مجله همشهری دانستنی ها - حسین رحمانی: «نوکیا» نام آشنای حوزه تولید گوشی های موبایل، تا همین چند سال پیش انتخاب اول بسیاری از کاربران و خریداران گوشی بود. شرکتی که گوشی معروف «یازده دوصفر» آن همچنان رکورد پرفروش ترین گوشی موبایل تاریخ را در اختیار دارد. اما عصر گوشی های هوشمند برای این شرکت بزرگ فنلاندی چندان خوش یمن نبود و نوکیا نتوانست خودش را با این دوران تازه تطبیق دهد. نوکیای بزرگ سرانجام مغلوب آی فون و گوشی های اندرویدی شد و از صحنه کنار رفت. اما به تازگی گوشی های هوشمندی جدیدی با نام نوکیا معرفی شده اند که نام این شرکت را دوباره سر زبان ها انداخته اند. به همین بهانه سراغ این شرکت رفته ایم تا دلایل سقوط نوکیا را مرور کنیم و نیم نگاهی بیندازیم به نوکیاهای اندرویدی تازه وارد.
زمانی نه چندان دور، «نوکیا» انتخاب اول بسیاری از مشتریان گوشی موبایل بود.این شرکت فنلاندی انتخاب های متفاوت و متنوعی در اختیار می گذاشت، گوشی هایش بهترین طراحی را داشت و شناخته شده ترین برند گوشی در سراسر جهان بود. امااین روزها اضاع کاملا فرق کرده و نام «نوکیا» تنها در گوشه و کنار بازار گوشی های موبایل شنیده می شود. اما شگفت انگیز باشد که بگوییم نوکیا می دانست چنین روزهایی خواهدآمد.
بهترین و مشهورترین گوشی این روزها (آی فون 7) بدنه یکپارچه آلومینیومی دارد و لنز دوربین فوق العاده آن، کمی از بدنه بیرون آمده است. گوشی «Nokia N8» که در سال 2010 (1389) معرفی شد، در اصل چنین ایده ای داشت؛ ترکیبی از بهترین جنس بدنه و دوربینی فوق العاده باکیفیت. تنها چیزی که نوکیا نتوانست به خوبی انجام دهدف ساختن نرم افزار متناسب با این گوشی بود. گوشی N8 که یکی از نخستین دوربین های گوشی با توانایی فیلمبرداری 720p را داشت، در اوایل سال 22010 آماده عرضه بود. اما تاخیرهای متعدد در نهایی شدن نسخه جدید سیستم عامل «سیمبین» (Symbian) باعث شد عرضه این گوشی تا تابستان سال بعد به تعویق بیفتد.
تغییراتی که کافی نبود
زمانی که این شرکت تنها به تغییراتی کوچک در طراحی نسخه های جدید«سیمبین» اکتفا می کرد، درواقع داشت بذر شکست خودش را می کاشت. نوکیا می ترسید خیل عظیم کاربرانش را با تغییراتی بنیادی رو به رو کنأ، غافل از این که در نهایت سیستم عاملی قدیمی و پوسیده در اختیار خواهدداشت که به هیچ وجه مناسب دوران جدید نخواهدبود.
با همه این ها، نوکیا متوجه خطرهای پیش رو هم بود. روی آوردن به سیستم عاملی دیگر و در آغوش کشیدن اندروید، مسیری میان بر بود برای حل مشکلات نرم افزاری گوشی های نوکیا. اما «انسی وانجوکی» این ایده را نمی پسندید و آن را از چاله درآمدن و به چاه افتادن می دانست.
بودند کسانی که همان زمان همبااین حرف «وانجوکی» مخالفت می کردند، اما چاش های مالی «اچ تی سی»، «موتورلا» و «سونی» در سال های اخیر، نشان می دهد عقیده او چندان هم بیراه نبوده است. تا دو سال پیش «گوگل»، «سامسونگ» و «مایکروسافت» (از طریق فروش حق استفاده از حق اختراع ها یا «پَتِنت»ها) تنها شرکت های بودند که از طریق گوشی های اندرویدی درآمدزایی داشتند (هرچند طی سال های اخیر برخی شرکت های چینی مانند «شیائومی» و «هوآوی» به این جمع پیوسته اند.)
