علی (ع) شیعیان را از دوستی با چه کسانی منع کردند؟/ بدترین دوست کسی است که براى او به رنج و زحمت افتى!
امیرالمومنین (ع) فرمود: «بدترین دوست آن است که براى او به رنج و زحمت افتى.»
گروه دین و اندیشه «خبرگزاری دانشجو» - راحیل طهوری؛ اگر کمی در زندگی روزمره خود دقیق شویم به این نکته پی می‌بریم که ما بسیاری از اوقات روزانه خود را در کنار دوستانمان سپری می‌کنیم.
در واقع دوستان ما در قسمت بزرگی از زندگی در کنار ما هستند؛ در مشکلات با دوستانمان مشورت می‌کنیم، با یکدیگر تفریح می‌کنیم، در مصیبت‌ها مایه دلداری یکدیگر هستیم و به یکدیگر محبت می‌کنیم.
وقتی ما بسیاری از ساعات زندگی خود را در کنار دوستانمان سپری می‌کنیم آیا نباید در انتخاب رفیقان خود دقت بیشتری داشته باشیم؟
انسان هم‌کیش دوست و رفیق خویش است
رسول خدا (ص) فرمود: «انسان هم کیش دوست و رفیق خویش است.»(1) پیامبر با بیان این حدیث در واقع به ما متذکر می شوند که اغلب انسان‌ها به همان مسیری می‌روند که دوستانشان رفته‌اند.
در فرآیند دوستی کردن بسیاری از امور انتقال داده می‌شود؛ به این معنا که عادت ها و اخلاقیات و تکیه کلام ها و مهربانی ها و گاهی بدخلقی ها و شرارت ها در جریان دوستی انتقال می‌یابد. دوستان ناخواسته و بتدریج خلقیات یکدیگر را پیدا می‌کنند.
با شروع دوستی میان دو نفر، آنها سرنوشت مشترکی پیدا می‌کنند و اهداف دوستان، منش و خلق و خوی آنها بتدریج یکی می‌شود؛ در این صورت آیا واقعاً مهم نیست که ما بدانیم چه کسانی را به عنوان دوست برمی‌گزینیم؟
حضرت صادق (ع) فرمود: «با بدعتگذاران هم صحبت نشوید و همنشین نگردید که در نظر مردم چون یکى از آنها شوید.»(2)
انسان دنباله‌رو دوست خود است؛ گاهی مواقع، افراد با برخی امور به طور قطع مخالف هستند، اما به خاطر آن که دوست آنها به سمت آن امور گرایش دارد، بتدریج به سمت آن امور گرایش پیدا می‌کنند.
گاهی نیز برخی امور در نظر بعضی افراد جایگاه مهمی ندارند؛ برای مثال احترام به استاد؛ شاید بسیاری از ما در احترام به اساتید خود کوتاهی کنیم و یا شاید اصلاً به این موضوع توجهی نداشته باشیم، اما وقتی دوست ما در مواجهه با اساتید بسیار مؤدبانه و با احترام برخورد می‌کند، آیا در این صورت احترام به اساتید در وجود ما به صورت یک ارزش نهادینه نمی شود؟
در واقع امام صادق یک نکته ظریف را به ما متذکر می شوند که:
1. شما با دوستانتان در جامعه سنجیده می شوید.
2. برای شناخت افراد جامعه به دوستان آنها توجه کنید.
دوستان انسان یکی از مهم‌ترین عوامل جامعه‌پذیری هستند
در روابط دوستی است که ارزش های مثبت و منفی اجتماعی به ما انتقال داده می شود و در درون ما تثبیت می‌گردد، بنابراین دوستان انسان یکی از مهم ترین عوامل جامعه پذیری هستند.
مسلماً اگر دوستان ما تربیت شده مکتب اسلام و تشیع باشند. ارزش های اسلام و شیعه را در ما نهادینه می‌کنند؛ در واقع یکی از پرهزینه‌ترین (مادی و معنوی) و زمان‌برترین فرآیندهای اجتماعی یعنی جامعه‌پذیر کردن افراد جامعه و انتقال ارزش‌های مهم و اساسی توسط گروه دوستی انجام می‌شود.
پس چه نیکو است دوستانمان را مطابق نظر ائمه (ع) برگزینیم؛ ائمه (ع) ما را از دوستی با چه کسانی برحذر داشته و به دوستی با چه کسانی سفارش کرده‌اند؟
با چه کسانی نباید دوست شویم!
