به گزارش گروه حماسه و جهاد دفاع پرس، برای همه ما بسیار اتفاق افتاده که به دلیل ناکامی در رسیدن به هدفی آن را غیرممکن نامیده و از آن به عنوان شکست یاد کنیم. در حالی که ناکامی در رسیدن به اهداف، صرفا به نوع برنامه ریزی در مواجهه با مشکلات و کنار زدن موانع بستگی دارد و در هر عدم موفقیتی دلایلی وجود دارد که می‌توان از آن درس فرا گرفت و در برنامه ریزی‌های بعدی آن را به کار برد. لذا می‌بایست دلایل ناکامی‌ها را بررسی نمود و از آن درس گرفت و برای رفع آن برنامه‌ریزی جدیدی به همراه  تلاش مضاعفی را آغاز نماییم.

یکی از شیوه‌های فرماندهان سپاه و ارتش در جنگ تحمیلی بعد از انجام هر عملیات و صرفنظر از موفقیت و یا عدم موفقیت آن، بررسی عملکرد و نتایج حاصله از اجرای عملیات بوده است. این امر بعضاً طی جلسات متعددی با حضور فرماندهان ستادی و عملیاتی صورت می گرفت و فرماندهان بدون ملاحظه و ترس تمام دیدگاه های خود را بیان می نمودند و نقاط ضعف و قوت اقدامات صورت گرفته را بر می‌شمردند.

در واقع فرماندهان دفاع مقدس همانطور که جلساتی برای طرح و برنامه‌ریزی عملیات داشتند و در آن به بررسی عملیات آتی می‌پرداختند و با یکدیگر شور و مشورت می نمودند، بعد از اتمام عملیات به بررسی عملیات و نقد عملکرد صورت گرفته می‌پرداختند، تا ضمن شناسایی نقاط ضعف و قوت، از تکرار اشتباهات جلوگیری نمایند.

در 28 فروردین 1362 جلسه‌‌ای با حضور تعدادی از فرماندهان قرارگاه‌های خاتم‌الانبیا(ص)، کربلا و نجف تشکیل گردید و در این جلسه دلایل ناکامی در عملیات والفجر1 و نقاط ضعف و قوت عملکرد نیروهای خودی مورد بررسی قرار می گیرد. از آنجا که در خصوص عدم موفقیت عملیات والفجر1 مطالبی در کتب و یا شفاها  بیان شده و افراد به صورت احساسی به دنبال مطرح نمودن مقصر ناکامی در رسیدن به اهداف عملیات بوده اند، به منظور اطلاع خوانندگان تارنمای دفاع مقدس از مشکلات پیش روی این عملیات و نظرات فرماندهان حاضر در عملیات والفجر1، تصمیم به بازنشر مطالب بیان شده در جلسه بررسی عملیات والفجر1 گرفته شد.

مشروح سخنان فرماندهان شرکت کننده در جلسه بررسی عملیات والفجر1 به شرح زیر می باشد:

در ابتدای جلسه، فرماندهان قرارگاه کربلا (احمد کاظمی و سرهنگ سلیمانجاه) خلاصه‌‌ای از عملیات و مشکلات و نواقص آن را توضیح دادند.

احمد کاظمی درمورد مهم‌ترین موضوعات و مسائل قرارگاه‌های عملیاتی تحت امر قرارگاه کربلا گفت: «در مرحله اول این عملیات، کربلای1 و 4 در خط 139 الحاق داشتند، اما فرماندهی آنها از این جریان اطلاع نداشتند و تقریباً کنترل این عملیات از دست فرماندهی کربلای4 خارج شده بود، به‌طوری‌که نیروها از مسیر اصلی منحرف شده و در عمق منطقه، یک قرارگاه دشمن را منهدم کردند، اما منطقه را پاک‌سازی نکرده بودند. این نیروها خط مقدم دشمن را در 45 دقیقه گرفتند.

نیروهای قرارگاه کربلای2 چون نیرو کم داشتند با ناباوری وارد عملیات شدند و با این حساب تپه175 و خاکریز سوم دشمن را هم گرفتند، اما کم‌کم دشمن خاکریز سوم را از ما گرفته و درحال عقب‌نشینی هستیم که بیشتر نارسایی‌ها از جانب دو گردان ادغامی بود. فرماندهی کربلای5، که تنها قرارگاهی بود که اسیر گرفت، می‌گویند ما ارتفاع‌129 را گرفتیم و خود اسرا می‌گفتند که عمق میدان مین به بیش از 1000 متر می‌رسید.

