موزه آبگینه یکی از زیباترین و پربازدیدترین موزههای تهران است که جلوههای بینظیری از هنر و تاریخ را در خود جای داده است.
محله سی تیر تنها یک محله معمولی از آدمها، مغازهها و کوچهها نیست، بلکه از همان ابتدا به دلیل وجود مکانها و جاذبههای بینظیری مانند موزهها، سفارتخانهها، کافههای سیار، رستورانهای قدیمی و بسیاری از جاذبههای دیگر برای توریستها و اهالی تهران محلهای جذاب و دیدنی است. اما مهمتر از همهی دیدنیها، مردمانی هستند که از سادگی ظاهر و رفتارهای مودب و صادقانهشان به راحتی میتوان تشخیص داد که تنها به این محله تعلق دارند؛ مردمانی که با مذاهب و عقاید مختلف و مجموعهای از مراکز مذهبی متعلق به خود که همه در یک آدرس مشترک و یک خیابان جمع شدهاند.
موقعیت جغرافیایی
خانه قوام که امروزه به نام موزه آبگینه شناخته می شود، در ابتدای خیابان سی تیر قرار دارد.
تاریخچه موزه آبگینه
عمارت اصلی موزه آبگینه، عمارتی قجری با معماری منحصربهفرد است که در میانه باغی به مساحت ۷,۰۰۰ مترمربع قرار دارد و در حدود سال ۱۲۹۹ شمسی، مقارن با انقراض حکومت قاجاریه و روی کار آمدن پهلوی اول، به دستور احمد قوام، ملقب به قوام السلطنه از پرنفوذ ترین سیاستمداران ایرانی، ساخته شد. این بنای زیبا با ارسی های چوبی و باغچه ای باصفا تا مدت ۳۰ سال محل سکونت و دفتر کار احمد قوام بود؛ تا اینکه در سال ۱۳۳۱ به سفارت مصر واگذار شد و نهایتا در سال ۱۳۵۶ جهت برپایی موزه شیشه و سرامیک ایران بازسازی شد. ناگفته نماند که خانههای دیگری در تهران و برخی شهرستانها به نام خانه قوام وجود دارد که اغلب آنها به سبب ویژگیها و ظرافتهای معماریشان بازسازی و احیاء شدهاند.
به یاد داریم که در سال ۱۳۷۷، ساختمان ارزشمندی در خیابان ناصرخسرو به دلیل اینکه به عنوان انبار استفاده می شد، در یک آتش سوزی مهیب ویران شد. خانه قوام در همین سال در فهرست آثار ملی میراث فرهنگی ایران قرار گرفت. احمد قوام از این خانه برای پذیرایی از میهمانان خارجی استفاده میکرد و محل نگهداری هدایا و سوغاتیهای اهدایی خارجیها نیز بود.
معماری موزه آبگینه
سبک معماری مجموعه از نوع التقاطی خاص دوره خود است و از دو ساختمان اصلی درونی و بیرونی تشکیل شده است. این دو ساختمان دارای پلانهای نسبتا مشابهی هستند و با فاصله کمی از یکدیگر ساخته شدهاند. ساختمان درونی تزئینات کمتری دارد و کمتر از ساختمان اصلی که در محور اصلی قرار گرفته، مورد توجه است. این ساختمان دو طبقه مجموعا ۹ اتاق دارد و به «آکادمی نوبهار» نیز مشهور است.
آبنمای این ساختمان یکی از زیباترین کاشیکاریهای قاجاری را دارد. هر یک از دو ساختمان مجموعا هزار مترمربع (در دو طبقه و یک زیرزمین) وسعت دارند و طبقه همکف آنها حدود یک و نیم متر از سطح زمین بالاتر است. ساختمان اصلی به منظور ایجاد موزه شیشه و سرامیک ایران درنظر گرفته شد و هانس هولین، معمار سرشناس اتریشی در سال ۱۹۷۷ به منظور ارائه طرح بازسازی انتخاب شد.
وی معماری آوانگارد و از منتقدان مدرنیسم است و امروز نیز در سن۷۳ سالگی جزو معماران تراز اول دنیا است. شاید در وصف کار حرفهای او همین بس باشد که فرانک گری (معمارآمریکایی تبار معاصر) گفته است: من در طراحی ساختمانهایم بسیار تحت تاثیر هانس هولین هستم، به ویژه طرح او برای موزه هنرهای معاصرمونشن گلادباخ.
بررسی موزه آبگینه از جهت وفاداری طراح اتریشی به ارزشهای بومی ایران به عنوان یک رویکرد پست مدرنیستی دارای اهمیت است. عناصرجدید داخلی با حفظ هویت درونی بنا طراحی شدهاند. نورپردازی و تاسیسات تهویه مطبوع نیز در نهایت سازگاری هستند.
برای حفظ هویت بیرونی بنا و در عین حال ایجاد شرایط مناسب داخل گالریها، از دولایه پنجره استفاده شده است. دیوارهای دارای تزئینات گچی و آینه حفظ شدهاند و غرفههای نمایش در وسط فضاها قرار دارند. به نظر میآید چالش اصلی معمار ایجاد موزه در موزه است. چرا که تزئینات این ساختمان خود دارای ارزشهای زیبایی شناسی و تاریخی بالایی هستند.
از دیگر چالشهای طراح، ایجاد ساختار ونحوه ارائه مناسب اشیا با اندازهها و شکلهای متفاوت و دستهبندی آنها متناسب با فضای اندک موجود بوده است. البته به دلیل همین کمبود فضا، زیربنای فضاهای اداری، خدماتی و تاسیساتی به حداقل رسیده است. ساختمان الحاقی، کارگاهها و کلاسهای شیشهگری و سفالگری در انتهای محوطه و خارج از دید اصلی بنا ساخته شدهاند و در بدو ورود یک فضای کاملا ایرانی (محور- آبنما - عمارت) را میبینیم.
استحکامبخشی و مرمت محوطه و ساختمانها توسط مهندسین آلمانی صورت گرفته است. ساختمان اصلی دارای تزئینات زیبای متعددی از آجرکاری، کاشی کاری، گچ بری، آینه کاری و منبت کاری است و میتوان آن را یکی از زیباترین موزههای جهان نامید.
طراح موزه آن را به پنج تالار اصلی تقسیم کرده است: تالار مینا، تالار بلور، تالار صدف، تالار زرین و تالار لاجورد. به این ترتیب مجموعهای از ظریفترین آثار تاریخی ایران گردهم آمدند.
