هفته نامه همشهری شش و هفت - مرتضی قدیمی: بعضی از شهرهای ایران به دو دلیل کمتر دیده شده و مورد توجه قرار گرفته‌اند؛ دوری و گرما. بی‌تردید حدس زده‌اید می‌خواهیم سمت جنوب برویم،اما کجا و کدام استان؟ خوزستان؟ هرمزگان؟ بوشهر یا سیستان و بلوچستان؟ بگذارید راهنمایی کنم؛ بهترین قلیه ماهی را آنجا می‌توانید بخورید. بله! درست حدس زدید، بوشهر.
با شهر و استانی از ایران آشنا خواهید شد كه اگر هنوز به آنجا نرفته‌اید به فکر برنامه‌ریزی سفر به آن بیفتید. لازم است متذکر شوم وقت کمی دارید چرا که از فردای سیزده‌بدر کولرهای گازی در بوشهر روشن خواهد شد و بالطبع لذت سفر این روزها به این استان را با آب و هوای دلپذیر زمستانی‌اش از دست خواهید داد. برای این که دوستان نازنین در آبادان و اهواز دلخور نشوند باید گفت كه لذت خوردن قلیه ماهی در این دو شهر نیز پرخاطره است، برای آن‌هایی که در بدو ورود به هر شهر ابتدا سراغ بهترین رستوران و غذاخوری را می‌گیرند.
هوایی یا زمینی
برای سفر به بوشهر نباید نگران پیدا کردن بلیت هواپیما بود. چندین پرواز روزانه صبح و شب از تهران و شهرهایی چون مشهد یا شیراز به مقصد بوشهر وجود دارد. گرچه پرواز به بوشهر با توجه به مسافت طولانی از جایی مثل تهران اولین انتخاب است و تحمل سفر زمینی تقریبا 15 ساعته از تهران حتی با اتوبوس‌های دارای صندلی‌های راحت کار آسانی نیست، اما بهتر است بخشی از سفر را زمینی طی كرد تا لذت دیدن یکی از زیباترین جاده‌های ایران نصیب‌مان شود.بنابراین پیشنهاد می‌كنیم كه با هواپیما به شیراز و از آنجا با تاکسی‌های بین شهری به بوشهر بروید. تاکسی‌های بین شهری در ترمینال امیرکبیر شیراز مستقر هستند .
مسیر شیراز تا بوشهر حدود 4 ساعت است؛ 4 ساعتی که گذر از جاده‌ای کوهستانی با طبیعت بی‌نظیر آن غافلگیرتان خواهد کرد. این جاده به جاده چالوس جنوب معروف است. البته جاده شیراز یاسوج نیز به این نام معروف است خصوصا اوایل بهار که در هر دو مسیر درختان بلوط سبز می‌شوند. در این مسیر با دره‌ها و دیواره‌هایی با اشکال شگفت‌آوری مواجه خواهید شد که نمونه‌اش را حداقل در ایران، پیش‌تر ندیده‌اید . اگر با ماشین خودتان باشید بی‌تردید توقف‌های متعددی كه در راه احتمالا برای عکاسی از چشم‌اندازهای زیبا خواهید داشت، این مسیر 4 ساعته را طولانی‌تر خواهد کرد. البته شاید با دیدن تابلوهای شهرهای دیگر مسیر را از این هم طولانی‌تر کنید، مثلا شاید بخواهید به قصد دیدن کازرون یا منطقه حفاظت شده ماله گاله یا دیدن دریاچه پریشان که چندین سال است حال و روز خوبی ندارد، كمی فرمان ماشین را به سمت دیگری بچرخانید.
در هر صورت اگر قصد سفر زمینی به مقصد بوشهر و آن هم از تهران و بدون وسیله شخصی را دارید رزرو بلیت اتوبوس را از پایانه بیهقی پیشنهاد می‌کنیم که حوالی ساعت سه بعداز ظهر راه می‌افتد تا اول صبح هوای خنک و مطبوعی که کمی هم مرطوب است به صورت‌تان بخورد با این حال، اگر تاب تحمل سختی راه را ندارید و با هواپیما عازم بوشهر شدید وقت گرفتن کارت پرواز فراموش نکنید كه بگویید که صندلی کنار پنجره را بدهند تا قبل از فرود، از آن بالا آبی خلیج فارس را که در عمق به آسمان متصل شده ببینید . این منظره بسیار خیره‌کننده است.
