری ایام عاشورا است که عمدتاً در شهرستان اردبیل برگزار می‌شود. طشت‌های آب را در مساجد و حسینیه‌ها میآورند و سمبل یک حادثه تاریخی است که در کربلا اتفاق افتاده است.
در توضیح سنت مرسوم در اردبیل نوشتهاند:”این مراسم از سه روز مانده به محرم در مسجد جامع، مسجد اعظم و سپس در مساجد دیگر اجرا می‌شود. طشتها را بالای سرها میگیرند و مسجد را دور میزنند، سپس در داخل آنها آب میریزند. مردم دست به طشت و آب میزنند و نوعی بیعت با امام حسینعلیهالسلام و حمایت ا ز عباسعلیهالسلام می‌کنند. آب طشتها را مردم در شیشههایی برای شفا و تبرک برمیدارند. این سنت از حادثه جوانمردانه آب دادن امام حسینعلیهالسلام به سپاه حر در ۲۷ ذیحجه گرفته شده، که آب مشک‌ها را در طشتها ریختند و تمام لشکر حر و اسبان را سیراب کردند. این سنت سمبولیک تأسی از اقدام سالار شهیدان است” به این مراسم طشت گردانی هم میگویند.
