برای پاسخ به این پرسش که ابتدا لازم است نظر شرع مقدس اسلام درباره هدف از خلقت انسان و استفاده از نعمت های طبیعی مانند کوه و جنگل و تفریحات سالم و مزاح و .... بررسی شود و بعد نظرات حضرت امام خمینی (ره) هم در این موارد ذکر شود تا به خوبی روشن شود که آنچه حضرت امام راحل فرموده با آنچه اسلام بیان می کند یکی است و اختلافی بین آنها نیست قرآن که منبع اصلی شرع مقدس اسلام است درباره خلقت می فرماید:" من جنّ و انس را نیافریدم جز براى این که عبادتم کنند (و از این راه تکامل یابند و به من نزدیک شوند)!.[1] بنابراین اندکی تأمل در زمینه هدف خلقت نشان می دهد که هدف اصلی همان عبودیت (رسیدن انسان به مرتبه کمال) است و مسائل دیگر مانند علم و دانش و امتحان و آزمایش اهدافی هستند که در مسیر عبودیت قرار می گیرند و رحمت واسعه الهی نتیجه این عبودیت است.[2] حضرت امام راحل هم در فرمایشاتشان فرموده اند هدف اسلام هدایت انسان است و خلق شده ایم تا سر از عالم خاک تا ملکوت داشته باشیم هدف تشکیل و بودن حکومتی است که در آن خدا عبادت شود.[3]
درباره شوخی و مزاح در اسلام سفارشاتی شده است از جمله از امام صادق (ع) روایت شده که فرمودند هیچ مؤمنی نیست مگر اینکه در او "دعابه" باشد، راوی سؤال کرد دعابه چیست؟ حضرت فرمودند:" مزاح".[4] در کتاب های روایی ما احادیث زیادی برای استحباب مزاح و شوخی وارد شده است.[5]
یونس شیبانی از امام صادق (ع) نقل کرده است که آن حضرت پرسید چگونه است شوخی و مزاح کردن شما با دیگران؟ گفتم اندک است. حضرت با لحنی عتاب آمیز فرمود چرا با دیگران مزاح و شوخی ندارید، شوخی و مزاح بخشی از خوشرفتاری و حسن خلق است. و در ادامه این حدیث حضرت فرمودند: پیامبر (ص) هم با افراد شوخی می کرد و می خواست که آنها را شادمان کند.[6]
نمونه هایی که از مزاح ها و رفتارهای لطیفه آمیز حضرت رسول (ص) روایت شده نشان می دهد که حضرت در عین حالی که خوش اخلاق و گشاده رو و بذله گو بودند از مرز حق و سخن حق فراتر نمی رفتند و شوخی های حضرت باطل و لغو و ناروا نبود. چنانکه فرمودند: "من مزاح می کنم ولی جز حق نمی گویم."[7] این سخن هم نشان دهنده مزاح در سیره رسول خدا است هم بیان حد و مرز آن.
اما آنجا که حضرت امام راحل فرموده اند که:" اسلام شوخی ندارد.."[8] به معنی این نیست که یعنی در اسلام مزاح و شوخی راه ندارد، بلکه به معنی این است که احکام اسلام از روی لهو و لعب و هزل بیان نشود، به خاطر این که در ادامه می فرمایند: "اسلام همه اش جدی است لغو و هزل ندارد. هم در امور مادی جدی است هم در اموی معنوی. اسلام می خواهد مجاهد درست کند نه یک نفر عیاش که مشغول لغو و لهو باشد."[9] اما این به این معنی نیست که در مواقع استراحت (بعد از کار ، تلاش ، مطالعه وعبادت و...) کسی نباید شوخ و مزاح و تفریح داشته باشد. به همین دلیل جایی حضرت امام نفرموده اسلام با مزاح و شوخی های سالم مخالف است. درباره تفریحات سالم و تشویق به آنها در اسلام دستوراتی وارد شده است.