ساحل دوست داشتنی
اگر قبل از سفر تصاویر هوایی بوشهر را در اینترنت مرور کنید و با فرم تقریبا جزیره‌ای این شهر که در شمال خلیج فارس آرام گرفته آشنا شوید، بی‌تردید پیش از دیدن نقاط متعدد دیدنی آن، سراغ ساحلی خواهید رفت که رنگ آبی آن پر از زندگی و غرور است.
گرچه می‌توان به دیدن خلیج فارس و ساحل شهر بوشهر بسنده کرد، اما با کمی دور شدن از شهر به سمت غرب یا شرق که به خوزستان یا هرمزگان منتهی می‌شود، یافتن نقاطی بکر و آرام کار آسانی است. به راستی چه حسرت برانگیز است تمام این مسیر را با وسیله شخصی طی کردن؛ از خوزستان تا چابهار به موازات خلیج فارس و دریای عمان. البته جاهایی از آب فاصله می‌گیرید و باز دوباره می‌افتید در جاده‌ای ساحلی.
البته اگر فرصت و امکان چنین تجربه‌ای را ندارید ساحل ریشهر در هشت کیلومتری جنوب شهر بوشهر را به هیچ وجه از دست ندهید. ریشهر صرف نظر از این که پیشینه آثار کشف شده در آن به هزاره سوم تا هزاره اول پیش از میلاد می‌رسد، چشم‌انداز متفاوتی با بسیاری از ساحل‌های ایران دارد. خصوصا غروب‌هایش که برای عکاسی و شاید نوشتن ترانه یا دلنوشته‌‌ای بی‌نظیر است. جالب این که بدانید منطقه ریشهر در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
غذابازی!
اگر عاشق غذاهای دریایی هستید با سفر به بوشهر ممکن است علاوه بر لذتی که خواهید برد با حداقل دو چالش جدی هم مواجه شوید؛ افزایش وزن و خالی شدن نقدینگی موجود در حساب بانکی! قلیه ماهی، میگو و قیمه بوشهری سه غذا و خوراک معروف و شناخته شده در بوشهر هستند و البته انواع ماهی همراه با پلو با پخت‌های مختلف. پیدا کردن رستوران‌هایی که قلیه ماهی و میگو داشته باشند کار سختی نیست، اما قیمه بوشهری را هرجایی ندارند.
در هر صورت خانگی این دو نوع غذا اتفاق دیگری است. بنابراین اگر دوستی یا فامیلی در بوشهر دارید، دیگر مشكلی نخواهید داشت .پس از قلیه ماهی و قلیه میگو و قیمه بوشهری گرفته تا دال عدس بوشهری و گمنه و یتیمک بوشهری و دمی لخلاخ و ... را امتحان كنید. این روزها در جاده ساحلی شهر بوشهر ده‌ها چرخ و ماشین مشغول فروش سمبوسه و فلافل هستند که بساط‌شان تا دیر وقت دایر است. سراغ آنها رفتن هم حتما خالی از لطف نیست؛ وقتی كه می‌توانید نان باگت را پر از هر تعداد فلافل کنید و هر مقدار هم ترشی و مخلفات.
دیدنی‌های بوشهر
اگر فکر می‌کنید بوشهر جز سواحل زیبا و بازار و محله‌های قدیمی چیز دیگری برای دیدن ندارد، سخت در اشتباه هستید. مگر می‌شود شهری که قدمتی به اندازه کل تاریخ ایران به لحاظ بندری بودن دارد، از نقاط تاریخی بی‌بهره باشد؟! نقاط و آثار تاریخی و همچنین جاذبه‌های گردشگری متعدد این شهر و به عبارت دیگر استان بوشهر در شهرهای مختلف و دور و نزدیک از شهرستان بوشهر قرار دارند که از جمله آنها می‌توان به گنبدهای نمکی جاشک به عنوان یکی از زیباترین گنبدهای نمکی ایران و خاورمیانه اشاره كرد. گنبد نمکی جاشک (دشتی) در بخش کاکی و بخش بردخون، حدفاصل دو شهرستان دشتی و دیر در استان بوشهر قرار دارد.
جالب است بدانید کوه نمکی جاشک به عنوان یک اثر طبیعی ملی به ثبت رسیده و اکنون در اختیار محیط زیست قرار گرفته است. از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های بارز کوه نمکی جاشک، نوع نمکه ، گنبدها، غارهای منحصربه‌فرد، آبشارها، بلورهای آن است.
