این یک تمرین است!
بازی هایی مثل مامان بازی، خاله بازی و… در گروه بازی های تقلیدی و نمایشی قرار می گیرند. بازی هایی که گرایش کودکان به آن ها برخلاف تصور خیلی از پدر و مادر ها نه تنها ایردای ندارد بلکه نقشی مهم و کاربردی در تکوین ساختار شخصیت کودکان نیز بازی می کند. دختر بچه ای که کفش پاشنه بلند مادر را می پوشد، سراغ لوازم آرایش او می رود یا پسر بچه ای که سراغ ابزار کار پدر می رود، تلاش می کند ویژگی های شخصیتی پدر و مادر را به روش خودش درونی کند. دختربچه ای که در بازی هایش رفتار مادر را تقلید می کند در حقیقت به تمرین نقش جنسیتی خودش با استفاده از نمادهای مادرانه مشغول است و این دقیقا همان اتفاقی است که در مورد پسربچه ای که در بازی هایش پدر را تکرار می کند، رخ می دهد.
بعد از ۲۰ ماهگی
تعیین محدوده سنی دقیق برای گرایش کودکان به بازی های تقلیدی و نمایشی، کاملا نسبی و در گرو شرایط محیطی و ویژگی های رشدی آن هاست. اما بنابر قواعد رشدی بچه ها از ۲۰ ماهگی به بعد برای تکرار و تمرین بازی هایی که کنش متقابل شرط اصلی آن هاست، آماده اند. حال آن که بازی های تقلیدی و نمایشی مثل خاله بازی و مامان بازی هم در همین گروه قرار می گیرند. اما اگر کودکی زود تر از این سن به بازی های تقلیدی گرایش پیدا کند در حقیقت این توانایی را دارد که زود تر از قواعد معمول محیطش را درونی کند. بنابراین نه تنها جای نگرانی برای والدین باقی نمی ماند بلکه آن ها باید این گرایش را در شمار توانایی و امتیازهای فرزندشان قرار بدهند.
شما الگوی اصلی هستید
پدر و مادر ها باید به یاد داشته باشند تقلید نقش، جزو روند رشدی کودک است و کاملا اجتناب ناپذیر. وقتی کودک رفتاری را تقلید می کند یعنی آن رفتار را باور کرده و برایش مهم و ارزشمند است. بنابراین وقتی ما به عنوان پدر و مادر در جریان این رفتارهای تقلیدی شاهد رفتار اشتباهی از کودک هستیم، حتما باید تمام حواس مان را متوجه خودمان بکنیم. مثلا اگر پسر کوچولوی ۲ ساله شما در بازی هایش سیگار کشیدن را تقلید می کند به جای نگرانی از گرایش او به رفتار بزرگ تر از سنش باید به این فکر کنید که برای او پدر نماد قدرت است پس وقتی پدر سیگار می کشد او هم باید همین رفتار را تقلید کند!
وقتی بچه ها اصرار دارند
زمانی باید نسبت به گرایش بچه ها به این قبیل بازی ها احساس خطر کرد که کودک در انجام آن ها اصرار دارد. البته ارائه یک تعریف درست از واژه اصرار کاملا ضروی است. وقتی کودک شما بدون در نظر گرفتن هیچ حد و مرز زمانی و به صورت یکنواخت به تکرار یک بازی گرایش پیدا می کند، به گونه ای که مثلا بازی کردن با رژ لب مادر و ماندن در نقش پدر برای او حتی نسبت به خوردن و خوابیدن هم در اولویت قرار می گیرد، باید نسبت به آن حساس شد. اما در حالت کلی بچه ای که کارتونش را می بیند، با اسباب بازی هایش بازی می کند و در کنار آن ها به این قبیل بازی ها هم گرایش دارد جای هیچ نگرانی برای والدین باقی نمی گذارد. چرا که این بازی در حقیقت زمینه ساز بخشی از روند طبیعی رشد کودک است.
شما بازیگرید نه کارگردان!
برخی از والدین به غلط تصور می کنند باید نحوه رشدی کودکان را به آن ها آموزش بدهند. آنها به دنبال همین باور اشتباه مدام به دنبال این هستند که با استفاده از بازی های فکری، لگو و… آن ها را متفاوت بار بیاورند. اما این تلاش اصلا قابل توصیه نیست. بازی بخشی از روند رشد بچه است و نقش والدین در این روند هم صرفا همراهی و هدایت آن هاست نه کارگردانی بازی. البته در بازی های آموزشی که در سنین بالا تر و در حدود ۶ سالگی شروع می شود و بعد از ورود بچه ها به مدرسه هم ادامه پیدا می کند، شرایط فرق می کند. در این قبیل بازی ها هدف اصلی این است که موضوعی مستقیما به بچه ها آموزش داده شود. بنابراین دخالت موثر و کارگردانی درست ماجرا مهم است. اما تا قبل از این سن و زمانی که بحث آموزش های غیرمستقیم در میان است، والدین حین بازی صرفا باید هم بازی بچه ها باشند.
