همانطور که در بالا هم گفتیم باغ نظر شیراز متعلق به دوران زندیه بوده و محل دفن کریم خان زند هم می باشد. این بنای تاریخی در حال حاضر با عنوان موزه پارس شناخته می شود و از جمله آثار ارزشمند سرزمینمان می باشد.
برای دسترسی به این باغ می بایست که به خیابان زند شیراز بروید، درون باغ نظر شیراز موزه ای به نام پارس وجود دارد که یکی از قدیمی ترین موزه های استان فارس به شمار می رود. این بنای تاریخی معماری بسیار زیبایی دارد به طوری که زمانی محل پذیرایی از مهمان های ویژه دوره زندیه محسوب می شده است.
دستور ساخت بنای هشت ضلعی موزه پارس توسط کریم خان زند صادر شد و هدف از ساخت آن پذیرایی شایسته از مهمانان و سفیران خارجی بود. در سال ۱۳۱۵ خورشیدی کاربری این عمارت به همت انجمن آثار ملی ایران و با مشارکت شادروانان علی اصغر حکمت شیرازی، علی سامی و فریدون توللی تغییر یافت و به عنوان اولین موزه فارس شروع به کار کرد.
مختصری درباره باغ نظر شیراز
اگر بخواهیم به طور مختصر درباره باغ نظر شیراز بنویسیم این طور بیان می شود که این مجموعه از دوران زندیه تاکنون در شیراز پابرجاست و به دستور شخص کریم خان زند هم ساخته شده است. این باغ در زمان حکومت زندیه به اندازه ای رونق گرفت که ارگ کریم خان و دیوان خانه کریم خان زند و عمارت هشت ضلعی کلاه فرنگی در محوطه ی این باغ ساخته و رفته رفته این باغ مکانی برای برگزاری آیین های رسمی و مقر حکومت حکام وقت دوران زندیه شد. در اوایل دوره قاجاریه باغ نظر شیراز یکی از بهترین باغ های این شهر به شمار میرفت؛ حسین علی میرزا فرمانفرما فرزند فتحعلی شاه قاجار و حاکم وقت فارس ساختمان هایی در گوشه شمال غربی باغ ساخت و آنها را «آیینه» و «خورشید» نام نهاد. در طول تاریخ بخش هایی به این باغ اضافه شد و بخش هایی هم از آن کاسته شد و در حال حاضر تنها عمارت کلاه فرنگی در آن باقی مانده که به موزه پارس هم شهرت دارد.
جالب است بدانید که باغ نظر شیراز در سال ۱۳۱۴ توانست در فهرست آثار ملی ایران به ثبت برسد و گنجینه ای ارزشمند برای کشور به شمار بیاید.
درون موزه پارس که باغ نظر شیراز می توانید اشیای فلزی، سفالی، انواع سکه ها و مهرها را پیدا کنید که از هزاره چهارم پیش از میلاد تاکنون در آن وجود دارد. باغ نظر در دوره‌های مختلف بر اساس نوع کاربری، به نام های مختلفی خوانده می شد که برخی از آنها عبارتند از: باغ حکومتی، باغ شاهزاده، آرامگاه وکیل و باغ موزه.
این باغ و موزه ای که در آن وجود دارد بخش های مختلفی دارد که ما در ادامه به معرفی آن ها خواهیم پرداخت و همچنین مسیر دسترسی و هزینه ای که باید پرداخت کنید بازدید آن را هم توضیح خواهیم داد.
بخش های مختلف باغ نظر شیراز
باغ نظر
معماری باغ نظر شیراز کاملا ایرانی بوده و سروهای قد برافراشته در آن سبب جذابیت بیش از حد این باغ در خیابان کریم خان زند شیراز شده است. یک موضوع جالب درباره درختان این باغ این است که برخی از آن ها توسط سازمان حفاظت از آثار باستانی ایران به نام درختان کهن به ثبت رسیده اند. مساحتی که در حال حاضر از این باغ مشاهده می کنید بخش کوچکی از باغ نظر شیراز است که برابر با ۷۷۰۰ مترمربع می باشد. زمانی که وارد این باغ می شوید یک سیستم آبرسانی که با قنات رکن آباد در ارتباط است را مشاهده خواهید کرد. تا قبل از سال ۱۳۱۳ که خیابان کریم خان زند در شیراز بخواهد ساخته شود، در چهارسوی ساختمان این باغ چهار حوض و آبنما وجود دارد که دو تا از آن ها بسیار بزرگ بود اما در جریان ساخت این خیابان آبنمای شمالی تخریب شد و سنگ های آن به باغ آرامگاه حافظ منتقل گشت.