قبل از آن که سراغ شهرهای دیگر استان بوشهر برویم، می‌توانیم در بوشهرگشتی بزنیم و از دیدن محله‌های قدیمی آن و مکان‌هایی چون مدرسه قدیمی سعادت که تاریخ ساخت آن به سال 1278 باز می‌گردد یا عمارت کازرونی که از بناهای مربوط به اوایل دوره قاجار است، لذت ببریم.مدرسه سعادت یا مدرسه سعادت مظفری در دوره قاجار به سبک نوین آموزشی تاسیس شد تا از نظر تاریخی مادر مدارس جنوب ایران باشد. بافت مدرسه سعادت همانند بافت مرکزی شهر بوشهر زیبایی خیره کننده‌ای دارد. سالروز تأسیس مدرسه سعادت به عنوان روز بوشهر جشن گرفته می‌شود. مدرسه سعادت بوشهر در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۷۸ با شمارهٔ ثبت ۲۵۷۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
دیدن خانه کازرونی در محله بهبهانی نیز خالی از لطف نیست؛ خانه‌ای شبیه به بناهای دو بندر کراچی و بمبئی که مرتفع بودن از ویژگی اغلب آنهاست تا مردم برای گریز از گرمای طاقت فرسای تابستان در این فصل به طبقات بالا نقل مکان کنند. در ضمن وجود درها و پنجره‌های متعدد برای اتاق‌های وسیع سبب ورود باد از هر طرف شده و اندکی از فشار گرما می کاست.عمارت کازرونی اولین عمارت در بوشهر است که پلاک آن در روز جهانی گردشگری نصب و در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
در بافت قدیمی بوشهر عمارت‌ها و ساختمان‌های متعدد دیگری برای دیدن وجود دارد که یا كمتر شناخته شده هستند و یا کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. به هر تقدیر، کلیسای ارامنه گریگوری مربوط به دوره قاجار در محله شنبدی، عمارت بزرگ ملک، عمارت حاج رئیس بوشهر، موزه مردم شناسی بوشهر، موزه دریانوردی و عمارت کلاه فرنگی، مدرسه گلستان بوشهر، قبر ژنرال بوشهر، كنسولگری انگلیس معروف به «عمارت كوتی»، عمارت گلشن، آب انبار قوام، خانه قاضی بوشهر، جزیره شیف، پارک جنگلی چاه‌کوتاه و بوستان شغاب از دیگر نقاط جذاب و دیدنی در شهر بوشهر هستند که بازدید از آنها به واسطه ویژگی‌ها و قدمتی که دارند می‌تواند خاطره‌انگیز باشد. از اغلب این بناها را یک صبح تا شب می‌توان به واسطه نزدیک بودن به هم بازدید کرد.
صرف نظر از نقاط و بناهای معروف بوشهر، اصولا قدم زدن در بافت قدیمی شهر بوشهر كه شامل چهار محله بهبهانی، دهدشتی، کوتی و شنبدی است، حال و هوای خاصی دارد. بافت تاریخی ۳۸ هکتاری بوشهر حدودا شامل 1000 خانه است که از زیباترین بافت‌های مسکونی ایران محسوب می‌شود. اوج شکوفایی بافت مربوط به دوره قاجاریه است.
پیشینه بافت تاریخی بوشهر، به دوره نادرشاه افشار برمی‌‌گردد . در آن هنگام با تاسیس پایگاه دریایی نادرشاه در خور شرقی بوشهر موسوم به خور نادری، بندر بوشهر از یک‌روستای کوچک ماهیگیری به یک بندر مهم تبدیل شد. از آن تاریخ رونق و آبادانی آن ادامه یافت و در دوره زندیه به دلیل نزدیکی به پایتخت ایران، در شیراز اهمیت آن دوچندان شد.
نامگذاری محلات قدیمی بوشهر با توجه به ساکنان اولیه آنها صورت گرفته است. در زمان بنیانگذاری بوشهر هر طایفه و قومی قسمتی از شهر را برای زندگی خود در نظر گرفته بود.همین مساله باعث تقسیم بافت، به چهار محله اصلی شد. در گذشته هر محله دارای رئیس و بزرگ مخصوص به خود بود.
ده‌ها مسجد و حسینیه در بافت قدیمی دیده‌می‌شود که محل گردهمایی اهالی محل برای ادای فریضه دینی و تصمیم گیری‌های عمومی و اجتماعی بوده است. حسینیه حاج سید محمدکازرونی، مسجد فیل، مسجد دهدشتی، مسجد شنبدی، مسجد کوفه، مسجد ملک و …از آن جمله است.
دور و نزدیک
شهرهای دیگر استان بوشهر نیز هر کدام دارای جاذبه‌های گردشگری ویژه خود هستند که در صورتی كه فرصت داشته‌باشید ، بازدید از آنها می‌تواند بر جذابیت سفرتان بیفزاید .در ادامه به برخی از جاذبه‌های موجود در شهرهای دیگر این استان اشاره می‌كنیم.