در این قسمت از سلسله مطالب نهج البلاغه به این موضوع خواهیم پرداخت که با چه کسانی نباید دوست شویم.
امیرالمومنین (ع) فرمود: «بدترین دوست آن است که براى او به رنج و زحمت افتى.»(3)
همان‌طور که می‌دانیم تکلف و تکلیف با مشکلات و به زحمت افتادن قرین هستند، پس دوستى که انسان را دچار مشکلات مىکند، مایه شر است؛ بنا به فرمایش حضرت چنین کسی از بدترین دوستان به شمار مىآید؛ در حقیقت دوستان نباید دائماً برای یکدیگر مشکل و دردسر ایجاد کنند.
انسان باید در زندگی این اصل را سرلوحه خود قرار دهد که کم‌ترین زحمت و دردسر را برای دیگران داشته باشد.
دوستى با احمق هرگز!
علی (ع) فرمود: «همنشین بىخرد مباش، که کار زشت خود را زیبا جلوه داده و دوست دارد تو همانند او باشى.»(4)
گاهی اوقات افراد نادانسته کار زشت خود را در جامعه ترویج می‌کنند؛ افراد بی‌خرد در نظر امام علی (ع) این چنین هستند. آنها نه تنها به دنبال آنند که کار زشت خود را زیبا جلوه دهند، بلکه سعی دارند، همنشین خود را نیز به گمراهی بکشانند.
پسرم! از دوستی با چهار گروه بپرهیز
امام علی (ع) فرزند خود را از دوستی با چهار گروه منع می‌کند:
1.احمق 2. بخیل 3. بدکار 4 .دروغگو
ایشان در حدیث اول می‌فرمایند: «پسرم! از دوستى با احمق بپرهیز؛ چرا که مىخواهد به تو نفعى رساند، اما دچار زیانت مىکند.»(5)
و در گفتاری دیگر بیان می‌کنند که «از دوستى با بخیل بپرهیز؛ زیرا آنچه را که سخت به آن نیاز دارى از تو دریغ مىدارد.»(6)
حضرت در جایی دیگر می‌فرمایند: «و از دوستى با بدکار بپرهیز که با اندک بهایى تو را مىفروشد.»(7)
امیرالمومنین (ع) همچنین بیان می‌دارند که «از دوستى با دروغگو بپرهیز که او به سراب ماند؛ دور را به تو نزدیک، و نزدیک را دور مىنمایاند.»(8)
انسان موجودی کمال طلب است. او در هر کاری به دنبال دستیابی به غایت و نهایت آن است؛ دوستی نیز یکی از اموری است که باید به دنبال غایت و کمال آن باشیم.
ما باید به دنبال یافتن و حفظ کردن بهترین و بیشترین دوستان باشیم. برگزیدن دوستان احمق ، بخیل، دروغگو و بدکار، ما را از سرشت کمال‌طلب‌مان منحرف می‌کند و ما را در گمراهی‌ها و جهالت‌ها غوطه‌ور می‌کند.
دوستان انسان باید به فرد در رسیدن به اهدافش کمک کنند نه آن‌که دائماً فرد به واسطه دوستی آنها از مسیر دستیابی به اهداف خود دورتر و دورتر شود و در نهایت ناخواسته اهداف خود را تغییر دهد و به اهدافی پوچ و بی‌ارزش برسد.
پس قبل از برگزیدن دوست به این امر بیندیشیم که: آیا چنین دوستی مسیر دستیابی به اهداف‌مان در زندگی را دشوارتر می‌کند یا هموارتر!
پی نوشت ها:
1. اصول الکافی/ ترجمه مصطفوى/ جلد4/ صفحه 456
2.اصول الکافی/ ترجمه مصطفوى/ جلد4/ صفحه 456
3.نهج البلاغه/ ترجمه دشتى/ صفحه743
4.نهج البلاغه/ ترجمه دشتى/ صفحه701
5.نهج البلاغه / ترجمه دشتى/ صفحه 633
6.نهج البلاغه/ ترجمه دشتى/ صفحه 633
7.نهج البلاغه/ ترجمه دشتى/ صفحه 633
8.نهج البلاغه/ ترجمه دشتى/ صفحه 633
