چه طور این وسایل‌نقلیه‌ی قدیمی، چرخ‌دستی‌ها، تبدیل به تورهای گردشگری در آمریکا شدند؟ برای پی بردن به جواب این سوال همراه ما باشید.
جان بوچینا، رئیس قسمت بهبود بخش تجاری «اری»، (Erie) در پنسیلوانیا، متوجه شده که خدمات گردشگری چرخ‌دستی‌ها، در شهر او بسیار موفق است. از پنجشنبه تا یکشنبه می‌توان گردشگران زیادی را دید که با این چرخ‌دستی‌ها به صورت چرخه‌ای شهر را دور می‌زنند و از جاذبه‌های گردشگری شهر دیدن می‌کنند. او می‌گوید: این چرخ‌دستی‌ها، ثروت بی‌نظیر شهر هستند، چه برای گردشگری و چه برای حمل و نقل ساکنین حومه‌ی شهر.
البته منظور از چرخ‌دستی واقعا چرخ‌دستی نیست، بلکه چرخ‌دستی به اتوبوس‌های قدیمی‌تر گفته می‌شود که مانند وسایل نقلیه‌ی مدرن‌تر، چهار چرخ لاستیکی دارند و روی آسفالت حرکت می‌کنند. شاید واژه‌ی اتوبوس هم برای این وسیله‌ی نقلیه درست نباشد، چون این وسیله شیشه‌ها و پنجره‌های خمیده دارد و کف آن قهوه‌ای و چوبی مانند بوده و با رنگ‌آمیزی متفاوت و شادی که دارد از اتوبوس‌ها کاملا متمایز است.
فقط شرکت اری نیست که به این وسایل نقلیه وابسته است، بلکه امروزه اتوبوس‌های معمولی آمریکایی که به شکل این چرخ‌دستی‌ها رنگ‌آمیزی شده‌اند، یکی از جاذبه‌های گردشگری آمریکا هستند. درست است که این وسایل نقلیه در حمل و نقل عمومی کشور نقش خاصی ندارند، ولی در همه‌ی نقاط آمریکا می‌توان آن‌ها را دید از میامی و فلاوریدا گرفته تا آلاسکا.
علی‌رغم رواج و محبوبیت این اتوبوس‌ها در کشور، ارگان و نهاد خاصی از آن‌ها حمایت نمی‌کند. از گذشته، در سان‌فرانسیسکو این وسایل نقلیه رواج داشته‌اند و الهام‌بخش شهرهای اطراف بودند به صورتی که در بسیاری از این شهرها به تازگی از این اتوبوس‌ها استفاده می‌شود.
منشا اصلی این اتوبوس‌ها کجا است؟ و این چرخ‌دستی‌ها از کجا آمده‌اند. من این سوال را از یک مقام شرکت حمل و نقل عمومی آمریکا پرسیدم. او جواب داد: من ۱۴ سال است که در اداره‌ی حمل و نقل مشغول به کار هستم. شما اولین شخصی هستید که این سوال را از من می‌پرسد. یکی از اولین بنیانگذاران این سیستم، «کریس بلاند»، (Chris Belland) رئیس شرکت گردشگری شهری و تاریخی آمریکا است. در سال‌های ۱۹۷۰ میلادی، قبل از این که بلاند به پادشاه تورهای چرخ‌دستی تبدیل شود، بنا به توضیح یکی از تولید‌کنندگان چرخ‌دستی‌ها، در محله‌ای در غرب پنسیلوانیا زندگی می‌کرد که به تازگی این شهر بعد از طوفان ایرما در سمپتامبر بسیار آسیب دید. او ابتدا مشغول به خرید و فروش اشیای تاریخی بود. بستر تاریخی این شهر برای راه‌اندازی چنین سیستم گردشگری بسیار مناسب بود.
در سال ۱۹۷۰ میلادی، منطقه‌ای که بلاند در آن زندگی می‌کرد، شهرک « کی وست »، (Key West)، دورافتاده و خارج از شهر بود. این شهرک وابسته به نیروی دریایی بود و در سال ۱۹۷۴ میلادی صنعت گردشگری باعث رونق و رشد اقتصادی بیشتر در این منطقه شد.
یکی از جاذبه‌های گردشگری این منطقه «تور قطار کنچ»، (Conch Tour Train) بود. این وسیله‌ی نقلیه که شبیه به قطار شهربازی بود، از سال ۱۹۵۸ فعالیت خود را شروع کرد. این قطار بسیار پیش‌تر از زمانی که چرخ‌دستی‌ها در فلوریدا رواج پیدا کنند، استفاده می‌شدند و مانند بسیاری از وسایل حمل و نقل محبوب مردم، برای اشخاص با هر بودجه و درآمدی مناسب بودند.
