جود بهتر است یا عدل ؟

کسی از علی مرتضی سلام الله علیه پرسید :

آیا جود بهتر است یا عدالت ؟

فرمود : عدل بهتر است از جود به دلیل اینکه عدل هر چیزی را در جای خود قرار می دهد و هر حقی را به ذیحق واقعی خود می رساند ؛ اما جود و بخشش ، امور را و جریان ها را از محل خودشان و مدارشان خارج می کند ؛ جود این است که آدمی از حق مسلم خود صرف نظر کند ، به دیگری که ذیحق نیست جود کند ؛ پس جود اشیاء را از موضع خود خارج می کند .

دیگر اینکه عدالت سائس و اداره کننده ی عموم است ؛ چیزی است که پایه و مبنای زندگی عمومی و اساس مقررات است ؛ اما جود و بخشش یک حالت استثنایی است که در موقع خاص کسی به کسی جود می کند و ایثار می کند .

این بود جواب علی مرتضی علیه السلام در مورد افضلیت عدل از جود .

هرگز یک انسانی که تفکر اجتماعی ندارد و با مقیاس های فردی ادازه گیری می کند این طور جواب نمی دهد ؛ نمی گوید عدل از جود بالاتر است ؛ امام علی علیه السلام در این سخن بسیار پر قیمت خود ، به عدل از نظر اجتماعی نگاه می کند و با مقیاس اجتماعی اندازه گیری می کند .

از نظر زندگی اجتماعی و از جنبه ی عمومی که افراد اجتماع را به صورت یک واحد در می آورد ، از این نظر که بنگریم ، می بینیم که عدل از جود بالاتر است .

عدل در اجتماع به منزله ی پایه های ساختمان است و احسان از نظر اجتماع به منزله ی رنگ آمیزی و نقاشی و زینت ساختمان است . اول باید پایه درست باشد بعد نوبت به زینت و رنگ آمیزی و نقاشی می رسد .اگر خانه از پای بست ویران است ، دیگر چه فایده که خواجه در بند نقش ایوان باشد ؟

اما اگر پایه محکم باشد ، در ساختمان بی نقاش و بی رنگ آمیزی هم می توان زندگی کرد . ممکن است ساختمان فوق العاده نقاشی خوب داشته باشد و ظاهرش جالب باشد ، اما چون پایه خراب است ، یک باران کافی است آن را بر سر اهلش خراب کند .

بعلاوه همین جود ها و احسان ها و ایثار هایی که در مواقعی خوب و مفید است و از نظر جود کننده فضیلتی بسیار عالی است ، از نظر گیرنده فضیلت نیست . حساب او را هم باید جدا کرد ؛ حساب اجتماع  را هم باید کرد . اگر رعایت موازنه ی اجتماعی نشود و حساب نکرده صورت بگیرد ، همین فضیلت اخلاقی موجب بدبختی عمومی و خرابی اجتماع می گردد . صدقات زیاد و اوقاف زیاد و حساب نکرده ، نذورات زیاد و حساب نکرده در هرجا که وارد شده مانند سیل جامعه را خراب کرده ؛ روحیه ها را تنبل و کلاش و فاسد الاخلاق بار آورده ؛ لطمه ها و خساراتی وارد آورده که کمتر از لطمات و خسارات یک سپاه جرار نبوده است .

امام سجاد علیه السلام فرمود :

بسیاری از مردم از بس خوبشان را و مدحشان را گفتند فاسد شدند ؛

بسیاری از مردم چون از عیبشان چشم پوشی شد و مورد انتقاد قرار نگرفتند مغرور شدند ؛

بسیاری از مردم هم چون به آنها احسان شد و از راه احسان زندگی و کارشان اداره شد متدرجا در غفلت فرو رفتند .

گفتاری از استاد شهید مرتضی مطهری در رمضان سال 1380 هجری قمری برابر سال 1340 خورشیدی