خودآزاری؛ خصیصه ای در دوره نوجوانی

نوجوانان می خواهند دیده شوند، اما از سوی والدین، معلمان و جامعه مورد بی توجهی قرار می گیرند وهنوز آنها را کودک قلمداد می کنند تا جایی که آنها برای نشان دادن خود دست به کارهای ناخوشایند می زنند و جسم و روان خود را مورد آزار و اذیت قرار می دهند.

  - تبیان

نوجوانی یکی از حساس ترین دوره های سنی برای دختران و پسران می باشد. در رده سنی فرد نوجوان درگیر عواطف و احساسات فراوان می شود که اگر آنها را نتواند کنترل و مدیریت کند، افسار آن از دستشان خارج می شود.

از سوی دیگر در جامعه فضاهای مناسب برای تخلیه انرژی هایی که در این سن امکان ظهور دارد به اندازه کافی وجود ندارد. به همنی دلیل از بسیاری از نوجوان چه دختر و پسر بارها می شنویم که می گویند "ما را درک نمی کنید". به این معنا که در این گروه سنی خاص افراد نیازها و هیجاناتی دارند که هم از سوی خانواده و هم از سوی جامعه باید تا حد ممکن رفع شود تا به سرکوب درون فرد نینجامد.
در این دوره نوجوان بین خواسته‌های متضاد قرار دارد؛ حالات شادمانی و خنده‌رویی ناگهان به افسردگی و پریشانی، احساس غرور به احساس شرمندگی تبدیل می‌شود و با وجود داشتن دوستان متعدد ممکن است گاهی اوقات تنهایی شدیدی را احساس کنند.
زمانی که افراد نتوانند به خواسته های خود دست پیدا کنند به خودآزادی خود می پردازند. این رفتار در واکنش به خشونت پنهان، روش‌های تربیتی و پاسخگویی نادرست جامعه به هیجان‌های رفتاری نوجوانان به وجود می‌آید.

کوروش محمدی رییس انجمن آسیب شناسی ایران در ارتباط با خودآزاری نوجوانان کی گوید: معمولا پدیده‌ها و آسیب‌ها بر اساس الگوهای غالب ایجاد می‌شود. هر موقع شرایطی در یک نسل اپیدمی می‌شود به دلیل محدودیت‌هایی است که برای یک گروه سنی ایجاد می‌شود و مشکلات را به وجود می‌آورد مثل آنچه برای نسل امروز نوجوان کشور ایجاد شده است . امروز نسل نوجوان ما در ارتباط با نیازهای غریزی و هیجانی مکانیزمهای پاسخگویی در جامعه را دریافت نمی‌کند زیرا این مکانیزم ایجاد نشده و اگر هم ایجاد شده باشد بسیار اندک و ضعیف است.
 نوجوانان اگرچه به خودشان آسیب می رسانند اما به هیچ وجه نمی خواهند خودکشی کنند بلکه فقط می خواهند با یک آسیب بر پوست و بدن خود از هیجانات درونی شان که امکان بروز ندارد کاسته شود. این خودآزاری بسیار گیج کننده و ناراحت کننده می باشد و برای والدین بسیار ترسناک و هشدار دهنده.

با وجود فراگیر بودن این قبیل رفتارها در میان نوجوانان، آنها این رفتارها را از پدر و مادر خود،اعضای خانواده، معلمان و مشاوران مدرسه مخفی نگه میدارند.
اگرچه سوزاندن و بریدن و زخمی کردن عمدی قسمتهای مختلف بدن در بین نوجوانان بسیار رایج هست اما نوجوانان به روشهای مختلفی مثل:
مشت زدن به خود، مشت زدن به دیوار، کشیدن موی سر، با سر به دیوار کوبیدن، خال کوبی، ساییدن پوست بدن با مداد و دست کاری کردن زخمهای خود باعث آزار خود میشوند .
بنابراین مشاهده مکرر این قبیل رفتارها میتواند نشانه هایی از خودزنی نوجوان باشد.
نوجوانان اغلب از ابزارهای خاصی برای خودزنی استفاده میکنند مثل قیچی، چنگال، چاقو، سوزن خیاطی، سنجاق، خرده شیشه، ناخن گیر، کبریت و فندک و از همه مهمتر تیغ .
 

