شیخ کلینی مشهورترین دانشمند فقیه و محدث نامی شیعه در قرن چهارم هجری است. اگر می خواهید با شیخ کلینی بیشتر آشنا شوید این بخش آسمونی را تا پایان دنبال نمایید چرا که زندگینامه شیخ کلینی را شرح می دهیم.

زندگینامه شیخ کلینی

شیخ ابوجعفر محمّد بن یعقوب بن اسحاق رازی معروف به کُلِـینی، شیخ کلینی، ثقهالاسلام کلینی (۲۵۸ ق. / ۲۴۹ ش. / ۸۶۴–۳۲۹ ق. / ۹۴۱) صاحب کتاب الکافی -یکی از کتب اربعه- و مشهورترین فقیه و محدث شیعه است.

کلینی، در روستای کلین از روستاهای قدیمی پیرامون تهران در ۳۸ کیلومتری شهر ری و نزدیک حسن‌آباد قم، و در زمان امام عسکری به دنیا آمد. به همین جهت، او را به لقب رازی، منسوب به ری هم می‌خوانند. در ابتدا علوم اسلامی را نزد پدر و دایی خود، گذراند. بعد از مدت کوتاهی که با منابع رجالی و حدیثی آشنا شد، برای ادامه تحصیل خود به شهر ری رفت.

در آن دوران بیشتر مردمان شهر ری شافعی و حنفی مذهب بودند، ولی روستاهای شیعه نشین بودند و اکثر اهل تسنن آن شهر، همواره تحت تأثیر آنان بودند، از این رو ری به شهر شیعه نشین معروف بود. در آن دوران شهر ری، مرکز برخورد آراء و اندیشه‌های اسماعیلیه، حنفی، شافعی و شیعه شده بود.

استادان شیخ کلینی

ثقهالاسلام کلینی در ری، قم، بغداد، کوفه و دیگر نقاط ممالک اسلامی در نیمه دوم سده سوم هجری، دانشمندان بزرگ، فقها و محدثان بسیاری را ملاقات کرده و از آنان به اجازاتی دریافت کرده‌است. در کتب رجال و تراجم، بالغ بر ۴۰نفر از فقها و محدثان را نام می‌برند که از استادان و مشایخ اجازه وی به شمار رفته‌اند و کلینی در نزد آنها شرایط شاگردی به جای آورده‌است.

برخی از اساتید شیخ کلینی عبارتند از:

• احمد بن محمد بن عاصم کوفی
• حسن بن فضل بن زید یمانی
• محمد بن حسن صفار
• سهل بن زیاد آدمی رازی
• محمد بن حسن طایی
• محمد بن اسماعیل نیشابوری
• احمد بن مهران
• احمد بن ادریس قمی
• عبدالله بن جعفر حمیری

شاگردان شیخ کلینی

بسیاری از فقها و محدثین بنام شیعه که از مشاهیر بودند از جمله شاگردان کلینی به شمار می‌روند:

• ابن ابی رافع صمیری
• احمد بن احمد کاتب کوفی
• احمد بن علی بن سعید کوفی
• ابو غالب احمد بن زراری
• ابن قولویه
• علی بن محمد بن موسی دقاق
• محمد بن ابراهیم نعمانی معروف به ابن ابی زینب
• محمد بن احمد صفوانی
• محمد بن احمد سنانی زاهری، مقیم ری
• محمد بن علی ما جیلویه
• محمد بن محمد بن عصام کلینی
• هارون ابن موسی

کتاب‌شناسی شیخ کلینی

کتاب الکافی

کتاب کافی هشت جلد است: جلد اول و دومش مربوط به اصول است، جلد هشتم آن روضه کافی است، که مواعظ وقصص است، و پنج جلد بقیه فروع کافی است از طهارت تا دیات.

مرحوم کلینی خمس وفی ء و انفال را در فروع کافی ذکر نمی‌کند، بلکه در اصول کافی آورده است ولی زکات را در فروع کافی مورد بحث قرار می دهد.

سر این کار آن است که تقسیم فی از شئون امامت است. مرحوم کلینی وقتی بحث امامت و احکام، اوصاف، شرایط، وظایف و اختیارات امامت را تبیین می کند انفال وخمس و فی ء را آن جا بیان می کند.

این نشان می دهد که خمس یک امر ولایی و حکومتی و مخصوص امام است.

شیخ طوسی، و نجاشی کتاب‌های زیر را از کلینی دانسته‌اند:

• کتاب الرجال
• کتاب الردّ علی القرامطه
• کتاب رسائل الائمّه علیهم‌السلام
• کتاب تعبیر الرؤیاء
• مجموعه شعر (قصایدی که شاعران از فضایل اهل‌بیت گفته‌اند)

درگذشت شیخ کلینی

کلینی در سال ۳۲۸ قمری برابر با ۳۱۹ خورشیدی که مصادف با مبدأ غیبت کبری امام زمان است در سن ۷۰ سالگی در بغداد، درگذشت. ابو قیراط محمد بن جعفر حسنی، یکی از بزرگان بغداد بر پیکرش نماز خواند. آرامگاه او در «باب‌الکوفه» در بغداد، امروز در ناحیه شرقی رود دجله کنار پل قدیم بغداد و زیارتگاه مسلمانان است.

