تردیدی نیست نام مبارک «حَسَن» آنچنان با مسمّا است که واقعاً تمام صفات آن حضرت به بهترین نحو«حَسَن» بود، لذا امیدواریم همه در سایۀ عنایات آن حضرت دنباله روی سیره و منش ایشان باشیم.
عبودیّت خداوند در نگاه امام مجتبی(ع)
بی تردید عبادت با ویژگی های خاص خود، از جمله شاخصه های مهم امام دوم شیعیان است، این صفت بارز در سیرۀ عبادی امام(ع) آنچنان از برجستگی خاصی برخودار است که آن حضرت از موقع وضو گرفتن برای نماز حالش منقب می شد تا در محراب نماز. لذا هنگامی که امام حسن مجتبی(ع) در مسجد می رسیدند، می ایستادند در حالی که لرزه بر بدن مبارکشان می افتاد، و این گونه زمزمه می کردند:
«إِلَهِی ضَیْفُکَ بِبَابِکَ یَا مُحْسِنُ قَدْ أَتَاکَ الْمُسِیءُ فَتَجَاوَزْ عَنْ قَبِیحِ مَا عِنْدِی بِجَمِیلِ مَا عِنْدَکَ یَا کَرِیم؛ خدایا! مهمانت به درگاهت آمده است. ای نیکوکردار! بدکار به نزد تو آمده است. پس از زشتی و گناهی که نزد من است به زیبایی آنچه نزد توست، درگذر؛ ای بخشاینده!».
هم چنین حضرت هنگامی که مشغول عبادت می شد از خوف خدا بدن شان می لرزید و با تمام وجود مشغول عبادت و راز و نیاز با معبود می شد.
حلم و بردباری؛ آموزه ای اخلاقی در سیرۀ عملی امام مجتبی(ع)
از جمله صفات و ویژگیهای برجستۀ اخلاقی امام حسن مجتبی(ع) می توان به مولّفۀ حلم و بردباری اشاره نمود.
بدیهی است حلم و بردبارى مانند ساير صفات انسان داراى سرچشمه ها و انگيزه هاى متعددى است، لیکن مهمترین منشأ و سرچشمه حلم را مىتوان سلطه بر نفس و مالكيت خويشتن دانست که سبب مىشود انسان در برابر ناملائمات از كوره در نرود، و گرفتار خشم و آشفتگى ها نشود، لذا نقطه مقابل غضب و خشم لجام گيسخته، حلم و بردبارى و خويشتن دارى است، اینگونه است كه از امام حسن(ع) نقل شده كه وقتى از حضرتش درباره تفسير حلم سؤال كردند فرمود؛
«كَظْمُ الْغَيْظِ وَمِلْكُ النَّفْسِ؛
حلم فروبردن غضب و تسلط بر نفس خويش است به گونهاى كه عكس العملى نشان ندهد».
آن حضرت در برابر طوفان حوادث سخت از جمله درمواجهه با بی وفایی دوستان، نفوذ منافقین در صفوف لشگر، بی رحمی بنی امیه که همه اینها دست به دست هم داد تا صلح تحمیلی بر آن حضرت وارد گردد، لیکن امام مجتبی (ع) علیرغم اینکه بعداً زخم زبان هایی از سوی برخی از افراد أعم از دوست و دشمن شنید تحمل کرد و به بهترین وجه ممکن از خود حلم و بردباری نشان داد.
سخاوت و انفاق
باید اذعان نمود معنای انفاق، و مفهوم واقعی جود و کرم را باید از خاندان اهل بیت(ع) به ویژه از صفت برجستۀ سخاوت و انفاق امام حسن مجتبی(ع) آموخت. به عنوان نمونه هنگامی که فقیری به نزد امام حسن(ع) رفت و گفت تنها چیزی که برای من باقی مانده، آبروی من است و می خواهم آن را به شما بفروشم، آن حضرت در راستای حفظ آبروی آن فرد نیازمند، 12 هزار درهم را در اختیار فقیر قرار داد تا آبروی او حفظ شود.
هم چنین آن امام همام به قدری سخاوت داشت که گاه تمام زندگیش را باسائل و متقاضی نصف می کرد و کسی از در خانۀ او مأیوس برنگشت.
باید گفت همگان باید انفاق کریمانه را از زندگی امام حسن مجتبی(ع) بیاموزیم، زیرا اظهار ارادت و مودّت به ائمه به این است که افراد از اعمال و رفتار آنها سرمشق بگیرند و درمیان همسایگان و فامیل، افراد نیازمند را دریابند.
شکوه نهضت عاشورا؛مرهون صلح امام حسن(ع)
مرحوم علّامه مجلسى رحمه الله علّت صلح را از زبان امام حسن(ع) اینچنين بيان مى كند:
«فَتَرَكْتُهُ لِصَلاحِ الْامَّةِ وَحِقْنِ دِمائِها؛
صلح من با معاويه فقط به خاطر حفظ خون مسلمانان بود».
هر چند پس از برقرارى صلح زخم زبان های بی شماری به امام زدند، و حتّى بی وفایی مردمى كه امام را مجبور به صلح نمودند و به اشكال مختلف به امام اعتراض مىكردند، لیکن امام مجتبى(ع) با حلم و بردباری زاید الوصف، سال هاى دردناكى را پشت سر گذاشت، ولى صلح آن حضرت آثار عميقى در مردم گذاشت، و زمينه ساز نهضت عاشورا و قيام هاى پس از آن شد، که سرانجام منتهى به سقوط حكومت بنى اميّه گرديد.
موضوع مهمّ ديگر اين است كه طبق گواهى تاريخ وضعیت سياست خارجى مسلمانان در زمان معاويه ايجاب چنان صلحى را مى نمود؛ زيرا امپراطور روم شرقى كه جنگ هاى داخلى مسلمانان را به دقّت تعقيب مى كرد، خود را آماده مىساخت كه اگر جنگ ديگرى ميان امام حسن(ع) و معاويه درگيرد، بر مرزهاى كشورهاى اسلامى حمله كند و شكست هاى گذشته خود را جبران سازد و اگر چنين حادثه اى رخ مى داد، ممكن بود ضربه سختى بر پيكر اسلام و مسلمين وارد شود. چنين شرايطى ايجاب مى كرد كه امام مجتبى(ع) صلح كند و دشمن را عملًا سرجاى خود بنشاند.
منبع: بیانات حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی،درس خارج فقه، مسجد اعظم قم، 1392/09/13؛ با تلخیص.
