مسمطات قاآنی

بنفشه رسته از زمین به طرف جویبارها

و یاگسسته حورعین ز زلف خویش تارها

ز سنگ اگر ندیده‌ای چسان جهد شرارها

به برگهای لاله بین میان لاله‌زارها

ندانما ز کودکی شکوفه از چه پیر شد

نخورده‌ شیر عارضش چرا به رنگ شیر شد

گمان برم که همچو من بدام غم اسیر شد

ز پا فکنده دلبرش چه خوب دستگیر شد

درین بهار هرکسی هوای راغ داردا

به یاد باغ طلعتی خیال باغ داردا

به تیره شب ز جام می به کف چراغ داردا

همین دل منست و بس که درد و داغ داردا

بهار را چه می کنم چو شد ز بر بهار من

کناره کردم از جهان چو او شد ازکنار من

خوشا و خرم آن دمی که بود یار یار من

دو زلف مشکبار او به چشم اشکبار من

غزال ‌مشک‌موی من ز من خطا چه دیده‌ای

که همچو آهوان چین از آن خطا رمیده یی

بنفشه‌بوی من چرا به حجره آرمیده‌ای

نشاط سینه برده‌ای بساط کینه چیده‌ای

به صلح درکنارم آ، ز دشمنی کناره کن

دلت ره ار نمی‌دهد ز دوست استشاره کن

و یاچو سُبحه رشته‌ای ز زلف خویش‌ پاره کن

بر او ببند صدگره وزان پس استخاره کن

نه دلبری که بر رخش به یاد او نظرکنم

نه محرمی که پیش او حدیث عشق سر کنم

نه همدمی که یک دمش ز حال خود خبر کنم

نه بادهٔ محبتی کزو دماغ تر کنم

کسی نپرسدم خبر که کیستم چکاره‌ام

نه مفتیم نه محتسب نه رند باده خواره‌ام

نه خادم مساجدم نه مؤْذن مناره‌ام

نه کدخدای جوشقان نه عامل زواره‌ام

بهشت را چه می کنم بتا بهشت من تویی

بهار و باغ من تویی ریاض و کشت من تویی

بکن هر آنچه می کنی که‌ سرنوشت من تویی

بدل نه غایبی ز من که در سرشت من تویی

دمن ز خندهٔ لبت عقیق‌زا، یمن شود

یمن ز سبزهٔ خطت به خرمی چمن شود

چمن ز جلوهٔ رخت پر از گل و سمن شود

سمن چو بنگرد رخت به جان و دل شمن شود

به پیش شکرین لبت جه دم زند طبرزدا

که با لبت طبرزدا به حنظلی نیرزد

خیال عشق روی تو اگر زمین بورزدا

ز اضط‌راب عشق تو چو آسمان بلرزدا

بت دو هفت سال من مرا می دو ساله ده

ز چشم خویش می‌فشان ز لعل خود پیاله ده

نگار لاله چهر من میی به رنگ لاله ده

ز بهر نقل بوسه‌ای مرا به لب حواله ده

بهل کتاب را بهم که مرد درس نیستم

نهال را چه می کنم که ز اهل غرس نیستم

شرابم آشکار ده که مرد ترس نیستم

به‌حفظ کشت عمرخود کم از مترس‌ نیستم

من ار شراب ‌می‌خورم به‌ بانگ کوس می‌خورم

به بارگاه تهمتن به بزم طوس‌ می‌خورم

پیالهای ده منی علی رؤوس می‌خورم

شراب ‌گبر می چشم می مجوس می خورم

الا چه سال‌ها که من می و ندیم داشتم

چو سال تازه می‌شدی می قدیم داشتم

پیالها و جامها ز زرّ و سیم داشتم

دل جواد پر هنر کف کریم داشتم

کنون هم ار چه مفلسم ز دل نفس نمی‌کشم

به هیچ روی منّتی ز هیچ کس نمی‌کشم

فغان ز جور نیستی به دادرس نمی‌کشم

کشیدم ار چه پیش ازین ازین سپس نمی‌کشم

کریمه‌ای که ازکرم سحاب زرفشان بود

صفیه‌ای که از صفا بهشت جاودان بود

عفاف ‌اوست کز ازل حجاب ‌جسم و جان بود

فرشتهٔ زمین بود ستارهٔ زمان بود

سپهر عصمت و حیا که شاه اوست ماه او

شهی که هست روز و شب زمانه در پناه او

سپهر در قبای او ستاره در کلاه او

الا نزاده مادری شهی قرین شاه او

یگانه‌ای که از شرف دو عالمند چاکرش

ز کاینات منتخب سه روح و چار گوهرش

به پنج حس و شش جهت نثار هفت اخترش

به هشت خلد و نه فلک فکنده سایه معجرش‌

میان بدر و چهر او بسی بود مباینه

از آنکه بدر هر کسی ببیندش معاینه

ولیک بدر چهر او گمان برم هر آینه

که عکس هم نیفکند چو نقش جان در آینه

به حکم شرع احمدی رواست اجتناب او