دژ برازجان یا کاروانسرای مشیرالملک برازجان كه کاروانسرایی از دوره قاجاریه است ، د ر مرکز شهر برازجان، در مقابل میدان اصلی شهر قرار د ارد. از این دژ مدت‌های مدیدی به عنوان زندان مورد استفاده قرار می گرفت.
گور دختر، آرامگاهی سنگی از دوره هخامنشیان است که به سبک آرامگاه کوروش اما در اندازه کوچکتر ساخته شده است. باستان شناسان می‌گویند، این اثر متعلق به سال ۶۰۰ پیش از میلاد در دوره هخامنشیان است. برای دیدن گوردختر باید با خودرو از برازجان و پس از عبور از شهر «دالکی» به محل پل «نمازگاه» رسید و در انتهای پل وارد جاده‌ای فرعی شد. پس از ورود به جاده فرعی باید از راهی پرپیچ و خم و کوهستانی گذشت و به شهر «تنگ ارم» رسید. آرامگاه ماندانا مادر کوروش، آرامگاه آتوسا دختر کوروش و شهبانوی هخامنشی برخی از گمانه‌ها درباره این بنا هستند.
منطقه حفاظت شده حله هم كه در محل تلاقی دو رودخانه شاپور و دالکی قرار گرفته، محل زیست انواع پرنده‌های آبزی مهاجر است. این تالاب یکی از تالاب های نمونه در سراسر جنوب ایران است. این منطقه در سواحل خلیج فارس در فاصله ۱۰ کیلومتری شمال شرقی بندر بوشهر قرار دارد. تالاب و منطقه حفاظت شده حله سالانه پذیرای هزاران پرنده بومی و مهاجری است که در این تالاب زمستان‌گذرانی می‌كنند. گونه‌های کمیابی از درنا، غاز خاکستری، فلامینگو، پلیکان پاخاکستری، چوب پا، نوک خنجری، اردک کله سبز، خوتکا درتالاب حله به وفور یافت می‌شوند.
کوشک اردشیر دشتستان، متعلق به دوره ساسانی در بخش ارم شهرستان دشتستان و یا به عبارتی در منطقه «پشت پر»، شمالی‌ترین منطقه استان بوشهر واقع شده است .این بنا یکی از آثار تاریخی و دیدنی استان بوشهر است. کوشک اردشیر مشابه کاخ اردشیر شهر فیروآباد استان فارس است.
در شمال شرق شهر آبپخش دشتستان در شمال سعدآباد از توابع برازجان رشته کوهی است مشرف به رودخانه شاپور. در بلندی‌های این کوه اتاق‌هایی شبیه غارهای صخره‌ای و حجاری شده دیده می‌شود كه مجموعه‌ای بسیار زیبا تحت عنوان غار چهل خانه تشکیل می‌دهند.
روستای زیرراه، از توابع بخش سعدآباد شهرستان دشتستان هم در30 کیلومتری غرب دشتستان و 15 کیلومتری برازجان واقع شده است. گفته‌می‌شود این روستا بر بلندی شهر قدیمی توز که به دوران ساسانی بر می‌گردد، بنا شده است. در حاشیه غرب روستا دره‌ای عظیم از فرسایش آب رودخانه حله به وجود آمده و چشم‌انداز زیبایی را خلق کرده است.
افزون بر این‌ها، ده‌ها نقطه تاریخی و گردشگردی دیگر چون شهر تاریخی توز، جزایر نخیلو، صدرا، میرمهنا و..، پناهگاه حیات وحش خارکو، آبشار زیراه، آتشکده و نیایشگاه مند، آبشار فاریاب، گورستان و منطقه باستانی سیراف، قلعه خورموج، موزه رئیسعلی دلواری و... در استان بوشهر وجود دارند كه بازدید از هر كدام می‌تواند لذت سفرتان را دوچندان كند.
بازار؛ رنگ زندگی
بازار از جمله نقاطی است در همه شهرهای ایران كه به لحاظ داشتن ظرفیت‌های مختلف برای عکاسی، خرید، شناخت فرهنگ آن منطقه و حتی تفریح، ارزش دیدن و گشت زدن در آن را دارد. بازار بوشهر نیز دارای همین ویژگی‌های جذاب و البته براساس اقلیم خودش، کاملا ممتاز و یكه است. به عنوان مثال مشابه راسته ماهی‌فروش‌های بازار بوشهر را فقط در شهرهای جنوبی می‌توان دید، اما قبل از این که در راهروهای بازار بوشهر چرخی بزنیم، بهتر است سراغی از بازار قدیمی آن بگیریم كه پیشینه‌اش به دوران قاجار باز‌می‌گردد . این بخش از بازار در تاریخ ۲۸ اسفند سال ۱۳۸۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. نکته جالب در خصوص این بخش از بازار بوشهر، بازسازی و سپس تبدیل 26 غرفه آن به یک فرصت گردشگری است .