علایم و نشانه های خودزنی و خودآزاری نوجوانان
-  همیشه پیراهن های آستین بلند، یقه اسکی یا دامن های بلند می پوشند. حتی وقتی هوا گرم است.
 - وقتی از زخم ها، خراش ها و سوختگی ها از او سوال میشود، پاسخهای گنگ و مبهم میدهند.
- وقتی از زخم ها، خراش و سوختگی ها از او سوال میشود، بسیار خشمگین و عصبانی میشوند.
 -مچ دست خود را همیشه با دستبندهای چرمی بلند یا النگوهای پهن میپوشانند.
 -وجود تیغ ریش تراشی، قیچی، چاقو و تکه های شیشه به کرات در اتاق شان.
 -وجود دستمال کاغذی خونی در حمام یا ظرف زباله که به کرات مشاهده شود.
- داروهای مخصوص زخم و سوختگی در اتاق آنها یا وسایل زنانه یا مردانه شان وجود دارد.
- بیش از اندازه مرموز بودن و کناره گیری کردن از تمام دوستان و اعضای خانواده .
 -دوستی و نزدیکی زیاد با کسانی که خودشان را زخمی میکنند یا میسوزانند.

رفتار والدین با نوجوان خودآزار
1-خونسردی خود را حفظ کرده و شتاب زده رفتار نکنید. نوجوانانی که به خودزنی میپردازند معمولا در معرض خطر جدی یا مرگ قرار ندارند.
 2- خودزنی نوجوان را شخصی سازی نکنید. شاید نوجوان با این کار موجودیت خود را به شما ثابت میکند. معمولا ریشه بیشتر رفتارهای خود آزاری در عوامل هیجانی است. در این جور موارد رفتارهای نفرت انگیز یا پرخاشجویانه از خود نشان ندهید. کاری نکنید که در فرزندتان احساس گناه ایجاد کنید.
3- چنانچه شما نسبت به خودآزاری نوجوان خودتان مشکوک شده اید، قدم اول این است که نگرانی و ناراحتی خود را با او در میان بگذارید، بعضی از نوجوانان در این زمینه صادق هستند و رک و پوست کنده همه چیز را مطرح میکنند.
4- توجه بیش از حد به آنها مبذول نکنید. زیرا اینکار باعث تقویت رفتار خودآزاری آنان میشود و تصور میکنند که کار درستی انجام داده اند.بنابراین هر زمانی که متوجه شدید رفتارهای خودزنی او کاهش یافته، میتوانید به سایر فعالیتهای وی توجه بیشتری نشان دهید. در اینصورت برای جلب توجه شما دست به خودزنی نمی کنند.
5- به جای اینکه فقط به خودآزاری وی اهمیت دهید و وقت خود و نوجوانتان را معطوف این واقعه کنید، به او کمک کنید که حادثه یا واقعه ای که باعث جرقه زدن رفتار خودزنی اش شده را شناسایی کند.
6- به نوجوانان کمک کنید که روش های دیگر سازش با موقعیت های ناخوشایند را یاد بگیرند. این موقعیت ها میتواند: صحبت کردن با دوستان، ورزش کردن، نقاشی کردن، نوشتن، انجام فعالیت های هنری، گوش دادن به موسیقی و کمک گرفتن از افراد متخصص باشد.
7- به نوجوانتان کمک کنید که بفهمند میتوانند در مقابل هیجانات منفی بدون اینکه برخورد استرس آور و ناراحت کننده ای داشته باشند، شکیبا و بردبار باشند

نوجوان در این گروه سنی علاوه بر اینکه می توانند بسیار متاثر از گروه های همسالان و امروزه شبکه های مجازی و اتفاقاتی که در این شبکه می افتد باشند، از والدین و شیوه های تربیتی آنها نیز می توانند به خوبی الگو برداری کنند. عموما خانواده ها  از اینکه دختر و پسر در رده های سنی مختلف چه نیازهایی دارد و چگونه باید آنها را تربیت کرد اطلاعات کافی ندارند و الگوهای تربیتی سلیقه ای موجب می شود تا نتوانند به اصطلاح خود نوجوانان، آنها را درک کنند و این امر به بروز رفتارهای ناههنجار در نوجوانان منجر می شود. شیوه ارتباط گیری درست و سالم با نوجوان دختر و پسر و آگاهی از اینکه هیجانات و نیازهای آنها چگونه است، یکی از مهمترین روش های برقراری ارتباط ولدین با فرزندانشان است. افراد در این سن نیاز به دیده شدن و توجه بیش از اندازه دارند، نیاز دارند تا کسی حرف آنها را بشنود و  با او همراهی کنند، اگر پدر و مادر این نقش را بازی نکننددو هم صدای فرزند خود نشوند، از راه های دیگر مثل خودآزار برای دیده شدن استفاده می کنند.

 منابع: مهکام، ایسنا، میگنا