سیستم عاملی که نجات دهنده نبود
به هر ترتیب، نوکیا مجبور شد تغییر را پبذیرید و سرانجام به سیستم عامل ویندوزفون مایکروسافت روی آورد تا آینده را به کمک آن بسازد. هر چند کمی بعد خود نوکیا از این پروژه کنار رفت تا مایکروسافت به تنهایی مسئول ساختن گوشی هوشمندی برمبنای سیستم عاملش باشد، پروژه ای که تاکنون چندان هم موفقیت آمیز نبوده است.اما نوکیا مدتی پیش از پیوستن به مایکروسافت و به مدتی کوتاه،برای کنار گذاشتن نسیمبین» تلاش کرد. این تلاش در قالب گوشی Nokia N9 بود که از سیستم عاملی متن باز به نام «MeeGo» استفاده می کرد و طراحی آن مولفه های اصلی سری گوشی های «لومیا» را داشت. اما توسعه MeeGo به اندازه ای که «استفان الوپ» (Stephen Elop)، مدیرعامل جدید نوکیا، انتظار داشت سریع پش نرفت و هیچ اکوسیستم اپلیکیشنی برای پشتیبانی ازآن وجود نداشت. در نهایت گوشی N9 و پروژه های مرتبط با آن، به خاطر رویکردهای عمل گرایانه تر مایکروسافت کنار گذاشته شد.
فهرست مواردی که نوکیا از آمدن شان خبر داشت، اما نتوانست خودش را با آن ها تطبیق دهد، طولانی است. یکی دیگر از پیش بینی های انسی وانجوکی، قائم مقام رییس شرکت نوکیا در آنزمان، این بود که گوشی های هوشمند جای دوربین های حرفه ای DSLR را خواهندگرفت. آن زمان بودند کسانی که این اظهارنظر را جدی نگرفتند و حتی به آن خندیدند. اما این روزها عملا می بینیم که دوربین گوشی های هوشمند جدید، دوربین های حرفه ای را کنار زده اند. با وجود گوشی های هوشمندی با دوربین های قوی، بسیاری از کاربران دیگر حاضر نیستند سراغ دوربین های حرفه ای دست و پاگیر بروند. درست مانند سیستم عامل «WebOS» شرکت «پالم» (Palm) و رابط کاربری گرافیکی شرکت «زیراکس»، مورد نوکیا هم نشان داد اولین بودن در داشتن ایده های خوب، به معنای موفقیت تجاری نیست. پیش از آن که آی فون به اپلیکیشن ها و اندروید به نقشه هایش بنازد، نوکیا هردوی این ها را داشت.
این روزها تقریبا هیچ گوشی پرچمداری نیست که تمام یا بخشی از بدنه آن فلزی نباشد. اگر بخش توسعه نرم افزار نوکیا می توانست به خوبی بخش سخت افزار عمل کند، احتمالا امروز هم می توانستیم در بین گوشی های نوکیا بهترین انتخاب را داشته باشیم.
اشتباه های بزرگی که یکی از بزرگ ترین امپراتوری های موبایل را زمین زد
نوکیا؛ داستان یک سقوط
موافقت نوکیا در سال 2013 (1392) برای واگذاری بخش کسب و کار گوشی های خود به مایکروسافت با مبلغ 7.2 میلیارد دلار، شاید به خودی خود اهمیت چندانی در سرنوشت نوکیا نداشت. زیرا احتمالا این کسب و کار در دستان نوکیا روز به روز بی ارزش تر می شد (هر چند بخش طراحی و تولید گوشی های هوشمند نوکیا، در دستان مایکروسافت هم تاکنون ارج و قربی نیافته است). اما این واگذاری نشان می داد که نوکیا در آن سال ها با چه سرعتی و تا کجا سقوط کرده است. زمانی نه چندان طولانی پیش از آن سال، نوکیا سلطان قلمروی تولید گوشی های موبایل بود. در زمان واگذاری بخش گوشی های هوشمند نوکیا به مایکروسافت، این شرکت تنها سه درصد از بازار جهانی گوشی های هوشمند را در اختیار داشت و ارزش بازار آن در مقایسه با سال 2007 (1386) به یک پنجم کاهش پیدا کرده بود، حتی با این که با نهایی شدن قرارداد نوکیا و مایکروسافت، قیمت سهام نوکیا یک روزه 30 درصد رشد کرد.