خود بازار اصلی با وجود بیش از 250 حجره و مغازه، واقعا دیدنی است. در این بازار همه چیز یافت می‌شود؛ از ماهی، میوه و سبزی گرفته تا پوشاک و خشکبار و هرآنچه بشود فکرش را کرد. راسته اصلی بازار از سمت جنوب به شمال یا برعکس است. راسته بازارهای متعدد دیگری از سمت شرق به سمت غرب نیز وجود دارند. راسته بازار «معین التجار» و «رئیس التجار» از راسته‌های معروف این بازار هستند. در گذشته هر یک از این راسته‌ها رئیس مخصوص به خود را داشت و هر بخش متعلق به صنف خاصی بود . امروزه نیز همین قاعده پابرجاست.
اگر از سمت جنوب بازار شروع کنیم به ترتیب قنادی‌ها، مسگـری‌هـا، لحـیم‌کـاری‌هـا، ساعت‌فروشی‌‌ها ، پارچه‌فروشی‌ها (خرازها)، لوکس‌فروشی‌ها و دوباره پارچه فروشی‌ها، فروشگاه‌های لوازم خانگی، عطاری‌ها، کتاب فروشی‌ها، آهنگری‌ها، قهوه خانه‌ها، ماهی‌فروشی‌ها، سبزی و میوه فروشی‌ها، رطب فروشی‌ها، لبنیاتی‌ها و در آخر حیاط‌های بازار را خواهیم دید که در قسمت شمالی آن قرار دارند. برای کسانی که تجربه سفر به جنوب را ندارند، دیدن راسته ماهی‌فروش‌ها و خرمافروش‌ها بیش از هرجای دیگر لذت بخش خواهد بود، خصوصا وقتی با انواع خرما‌ها و ماهی‌هایی آشنا شوند که پیش‌تر اسم‌شان را نشنیده بودند.
موسیقی بوشهری
اگر مشتاق و پیگیر موسیقی نواحی و سنتی ایران هستید حتما با موسیقی دوست داشتنی و سازهای خاص این خطه از کشور آشنا هستید.بخت با شما یار خواهد بود اگر هنگام سفر به بوشهر، شاهد کنسرتی با اجرای گروهی‌هایی باشید. البته حتما می‌دانید كه بوشهر در ایام محرم و صفر با سازهای سنج و دمام و بوق شاخی حال و هوای خاص خودش را دارد.به هر حال، اگر تاکنون سراغ موسیقی بوشهر نرفته‌اید و شناختی از حال و هوای موسیقی این دیار ندارید سراغ گرفتن از کارهای سعید شنبه‌زاده را پیشنهاد می‌کنیم تا به زودی از طرفداران جدی موسیقی جنوب و بوشهر شوید. سعید شنبه‌زاده آهنگساز ، نوازنده و رهبر گروه شنبه‌زاده، متولد بوشهر است . او در زمینه موسیقی فولکلور جنوب ایران فعالیت می‌کند و پس از اجرای خیره‌کننده‌اش در جشنواره موسیقی سال 1369، خیلی زود تبدیل به چهره‌‌ای جهانی در زمینه موسیقی ایرانی شد.
چی سوغات ببریم؟
قاعدتا تا اینجای گزارش متوجه شده‌اید که انواع خرما و ماهی مهم‌ترین سوغات بوشهر هستند. خرید خرما و حمل آن مشکلی ندارد، اما اگر تصمیم گرفتید ماهی بخرید تمهیدات لازم در بازار برای مشتریان دیده شده‌است. بعد از انتخاب ماهی در ماهی‌فروشی، همان‌جا ماهی را پاك می‌كنند و آن را در یخدان به همراه یخ فراوان بسته‌بندی می‌کنند تا بدون نگرانی آن را به مقصد برسانید البته با هواپیما.
در بوشهر خوردنی‌های دیگری هم برای سوغات وجود دارند كه از آن جمله می‌توان به حلوای مسقطی، ارده، حلوا راشی، حلوای سنگک و خارک پخته اشاره كرد.همچنین به این موارد می‌توانید کالاهایی تزئینی صدفی و انواع حصیرها و سبدهای بافته شده از برگ درخت نخل را نیز بیفزایید تا از این استان حسابی با دست پر و البته با حساب بانکی سبک خارج شوید!.
