ما مدیون زمین هستیم!

«خدا را در نظر بگیرید ، هم در مورد بندگانش و هم در مورد سرزمینها و چهار پایان، زیرا مسؤولیت‏ شما اینقدر عمومیت دارد که حتی در مورد بقعه‏ ها و سرزمینها و در مورد حیوانات و چهار پایان از شما سؤال می ‏شود.»

آشفتگی طبیعت از آشفتگی انسان ها ست!

اخلاق درزندگی انسان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است ولی تنها محدود به روابط انسان با دیگران نمی شود؛ بلکه اخلاق « زیست محیطى» احکام ارزشى حاکم بر مناسبات انسان با طبیعت (گیاهان، حیوانات، مراتع، کوه ها، جنگل‌ها و آب‌ها) را بیان و بر آن تاکید می ورزد. امروزه بحران‌های زیست محیطی بر روی کره زمین، هم زندگی انسان‌ها و هم سایر موجودات را به مخاطره انداخته است. 

بدون شک بحران های محیط ‏‏زیستی، زاییدۀ اندیشه‏های توسعه‏طلب، سلطه‏جو و در یک کلام معلول کژاندیشی فکری انسان در جهان است؛ آشفتگی طبیعت حکایتی روشن از آشفتگی درون انسان‏هاست و بدین سان صلح و صفا و طراوت محیط زندگی نیز تنها در صورت تحقق آن‏ها در درون آدمیان امکان پذیر است. اما مردم جامعه ما بر اساس دینی که پذیرفته اند باید پیشگام اخلاق «زیست محیطی» باشند چرا که اسلام، در مورد همه مسایل انسانی، رهنمودهایی دارد از جمله اخلاق محیط‏‏زیستی، توجه به احیای زمین و احترام به حیوانات و طبیعت...

زمین را آباد کنیم یا خراب؟!

بر اساس روایات، حفاظت از منابع طبیعی شگفت انگیز و پرسودی که خداوند برای انسان آفریده است وظیفه هر انسانی است، امام علی علیه السلام مى‌فرماید: «خداوند، آفریدگانى شگفت‌انگیز از حیوان و جماد، ساكن و متحرك، ابداع كرد» 

و بر طبق آیات قرآن، خداوند به انسان قدرت و امکانات لازم را داد و او را مکلّف به عمران و آبادانی زمین نمود؛ در سوره هود میخوانیم« او خدایی است که شما را از زمین بیافرید و عمران و آبادانیش را به شما واگذاشت» (هود/۶۱)

طبیعت بر گردن ما حق دارد!

با نگاهی به روایات اسلامی در می یابیم که انسان ها درباره زمین هایی که در آن زندگی می کنند و از آن ها بهره می برند و در مورد حیواناتی که خداوند آفریده است، مسئول شناخته شده اند: 

حضرت علی علیه السلام، در خطبه‏ ای که در روزهای اول خلافتش ایراد کرده می ‏فرماید: «خدا را در نظر بگیرید، هم در مورد بندگانش و هم در مورد سرزمینها و چهار پایان، زیرا مسؤولیت‏ شما اینقدر عمومیت دارد که حتی در مورد بقعه‏ ها و سرزمینها و در مورد حیوانات و چهار پایان از شما سؤال می ‏شود.» 

و در آیات نورانی قرآن نیز تاکید شده که؛ «و لقد مکناکم فی الارض و جعلنا لکم فیها معایش؛ شما را بر زمین مسلط کردیم، زمین را مسخر شما قرار دادیم و مایه تعیش‏ و زندگی شما را در دل همین زمین قرار دادیم.» (اعراف/10) 

ما مدیون زمینیم!

حقی که زمین بر بشر دارد آبادانی و زراعت بدون آسیب به طبیعت است، آلودگی های زیستی، صنعتی و ترافیکی تنفس طبیعت و حیوانات را مسدود کرده و منجر به مرگ تدریجی زمین می شود... در مورد حیوانات نیز تکالیفی برای حفظ و رعایت‏ و مواظبت آنها بر عهده انسان است، به همان دلیل که فکر می‏ کنیم زمین و موالید روی‏ زمین برای ما آفریده شده است، باید بدانیم مسؤول و مدیون زمین و موالید روی‏ آن هستیم.

در ماجرایى از پیغمبر اكرم صلّى اللّه علیه و آله  روایت شده است که: آن حضرت شترى را دید كه آن را خوابانده‌اند و پاى آن را بسته‌اند؛ ولى جهازش بر او بود (در حالى كه در این گونه موارد جهاز را از پشت شتر بر مى‌دارند تا استراحت كند) پیامبر فرمود: «أین صاحبها؟ مروه فلیستعدّ غدا للخصومة؛ صاحبش کجاست؟ به او بگویید: خود را فرداى قیامت براى دادخواهى آماده سازد!». 

هم چنین امام علی‌ علیه السلام، به کارگزارش تأکید می‌کند، که حیوانات را به فردی خیرخواه و مهربان و درستکار و امین بسپارد؛ تا آنها را آزار ندهد: « و بر آن مگمار جز خیرخواهی مهربان، و درستکاری نگاهبان که نه بر آنان درشتی کند و زیا‌ن‌شان رساند ونه مانده‌شان سازد و نه خسته‌شان گرداند».

کلام پایانی

گرچه مطامع جهان خواران و پول پرستى سرمایه‌دارانى كه جز به افزایش ثروت خود نمى‌اندیشند، مسأله حفظ طبیعت را با مشكلات فراوانى مواجه كرده و كارآیى گروه‌هاى حفظ محیط زیست و حمایت از حیوانات را به حدّاقل رسانده است. اما همه ما باید براى حفظ محیط زیست و نسل حیوانات و حفظ منابع طبیعی کشورمان، به پا خیزیم و پیش از آن كه فاجعه‌اى در زمین رخ دهد، چاره‌اى بیندیشیم.

منابع

- نهج البلاغه؛ نامه 25، خطبه 167، خطبه 165.

- مكارم شیرازى، ناصر، پیام امام امیر المومنین علیه السلام، ج 6، ص437.

- علیزاده، مهدى، اخلاق اسلامى (مبانى و مفاهیم)، ص 22 – 23.

- شیخ حر عاملی، وسایل الشیعه، ج 8، ص 394.

- هرسینی، سارا، نظریه های مهم راجع به اخلاق محیط زیست، روزنامه جوان.

حامد رفیعی -  تبیان