این شمایید که تقلید می شوید!
بازی های تقلیدی و نمایشی در حقیقت فرصتی برای نمایش درونیات و برون ریزی رفتار بچه ها هستند و برخلاف باورهای ما قصد این نیست که از طریق بازی کردن با بچه ها چیزی را به صورت مستقیم به آن ها آموزش بدهیم. در حقیقت بازی های تقلیدی و نمایشی فرصتی هستند برای ما که نقاط ضعف رفتاری کودکان را بشناسیم و با بررسی علل پیدایش آن ها با استفاده از روش های غیرمستقیم برای رفع شان اقدام کنیم. مثلا اگر بچه ای در نقش مادر یا پدر به عروسک یا حتی کودک مقابلش پرخاش می کند، رفتار خشنی دارد یا اصرار دارد حرفش را به کرسی بنشاند پدر و مادر را وا می دارد تا نسبت به این رفتار او کنجکاو شوند و از طریق آموزش های غیرمستقیم مثل خواندن قصه، رعایت طرز برخورد با یکدیگر و حتی نوع صحبت کردن در مکالمات تلفنی، برخورد درست را به کودک آموزش بدهند. یادمان باشد کودک در حقیقت در این بازی ها دارد نقش ما به عنوان پدر و مادر را تقلید می کند.
باید احساس خطر کنید
به طور کلی گرایش کودکان به تقلید رفتار پدر و مادر ها اصلا غیر طبیعی نیست. اینکه پسر بچه ای دوست دارد لباسی درست مثل لباس پدرش داشته باشد، در بازی هایش سراغ کیف او می رود و در بازی با بچه های هم سن و سال همیشه نقش پدر را بازی می کند، یا دختر بچه ای که در میان بازی هایش تمایل دارد سراغ کیف آرایش مادر برود یا حتی با کفش های او راه برود کار خطایی انجام نمی دهد بلکه شناخت درست را از تشابه های جنسیتی اش به تصویر می کشد. در حقیقت زمانی این رفتار نگران کننده می شود که مثلا پسربچه ای به استفاده از لوازم آرایش مادر گرایش پیدا کند یا دختر بچه ای به ایفای نقش پدر و حتی لباس پوشیدن مثل او اصرار داشته باشد. در این شرایط است که باید نسبت به روند طبیعی همانندسازی در کودکان احساس خطر کرد.
می خوام آمپول بزنم، فقط همین!
یکی از بازی های تقلیدی که کودکان به خصوص کودکان ۳ تا ۶ ساله به آن گرایش عجیبی دارند دکتر بازی است. آن ها می خواهند در جریان این بازی یکدیگر را معاینه کنند و به هم آمپول بزنند بنابراین دور از انتظار نیست که در گیرودار این بازی اعضای بدن یکدیگر را هم ببینند و دقیقا همین بخش ماجراست که واکنش شدید پدر و مارد ها را برمی انگیزاند. اما والدین همیشه باید به یاد داشته باشند که این رفتار ها با قصد و غرض جنسی صورت نمی گیرد و اگر درست هدایت شود حتی قرار نیست به روابط جنسی منتهی شود. این بازی ها صرفا از یک کنجکاوی کودکانه سرچشمه می گیرند. بنابراین راه مناسب مقابله با آن ها دعوا و سرزنش شدید نیست. در عوض باید در فضایی خارج از بازی راجع به فضای خصوصی افراد با آن ها صحبت کنید، اینکه برخی از نواحی بدن جزو همین فضای خصوصی قرار می گیرند و باید از دید دیگران پوشیده بمانند. همچنین تذکر این موضوع که نباید لباس دوستش را برای آمپول زدن کنار بزند، همین طور که نباید اجازه این بازی را به او بدهد. در حقیقت شما با استفاده از این توضیحات و حتی تکرار آن ها در زمان های مناسب کودک تان را از انجام چنین کاری منع می کنید و محدوده بازی را برایش مشخص می کنید آن هم بدون اینکه کنجکاوی او را بیشتر از قبل تحریک کرده باشید. البته بهتر است با مشاهده گرایش بچه ها به این بازی دورادور مراقب رفتارهای آن ها باشید تا زمانی که لازم بود به طور غیرمستقیم و به بهانه هایی مثل دعوت آن ها به تماشای تلویزیون یا حتی خوراکی هایی که دوست دارند، حواس شان را پرت کنید.