این قطار کنچ از واگن‌های جدایی تشکیل شده بود که پشت سر هم کشیده می‌شدند و از نیمکت‌های پارک‌ها به عنوان صندلی‌های آن استفاده شده بود. او در توصیف این قطار می‌گوید: این قطارها بسیار ابتدایی و دست‌ساز بودند.
در اواسط سال ۱۹۷۰ بلاند و شرکای تجاریش یکی از این قطارها را خریداری کردند و بعد از این که به علت انتخاب نام مشابه با تور قطاری کنچ، شرکت قبلی بر علیه آن‌ها شکایت کرد، نام قطار را به «چرخ‌دستی قدیمی شهر» تغییر دادند. آن‌ها این تجربه‌ی خود را نه تنها با این قطار بلکه با انواع وسایل نقلیه تکمیل کردند تا بتوانند به بهترین موقعیت و شهرت برای گردشگری در سطح شهر دست یابند.
شبی در سال ۱۹۷۹، بلاند در نهایت وسیله‌ی نقلیه‌ای را که به دنبالش بود پیدا کرد. او در این باره می‌گوید: من در میامی بودم. چرخ‌دستی‌ای به رنگ نارنجی دیدم و با خودم فکر کردم که این وسیله‌ی نقلیه توان رقابت با قطار گردشگری را خواهد داشت زیرا حال و هوای شبیه به قطار و ظاهری جذاب‌تر و تاریخی دارد.
شهر« کی وست »، (Key West) مانند بسیاری دیگر از شهرهای آمریکا، زمانی خط آهن عبور وسایل نقلیه داشت. این خط آهن، وسیله‌ای پر استفاده در شهرهای بزرگ و کوچک بود. این خطوط راه‌آهن شهری و قطارهای گردشگی باعث شد که بلاند به این فکر برسد که اتوبوس‌ها یا همان چرخ‌دستی، وسیله‌ای مناسب و مورد پسند همگان خواهد بود.
آن‌ها ۶ دستگاه اتوبوس خریداری کردند و مشغول برگزاری تورهای گردشگری در کی وست در سال ۱۹۸۰ میلادی شدند. در آن سال آن‌ها ۷۷۰۰۰ تور برگزار کردند.
این تعداد تور دائما در حال افزایش بود و همه‌ی مسافران این وسیله‌ی نقلیه را می‌شاختند تا اینکه چرخ‌دستی به جزیی جدایی‌ناپذیر از شهر تبدیل شد.
امروزه این ایده برای گردشگری کاملا آشنا است ولی در سال ۱۹۷۹ که بلاند برای اولین بار این ایده را مطرح و اجرا کرد، بسیار نو و پیشتاز بود. در واقع این ایده، پایه و اساس روش‌های گردشگری در آینده شد.
استادیار دانشگاه ایالت واشنگتن آمریکا در رشته‌ی معماری، « فیل گروئن»، (Phil Gruen) در این رابطه می‌گوید: در سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۶۰ این تصور که شهر قدیمی به‌وسیله‌ی گردشگری به شهری جدید و مدرن تبدیل می‌شود، شکل گرفت. در این دهه‌های اخیر، ساختمان‌های قدیمی توسط دولت نادیده گرفته شده و توسعه‌دهندگان به آن‌ها توجه نمی‌کنند. پروژه‌های بسیار بزرگی مانند مرکز حکومت در بوستون و مرکز فن در فیلادلفیا در حال اجرا هستند، این در حالی است که ساختمان‌های قدیمی مجاور هنوز باقی هستند و شاید برای بهینه‌سازی، تعمیر و نوسازی این ساختمانها به صرفه‌تر باشد. آزادراه‌ها هم امروزه بسیار تعیین‌کننده هستند و نوع حمل و نقل و گردشگری را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
این چرخ‌دستی‌های قدیمی در دنیای مدرن امروزی جایی ندارند. در دنیای سال ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۰ هم، نظر مردم در حال تغییر بود. توسعه‌دهندگان و برنامه‌ریزان شهری می‌دانستند که این ایده روزی کهنه خواهد شد و به فکر روش‌های جدید حمل و نقل بودند. برای مثال ایده‌های حمل و نقل که در دهه‌ی ۵۰ میلادی بودند مانند خیابان‌های سنگی دیگر نوستالژی شده بودند و توجه به این محله‌های قدیمی بر خلاف قبل افزایش پیدا کرده بود و این محله‌ها دیگر نادیده گرفته شده بلکه به آن‌ها توجه ویژه‌ای می‌شد.