وگرنه بهر ستر رخ چه لازم احتجاب او

حیای او حجاب او عفاف او نقاب او

وگرنه شرم او بدی حجاب آفتاب او

زهی فلک به بندگی ستاده پیش روی تو

بهشت عدن آیتی ز خلق مشکبوی تو

تو عقل عالمی از آن کسی ندیده روی تو

نهان ز چشم و در میان همیشه گفت‌وگوی تو

خصایل جمیل تو به دهر هرکه بنگرد

وجود کاینات را دگر به هیچ نشمرد

چو ذره آفتاب را به چشم درنیاورد

به نعمت وجود تو ز هست و نیست بگذرد

ز بهر آنکه هر نفس ترا به جان ثنا کنم

برای طول عمر خود به خویشتن دعا کنم

حیات جاودانه را تمنی از خدا کنم

که تا ترا به جان و دل ثنا به عمرها کنم

چه منتم ز مردمان که اصل مردمی تویی

چه‌صرفه‌ام ز این و آن که صرف آدمی تویی

جهان پر ملال را بهشت خرمی تویی

به جان غم رسیدگان بهار بیغمی تویی

مگر باز بر فروخت گل از هر کنار نار

که هردم ز سوز دل بگرید هزار زار

نسیمی که در چمن شدی رهسپار پار

هم امسال یافتست بر جویبار بار

ز فراشی صبا ره باغ رفته بین

چو روی سمنبران سمن‌ها شکفته بین

گل نو شکفته را مه نوگرفته بین

پس از هفتهٔ دگرش چو ماهی دو هفته بین

چو پیچنده اژدریست گریان زکوه سیل

ز بالا سوی نشیب دو صد میل کرده میل

به ظاره‌اش ز شهر دوان خلق خیل خیل

زبان پر ز های و هوی روان پر ز وای و ویل

چو رعد از میان ابر دمادم بغردا

دل و زهرهٔ هزبر ز سهمش بدردا

به شمشیر صاعقه رگ که ببرّدا

سپس چون شراره خون از آن رگ بپردا

به طفل شکوفه بین که بر نامده ز شخ

دمد مویش از عذار به رنگ سپید نخ

چو پیران به کودکی سپیدش‌ شود ز نخ

وز آن موی همچو برف دلش بفسرد چو یخ

ز مه طلعتان شوخ ز‌ گلچهرگان شنگ

ز هرسو به طرف دشت گروهی زده کرنگ

به سر شور نای و به دل شور جام و چنگ

نه در فکر اسم و رسم نه در بند نام و ننگ

کنون از شکوفه‌ام شک افتاده در ضمیر

که گر شیرخواره‌است به صورت چراست پیر

و گر شیرخواره نیست چو طفلان شیرگیر

دمادم چرا خورد ز پستان ابر شیر

بده باده کز بهار جهان گلستان شده

گلستان ز سرخ گل همه ملستان شده

یکی بین به شاخ سرو که صلصلستان شده

نه صلصلستان شده که غلغلستان شده

چو آبستنان کند همی ابر نالها

که تا خرد بچگان بزاید ز ژالها

پس آن ژالها چکد برآن سرخ لالها

چو در دانهای خرد بلعلعین پیالها

الا یا پریوشا الا یا سمنبرا

سمن سرزد از چمن چه خسبی به بسترا

به نظارهٔ بهار برون آ ز منظرا

همه راغ مشکبوست ز مشکو درآ درا

شبستان چه می کنی به بستان خرام کن

به گل تهنیت فرست به گلبن سلام کن

به گل از زبان مل پس آنگه پیام کن

که زخم فراق را به وصل التیام کن

همیدون من و ترا فزونتر شدست داغ

من اینجا اسیر خم تو آنجا مقیم باغ

مگر بهر چاره را کنی حیله‌ای چو زاغ

که مستان شهر را به هر جا کنی سراغ

ببوی از ره مشام به رنگ از ره بصر

به مغز و دماغشان چو دانش کنی مقر

که منهم ز کامشان دوم زود در جگر

و ز آنجا دوان دوان درآیم به مغز سر

الا ای که قوت تو شب و روز هست می

گل آمد به شاخ هان چه خسبی به کاخ هی

به سالوس و زرق و مکر مکن عمر خویش‌ طی

بزن جام یک ‌منی به آواز چنگ و نی

پس آنگه نظاره کن ز اعجاز ذوالمنن

پر از چشم شرزه شیر ز لاله همه دمن

پر از گوش زنده پیل ز زنبق همه چمن

هم از سرخ رنگ آن دمن تالی یمن

هلا ابر فرودین شب و روز دمبدم

بنشکیبد از عطا نیاساید از کرم

ببارد همی گهر بپاشد همی درم

چنان چون به‌ صبح عید ملک‌زادهٔ عجم

فلک فر علیقلی که گیتی به کام اوست

خداوند اختران کهین‌تر غلام اوست