ابو جعفر محمد بن یعقوب بن اسحق رازی معروف به « ثقه الاسلام »، « شیخ مشایخ شیعه »، « رئیس محدثان علمای امامیه »، از مروجین مذهب شیعه در دوران غیبت امام زمان بود. وی صاحب کتاب «کافی» -یکی از کتب اربعه- است که در عقاید اسلامی مرجع مهمی برای محققین و علما به شمار می‌آید.

به تصدیق شیخ مفید، کتاب « کافی » ارزشمندترین کتاب اسلامی و نفیس‌ترین کتاب شیعه است. کتاب « کافی » شامل شانزده هزار و یکصد و نود و نه حدیث است که طی سه قسمت « اصول » و « فروع » و « روضه » تدوین شده است.

کلینی اولین محدثی بود که به جمع و نظم و ترتیب اخبار دینی پرداخت.

از کتب دیگر او می‌توان « تعبیر الریا »، « رد قرامطه »، « وسائل الائمه »، « کتاب الرجال »، « ما قیل فی الائمه من الشعر » را نام برد. از علمای زمان غیبت صغری بود و در ماه شعبان سال 329 هجری یعنی 69 سال پس از وفات امام حسن عسگری فوت کرد. مزار او در باب الکوفه بغداد قرار دارد.

مقام علمی :

به جرات مـی تـوان گفت که کلینی نام آورترین و بلند آوازه تریـن اندیشمند عصر خود بود. عصری که اوج تلاش محدثیـن و علمای بزرگ و حتی نـواب خاص امام قائم علیه‌السلام می باشد. ثقه الاسلام شیخ محمد کلینی بـا چهار سفیـر و نماینـده خاص حضـرت امام زمان علیه‌السلام که در طـول غیبت صغری 69 سال رابط بیـن آن حضرت و شیعیان بـودنـد، هـم عصر بود.

با اینکه آن چهار تـن از فقها و محدثین بزرگ شیعه بودند و شیعیـان آنها را به جلالت قـدر مـی شنـاختنـد مع الـوصف کلینـی مشهورتریـن شخصیت عالـی مقامـی بـود که در آن زمان میان شیعه و سنی با احترام مـی زیست و به طـور آشکار به ترویج مذهب حق و نشر فضایل اهل بیت عصمت و طهارت علیه‌السلام همت می گماشت عمـوم طبقات او را به راستـی و درستـی گفتـار و کـردار و احاطه کامل بـر احادیث و اخبار می ستودند.

وفات :

سیمای مردان خـدا که پـس از تحمل رنجها و مشقت ها امانتـی را که از جانب خـداوند به آنان سپرده است، سالـم به منزل مـی رساننـد، دیدنی است. خدا در دیدگان چنیـن انسانهایی موج می زند و سبکبالی وصف ناپذیـری به آنها روی مـی دهـد. آنان در آن حالات روحانـی در شـوق دیدار دوست لحظه شماری می کنند. کلینی در حالـی که بیـش از 70 سال از عمرش می گذشت و پس از 20 سال تلاش در تدویـن کتاب کافی و تحمل رنجها، غربتها و مشقت هـا… اینک در آستـانه ملاقـات بـا خدا نفـس راحتی می کشید و آرامشی احساس می نمـود، آرامشی که نشان از ایثـار و خـودگذشتگی و ادای تکلیف او داشت.

سال 329 هجـری قمری سالـی است که سال (تناثـر نجـوم) نام گرفته است سال فـرو ریختـن ستاره هاست سالـی که آسمان علـم ایـن دنیای خاکی بی ستاره ماند. آری در ایـن سال رادمرد بزرگ عالـم تشیع در ماه شعبان جهان فانـی را وداع کرد. دانشمنـد نامـی بغداد (ابـو قیراط) بر پیکر پاکـش نماز خـواند، شیعیان با دلی پراندوه و با احتـرام خـاصـی آن مـرد خـدا را در (بـاب کـوفه) بغداد به خـاک سپـردنـد. در این سال با رحلت آخریـن نایب امام قائم (علـی بـن محمـد سمـری) غیبت کبـری آن حضـرت نیز آغاز گـردید.

آثار :

شیخ طوسی، و نجاشی دانشمند رجالی، کتب زیر را از تألیفات کلینی دانسته‌اند:

۱. کتاب الرجال
۲.کتاب الردّ علی القرامطه
۳. کتاب رسائل الائمّه علیهم‌السلام
۴. کتاب تعبیر الرؤیاء
۵. مجموعه شعر (مشتمل بر قصایدی که شعرا در مناقب و فضایل اهل‌بیت گفته اند)