شرکت بلاند، تور چرخ‌دستی‌های قدیمی شهر، بر خلاف تصور عموم قدیمی و نوستالژی بودن را به مدرن شدن ترجیح داد. آن‌ها به این نتیجه پی بردند که چه راهی بهتر از این که گردشگران با این وسیله‌ی حمل و نقل قدیمی به یک تور گردشگری و تاریخی در شهرها بپردازند.
در طی دهه‌ی ۸۰ میلادی، تقاضا برای این وسیله‌ی قدیمی و نوستالژی به شدت افزایش پیدا کرد. شرکت‌هایی مانند شرکت « چنس»، (Chance Manufacturing) در کانزاس، اتوبوس‌هایی با ظاهر قدیمی ولی موتور قوی‌تر و مدرن تولید کردند تا نوستالژی چرخ‌دستی‌های قدیمی را همچنان حفظ کنند.
البته باید توجه داشت که تنها ماشین‌ها هم نبودند که باعث معروف شدن تور بلاند شدند. یکی دیگر از عامل‌های محبوبیت آن‌ها، تورهای گردشگری بودند که به صورت مداوم و به صورت چرخه‌ای در سطح شهر انجام می‌شد. او می‌گوید: ما توری چرخه‌ای در شهر کی وست برگزار کردیم که به hop-on-hop-off معروف شده است. همه‌ی گردشگران در پی تجربه‌ی این تور هستند. من مطمئنم که ما در این زمینه اولین تور گردشگری چرخه‌ای جهان را برگزار کردیم. این موضوع که تورهای چرخه‌ای ما توسط بسیاری از تورهای گردشگری تقلید و کپی‌برداری می‌شود، نشانه‌ی موفقیت ما است. تور چرخ‌دستی‌های قدیمی شهر گسترش پیدا کرده و به بوستون و سایر شهرهای کشور رسیده است. امروزه شرکتی به اسم تور تاریخی آمریکا در شش شهر کشور دایر است و سالانه حدود ۳ میلیون مسافر دارد.
او واژه‌ای جالب برای توصیف کارشان درست کرده، (transportainment).
وی اضافه می‌کند: اگر کسی از این واژه استفاده کرد، حتما به من خبر دهید.
در دهه‌های اخیر، با توجه به استفاده‌ی روزانه از این وسیله‌ی نقلیه در شهرهای آمریکا، این وسیله در زندگی آمریکایی‌ها نیز نقش مهمی دارد.
«ویلیام کردک»، (William Kyrdeck)، معاون شهردار قبلی فلوریدا توضیح می‌دهد که این اتوبوس‌ها، کپی‌برداری شده و در سیستم حمل و نقل خصوصی شهری در فلوریدا استفاده می‌شود. در سال‌های آخر دهه‌ی ۹۰ میلادی در شهر «کورال گابلس»، (Coral Gables)، شهری نزدیک به میامی، دنبال راهی برای برقراری ارتباط ببین سیستم تاریخی و قدیمی حمل و نقل این شهر به سیستم حمل و نقل میامی بودند. بعد از مشاوره با متخصصان و نظرخواهی از ساکنین به نتیجه‌ای غیرمعمول دست یافتند.
مردم شهر کورال گابلس، حال و هوای قدیمی شهر را دوست داشتند و اعتقاد داشتند که این حمل و نقل با چرخ‌دستی‌های قدیمی به حفظ این حس کمک خواهد کرد.
استفاده از این اتوبوس‌های چرخ‌دستی برای سیستم حمل و نقل تصمیم مهمی بود و امروزه این اتوبوس‌ها سالانه ۱.۲۵ میلیون نفر را جابه‌جا می‌کنند.
در سال ۲۰۰۶ در پنسیلوانیا این وسیله به عنوان پراستفاده‌ترین وسیله‌ی حمل و نقل گردشگری اعلام شد. این وسیله هم به زیبایی تاریخی شهر کمک می‌کند و هم دسترسی آن برای گردشگران راحت است. استفاده از این وسیله نه تنها جالب است بلکه گردشگران با خیال راحت از آن استفاده می‌کند و می‌دانند که مسیر درستی را طی می‌کنند.