بلایی که سر نوکیا آمد، موضوع پنهانی نبود: به طور خلاصه، «اپل» و اندروید نابودش کردند. اما دلیل این شکست تا حدودی در هاله ای از ابهام قرار دارد. از نظر تاریخی، هر چه نباشد، نوکیا به طرزی شگفت آور شرکتی انعطاف پذیر بود و در بسیاری از کسب و کارهای مختلف (از تولید کاغذ گرفته تا لوازم برقی و کفش های لاستیکی) وارد یا از آن خارج می شد. همان سال ها هم نوکیا به ووعی، پوست انداخته بود. سال ها بود که نوکیا از مجموعه ای از کسب و کارهای مختلف و از هم گسیخته تشکیل می شد که زیر چتری به نام نوکیا فعالیت می کردند.
در اوایل دهه 1990 (1370)، مدیران نوکیا با این پیش بینی که به زودی گوشی های موبایل رایج خواهندشد، تمام کسب و کارهای نوکیا را به جز بخش ارتباطات الکترونیک، کنار گذاشتند.
شگفت انگیزتر این که نوکیا در آن زمان در حوزه فناوری، اصلا عقب مانده نبود، بلکه در سال 1996 (1375) نخستین گوشی هوشمند را ساخت و چند سال بعد و در انتهای دهه 1990 (1370)، نمونه اولیه ای از یک گوشی با صفحه لمسی و قابلیت اتصال به اینترنت رونمایی کرد. همچنین این شرکت پول زیادی را در بخش تحقیق و توسعه سرمایه گذاری کرد. اما کاری که نتوانست از عهده برآید، این بود که موفق نشد دستاوردهای بخش تحقیق و توسعه را به خدمت محصولاتش درآورد و کالاهایی بسازد که کاربران حاضر باشند بخرند.
مهندسان سخت افزارساز
یک راه برای توضیح این مسئله این است که بگوییم نوکیا شرکتی با زمینه های مهندسی بود که به درک بیشتری از بازاریابی و فنون آن نیاز داشت. اما این دیدگاه کاملا درست نیست، در نخستین روزهای پاگرفتن بازار گوشی های همراه، نوکیا به خاطر شیوه های بازاریابی اش تقدیر می شد و توانست راهی پیدا کند تا این گوشی ها را وارد زندگی روزمره کند و به بخشی از مد روز تبدیل شوند.
دقیق تر این است که بگوییم هسته اصلی نوکیا، شرکتی سخت افزارساز بود و نه نرم افزارساز. به این معنا که مهندسان آن در طراحی و تولید دستگاه های فیزیک مهارت داشتند و در جه یک بودند، ولی در مورد نرم افزارها و برنامه هایی که این دستگاه ها را به کار می انداختند، مهارت چندانی نداشتند.
در نهایت این شرکت اهمیت سیستم عامل و نرم افزارهای موبایلی و تجربه تعامل کاربر با این رابط ها را عمیقا دست کم و حتی نادیده گرفت. بخش تحقیق و توسعه نوکیا مدت ها بود که در اختیار مهندسان سخت افزار قرار داشت و مهندسان نرم افزار به حاشیه رانده شده بودند. در آن سو، مدیران شرکتی مانند اپل به نرم افزار و سخت افزار به یک اندازه اهمیت می دادند و به محصول نهایی به عنوان بسته ای کامل از این دو مورد نگاه می کردند. به همین دلیل تیم های متشکل از متخصصان رشته های مختلف ایجاد می کردند تا محصولات شان را طراحی کنند.