آثار دیدنی در محوطه موزه پارس
زمانی که در محوطه باغ نظر شیراز قدم می زنید هم می توانید آثار تاریخی جذابی را مشاهده کنید، که از جمله ی آن ها می توان به چند مورد که در ادامه اشاره کنیم:
یک لوح تاریخی سنگی مدور و استوانه ای شکل که در ضلع غربی محوطه باغ نظر شیراز قرار دارد از جمله جذابیت های این باغ بشمار می رود. بر روی این سنگ ۳ کتیبه با خطوط ثلث نسخ پهلوی و خط نستعلیق مربوط به سه دوره تاریخی سلجوقی، صفوی و قاجاریه نقش بسته است.
یک سنگ نوشته تاریخی رامگرد که قدمت آن به سال ۵۹۰ هجری قمری تعلق می گیرد.
دیگر اثر تاریخی که در این باغ می توانید مشاهده کنید سنگ ازاره کاخ خورشید است تصویر دو شیر بر روی آن دیده می شود.
نقش برجسته‌هایی که این شخصیت ها را نشان می دهند: پهلوانان گرزدین وند حاضر در نبرد با امپراتوری عثمانی، پهلوان موسی خمیس گرزدین وند -پهلوان اول ایران در دوره زندیه تا اواسط قاجار و سردار سپاه ایران در نبرد با امپراتوری عثمانی و از نوادگان پادشاه اساطیری ایران جمشید یا سلطان ملکشاه-
سنگ‌های ازاره کاخ خورشید که مزین به نقوش شاهنامه هستند و به عنوان بزرگترین اثر سنگی تاریخی موجود در محوطه محسوب می شوند.
ساختمان موزه یا عمارت کلاه فرنگی
عمده شهرت باغ نظر شیراز به دلیل عمارت کلاه فرنگی یا موزه پارس کنونی بوده است. این عمارت به دلیل شکوه معماری که در آن به کار رفته بسیار پراهمیت است و عمارتی با چهارشاه نشین و چهار اتاقک می باشد که شامل نقش های آجری، کاشی کاری و نگارگری و … تزئینات می باشد. کف عمارت یا همان ساختمان موزه پارس حدود ۱٫۵ متر از سطح باغ ارتفاع دارد و به صورت هشت ضلعی نامنظم ساخته شده است. چهار شاه نشین و چهار گوشواره در چهار گوشه این عمارت به چشم می خورد.
زمانی که وارد عمارت می شوید یک حوض هشت گوش و آبنما از جنس سنگ مرمر یک پارچه را مشاهده خواهید کرد، سقف و شاه نشین ها، دیوارهای تالار مرکزی و اتاق های گوشواره (زاویه)، مزین به مقرنس‌کاری هستند.
آثاری موجود در موزه پارس شیراز
در موزه پارس شیراز یا همان عمارت کلاه فرنگی، آثاری ارزشمند پیدا شد که به ترتیب آن ها عبارتند از:
یک جز قرآن کریم با خط ثلث طلاریزی و مذهب اثر استاد یحیی جمال الصوفی که در قرن هشتم هجری قمری در زمان شاه ابواسحاق اینجو و به دستور خاتون نیز نگاشته شده، ملکه تاش خاتون در سال ۷۵۴ قمری این اثر ارزشمند را به شاه چراغ هدیه داده بود.
چند قرآن تاریخی با خطی منسوب به امام علی، امام حسن، امام صادق و چند تن از صحابه پیامبر و تابعین ایشان هم در این موزه وجود دارد که در گذشته در مسجد عتیق شیراز قرار داشتند.
قرآن خط عثمان خلیفه سوم که چندین قطره خون وی، به هنگام قتلش روی آن ریخته است.
حدود ۱۳ برگه از منتخبات مثنوی مولوی که به خط ملاصدرا نوشته بود از دوران صفویه در موزه پارس در باغ نظر شیراز موجود می باشد.
قباله ازدواج میرزا حسن مستوفی الممالک، یکی از رییس الوزراهای مشهور معاصر را هم می توانید در این موزه مشاهده نمایید.
مقبره کریمخان
خب به یکی از مهمترین قسمت های باغ نظر شیراز که مقبره کریم خان است رسیدیم. بعد از آن که کریم خان زند دیده از جهان فرو بست، بنابر وصیتش او را در شاه نشین شرقی عمارت کلاه فرنگی دفن کردند و نام مکانی که وی را دفن کردند آرامگاه وکیل نامیده شد. اما ماجرای مهم تاریخی که رخ داد در مورد مقبره ی کریم خان آن بود که بعد از سرکار آمدن آقا محمدخان قاجار در سال ۱۲۰۶ دستور نبش قبر کریم خان صادر شد تا استخوان های وی به کاخ گلستان منتقل شود تا و در مسیر رفت و آمدش از روی آنها بگذرد. رضا شاه پهلوی، دوباره استخوان های جسد کریمخان را به محل خود بازگرداند.
منبع: مجله گردشگری الی گشت