حضرت علی (ع) به فرزندش می فرماید: "فرد با ایمان کسی است که این سه وقت را در زندگی خودقرار داده باشد، بخشی از آن را به معنویات بپردازد و با پروردگارش مناجات کند، قسمتی در فکر معاش و امورات دنیا می گذرد و قسمتی را به این تخصیص می دهد که از لذت های حلال و مشروع بهره مند شود." [10] و جالب این که در حدیث دیگری این جمله اضافه شده که این سرگرمی و تفریح سالم کمکی است برای سایر برنامه ها. اما مهم این است که این تفریح و سرگرمی باید سالم باشد و گر نه مشکلاتی را ایجاد خواهد کرد. چه بسیار تفریحات ناسالمی که روح و اعصاب انسان را چنان می کوبد که قدرت کار و فعالیت را تا مدتی از او می گیرد.
این نکته قابل توجه است که در اسلام تا آنجا به مسأله تفریح سالم اهمیت داده شده که گاهی مسابقاتی در حضور پیامبر (ص) انجام می شده که گاهی تحت داوری و نظارت حضرت بوده است.[11] حضرت امام هم در فرمایشاتشان وهم در رساله عملیه مسافرت و سیر در روی زمین را یکی از تفریحات سالم بر شمرده و می فرماید:" اگر کسی به قصد تفریح و گردش مسافرت کند حرام نیست و اشکالی ندارد. تفریح باید سالم باشد."[12] ایشان در ادامه می فرماید:" من نمی گویم تفریح نداشته باشید من نمی گویم همیشه مشغول باشید، بلکه جوان باید اوقاتش را تنظیم کند."[13] درباره استفاده از تلویزیون و رادیو هم می فرماید:" تلویزیون از همه آلات تبلیغی حساس تر است. بنابراین باید آموزنده و اخلاقی باشد، باید در خدمت اسلام باشد. نه اینکه نباید از تلویزیون استفاده کرد. "[14]
اسلام درباره شنا کردن در دریا نه تنها مخالفت نمی کند،که سفارشات زیادی می کند که به فرزندانتان شنا کردن و تیراندازی و اسب سواری آموزش و تعلیم دهید.[15] اما باید توجه داشته باشیم که این تفریحات سالم با مسائل غیر اخلاقی آلوده نشود به همین جهت حضرت امام (ره) با کارهای کسانی که کنار دریا می آیند و با تفریحات ناسالم اسباب عیش و نوش و گناه را فراهم می کنند مخالفت کرده است.[16]
خلاصه در یک کلام در اسلام هیچ گونه تحجر و رهبانیتی وجود ندارد، چنانکه در روایت داریم که حضرت فرمود در اسلام رهبانیتی وجود ندارد. و با شواهدی که از قرآن و روایات عرضه شد به خوبی روشن می شود که اسلام دینی است که برای تمام مراحل زندگی انسان حتی برای امور مادی دنیوی و چگونگی استفاده از نعمت های حلال دنیا و شوخی و تفریحات سالم نیز برنامه و دستور العمل های زیبایی دارد.
همچنین با بررسی دقیق در فرمایشات حضرت امام (ره) معلوم می شود که ایشان در هیچ جا مخالفتی با تفریح و شوخی و لذات حلال و استفاده صحیح از نعمت های الهی ندارند.
[1]. ذاریات، 56.
[2] .بابایی، احمد علی، برگزیده تفسیر نمونه، ج 4، ص 533؛ ترجمه المیزان، ج 18، ص 583، موسوی همدانی.
[3]. امام خمینی، جهاد اکبر، قسمت مقدمه.
[4]. کلینی، اصول کافی، ج 2، ص 664.
[5] .شیخ حر عاملی، ج 12، وسائل الشیعة، ص 112، باب استحباب مزاح و ضحک.
[6]. وسائل الشیعة، ج 12، ص 114، حدیث 15794 و سنن النبی، علامه طباطبایی، ص 60.
[7]. علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 16، ص 117.
[8]. صحیفه نور، امام خمینی (ره)، ج 9، ص 455.
[9]. صحیفه نور، امام خمینی (ره)، ج 9، ص 455.
[10]. نجفی خمینی، تفسیر آسان، ج 8، ص 70، چاپ انتشارات اسلامی؛ میزان الحکمة، ج 10، ص 376 – 380.
[11]. همان، ص 71.
[12]. صحیفه نور، امام خمینی (ره)، ج 1، ص 395؛ و رساله عملی، مسأله 1300.
[13] .همان، ج 3، ص 218.
[14] .همان، ج 8، ص 496.
[15] .کنزالعمال، حدیث 45342.
[16] .صحیفه نور، ج 15، ص 178.