بهر نامه نامها همه زیر نام اوست

زمین شرق تا به غرب پر از احتشام اوست

بکین‌توزی آسمان بدیو افکنی شهاب

برخشندگی سهیل ببخشندگی سحاب

گه حزم با درنگ گه عزم با شتاب

کرم هاش بی‌شمر هنرهاش بی‌حساب

بر حکم نافذش اگر چرخ دم زند

سرانجام دست‌ غم بسر از ندم زند

همان پیک و هم کیست که با او قدم زند

نزیبد حدوث را که لاف از قدم زند

چه صدیق متقی چه زندیق متهم

چه خوانندهٔ صمد چه خواهندهٔ صنم

بهر یک کند عطا بهر یک دهد درم

بلی نور آفتاب به هنگام صبحدم

ز سر تا قدم چو عقل کمال مجردست

جمال مجسمست جلال مجردست

عطای مصورست نوال مجردست

چو تسنیم و سلسبیل زلال مجردست

به‌ هر علم و هر هنر به هر فن و هر مقال

کند طی هر سخن کند حل هر سوال

گرفته‌ست و یافته به تایید ذوالجلال

ریاضی ازو رواج طبیعی ازو کمال

بیان بدیع او معانی چو سرکند

سخن گر مطولست چنان مختصرکند

که هرکس که بشنود تواند ز بر کند

همان حل مشکلات در اول نظرکند

به هر علم بی‌بدل به هر کار بی‌بدیل

بر دانشش عقول چو نزد علی عقیل

نه در زمرهٔ عدول توان جستنش عدیل

نه در فرقهٔ قبول تنی بوده زی قبیل

زهی ای به ملک فضل خداوند راستین

سپهرت بر آستان محیطت در آستین

امیران شه نشان به خاک تو ره‌نشین

مهانت به هر زمان ثناگو به هر زمین

تویی دستگیر خلق به هنگام پای لغز

تنت همچو جان پاک سراپا لطیف و نغز

همه جان خلق پوست همه پیکر تو مغز

حسد در دل عدوت چو چرک‌اندرورن چغز

چو هنگام کارزار به چهر افکنی گره

چو گیسوی گلرخان بپوشی به تن زر

چو ابروی مهوشان کمان را کنی بزه

همی چرخ گویدت که احسنت باد وزه

بدانگه که از زمین همی خون بجوشدا

تن چرخ را غبار به اکسون بپوشدا

ز تفّ سنان و تیغ به یم نم بخوشدا

ستاره به زیرگرد دمادم بکوشدا

زمین زیر پای اسب چو گردون بجنبدا

تکاور به میخ نعل زمین را بسنبدا

شخ و کوه را به سُم چو رنده برنددا

مخالف بگریدا موالف بخنددا

چو ساز جدل کنند قوی بال و برزها

کتفها ورم کند ز آسیب گرزها

بیاماسد از هراس به پهلو سپرزها

چو اطراف مرزها چو اکناف کرزها

تو چون با کمان و گرز برون آیی از کمین

مه نو درون چنگ زمانه به زیر زین

همی چون ستارگان عرق ریزی از جبین

به چرخ آفتاب و ماه نمایندت آفرین

چو روز و شب جهان که‌‌گردند بیش وکم

کنی جیش خصم راکم و بیش دمبدم

دو را گاه یکی کنی بدان تیر راست چم

سه را گاه شش کنی بدان تیغ پشت خم

از آنجاکه هست رسم به جبر و مقابله

که گر جذر با عدد نماید معادله

عدد را کنند بخش بَرو بی‌ مساهله

چو تیر دوشاخ تو دو جذرند یکدله

الا تا بروی بحر نشاید کشید پل

الا تا به کتف باد نشاید نهاد غل

الا تا بهر بهار برآید ز خاک گل

الا تا درون خم شود خون تاک مل

نشستن‌گهت مدام دلفروز قصر باد

کمالات بی‌شمر به ذات تو حصر باد

به هر کار ناصرت شهنشاه عصر باد

ز اقبال ناصری نصیب تو نصر باد

چو قاآنیت به بزم ثناگو هزار باد

گهرهای نظمشان همه آبدار باد

ز جودت به جیبشان گهرها نثار باد

چو تیغ تو جمله را گهر درکنار باد

جهان فرتوت باز جوانی از سرگرفت

به سر ز یاقوت سرخ شقایق افسر گرفت

چو تیره زای سحاب بر آسمان پرگرفت

ز چرخ اختر ربود ز نجم زیور گرفت

باز برآمد به کوه رایت ابر بهار

سیل فرو ریخت سنگ از زبر کوهسار

باز به جوش آمدند مرغان از هر کنار

فاخته و بوالملیح‌ صلصل و کبک و هزار

بت سادهٔ رفیق بط بادهٔ رحیق

مرا به ز صد حشم مرا به ز صد فریق

نخواهم غذای روح به جز بادهٔ رقیق

نجویم انیس دل به جز سادهٔ رفیق