دوران نو، ایده های کهنه
با همه این ها، تنها اشتباه نوکیا در دست کم گرفتن اهمیت نرم افزارها نبود. این شرکت موضوع مهمی همچون فرارسیدن دوران گوشی های هوشمند را هم نتوانست به موقع تشخیص بدهد. این مورد نمونه ای کلاسیک از اشتباره شرکت های موفق و زندانی شدن در ایده ها و دستاورهای گذشته شان بود.
در سال 2007 (1385) بیش از 50 درصد سود بازار گوشی های تلفن همراه جهان، نصیب نوکیا می شد و بخش اعظم این سود به بخش گوشی های هوشمند مربوط نمی شد. آن زمان، اختصاص بخش اعظم منابع به سوی کسب و کاری کوچک و سطح بالا (یعنی تولید گوشی های هوشمند)، می توانست کار پرخطری به نظر برسد. از این نظر می توان گفت بخشی از دلیل شکست نوکیا، در این موضوع نهفته بود که آن شرکت بزرگ تمایل چندانی برای پذیرفتن دوران تازه و هماهنگ شدن با آن نداشت.
خود برتربینی نوکیا
و البته یک اشتباه دیگر هم وجود داشت. نوکیا قدرت «برند» یا نام خود را بیش از حد دست بالا می گرفت و برا ین باور بود که حتی اگر برای ورود به بازار گوشی های هوشمند دیر شده باشد، با تیکه بر نام و تجربه اش، می تواند خیلی زود فاصله را با رقیبان اصلی کم کند. درواقع مدت ها پساز معرفی نخستین آی فون، نوکیا اصرار داشت طراحی سخت افزاری بهتر مصحولاتش سرانجام بر رقیبان چیره خواهدشد.
حتی امروز کسانی وجود دارند که می گویند اگر نوکیا به جای روی آوردن به سیستم عامل «ویندوزفون» در سال 2011 (1390)، به توسعه سیستم عامل های خودش ادامه می داد، می توانست دوام بیاورد و موفق شود. اما حقیقت این است که خود ویندوزفون (دست کم در آن زمان) یک شکست بود و نوکیا تا سال 2010 (1389) گوشی های ناامیدکننده زیادی معرفی کرده بود. گوشی هایی با سیستم عامل های سنگین، پر از باگ و رابط های کاربری نامناسب که نتوانستند بین کاربران جایی برای خودشان باز کنند.
در سال 2008 (1378) گفته می شد نوکیا یکی از ارزشمندترین برندهای جهان را دارد. اما نوکیا از این نکته غافل بود که در جهان امروز، برندها دیگر به اندازه سابق اهمیت ندارند. دوران ما که با فناوری های سطح بالا گره خورده است، کاربران را عادت داده است تا با نوآوری های دائمی طرف باشند و هر زمان که شرکتی از بقیه عقب بیفتد، مشتریان آن شرکت فورا سراغ شرکت چابک تر و جدیدتری خواهندرفت.
نوکیا ترکیبی از تمام این دلایل شکست را در دل خود داشت و برای دوران جدید فرسوده و ناتوان به نظر می رسید. در نهایت هم مجبور شد کسب و کار گوشی های هوشمندش را به مایکروسافت واگذار کند تا مایکروسافت برای همیشه نام نوکیا را از سری گوشی های هوشمند این شرکت حذف کند.
پرفروش ترین گوشی موبایل تایخ
گوشی 1100 نوکیا در سال 2003 (1382) برای نخستین بار به بازار عرضه شد و به سرعت مورد استقبال قرار گرفت. بیش از 250 میلیون دستگاه از این گوشی فروخته شد تا 1100 رکورددار پرفروش ترین گوشی تاریخ لقب بگیرد.