فرماندهان می‌گویند که ما محور کم داشتیم و نتوانستیم سازمان دشمن را از بین ببریم. زمان شروع عملیات هم دیر بود و ما باید عملیات را ساعت 7 بعدازظهر شروع می‌کردیم.» وی در پایان اضافه کرد: «در کل قرارگاه حدود 350 نفر مفقود از سپاه و 25 نفر از ارتش داشتیم.»(1)

سپس سرهنگ سلیمانجاه درباره مشکلات قرارگاه‌های کربلای1 و کربلای4 در جناح راست عملیات قرارگاه کربلا گفت: «ازجمله مشکلات ما دیر پای کار آمدن قرارگاه کربلای4 بود، تاحدی‌که تانک‌های این قرارگاه شب عملیات به منطقه آمدند و حتی آمدن تانک‌های این قرارگاه در شب عملیات باعث‌ پاره‌شدن سیم‌ها و قطع ارتباط قرارگاه کربلای4 با کربلای1 شد.»

وی همچنین در مورد مشکل ادغام نیروهای ارتش و سپاه در قرارگاه کربلای4 اظهار کرد: «ازجمله نواقص بسیار عمده این قرارگاه ادغام دیرهنگام دو یگان کربلای4 [لشکر14 امام حسین(ع) از سپاه و تیپ2 لشکر77 خراسان از ارتش] بود که باعث بروز مشکلات زیادی شد. ضمن آنکه وقتی دو گردان باهم ادغام شدند استعداد گردان‌های ادغامی حدود 800 نفر شد که کنترل آن توسط یک فرمانده گردان عملاً امکان‌پذیر نبود.»

فرمانده لشکر21 حمزه سپس در مورد الحاق نیروهای دو قرارگاه کربلای 1 و 4 که از مشکلات حین عملیات بود و احمد کاظمی نیز به آن اشاره کرد، گفت: «الحاق چند نفر نیروی گم‌شده باهم را نمی‌توانیم الحاق دو یگان بنامیم.» وی مشکل دیگر عملیات را این‌گونه تشریح کرد: «دشمن با کمین‌هایش در مقابل ما یک خط تشکیل داد و تانک‌هایش را از دسترس نیروهای ما دور نگه ‌داشت و ما با حجم بالای نقل‌وانتقالات، دشمن را هوشیار کردیم.»(2)

پس از گزارش فرماندهان قرارگاه کربلا، فرماندهان قرارگاه نجف به طرح مسائل و مشکلات قرارگاه خود پرداختند.

سرهنگ منوچهر دژکام فرمانده قرارگاه نجف (ارتش)، درمورد عملیات یگان‌های این قرارگاه گفت: «باید در تاریخ ثبت بشود که ما از چه موانعی عبور کردیم، خصوصاً اینکه دشمن از تک ما کاملاً اطلاع داشت به‌طوری‌که یک اسیر می‌گفت ساعت 10 شب به ما اطلاع دادند که ایرانی‌ها ساعت 11 شب حمله خواهند کرد.»

وی سپس اشکالات عملیات را به این ترتیب برشمرد:

1. ضعف فرماندهی در کلیه سطوح.

2. ضعف تشکیلات.

3. ضعف تجهیزات و کمبود آن.

4. ضعف آموزش و اطلاعات.

5. نبود تبادل اطلاعات بین سپاه و ارتش.

6. دور بودن فرماندهان یگان‌های ادغامی از یکدیگر.

7. آتش شدید دشمن در تمام ساعات عملیات.

8. تجمع نیروهای خودی و افزایش تلفات.

9. عدم تخلیه سریع شهدا و مجروحان.

10. تک در تاریکی شب باوجود موانع بسیار زیاد.

11. ضعف در توجیه نیروهای عمل‌کننده.

12. کمبود کادر و نیروهای کارآزموده.

13. نداشتن پشتیبانی نزدیک هوایی.

14. برتری آتش پشتیبانی قرارگاه کربلا به‌جای قرارگاه نجف.

15. توجیه‌نبودن نیروها و فرماندهان به زمین عملیات.

16. کامل‌نبودن آموزش برخی نیروهای بسیج و فرماندهان گردان‌ها.(3)

پس از وی، فرمانده دیگر قرارگاه نجف محمدابراهیم همت نیز در سخنانی مهم‌ترین مشکلات این عملیات را آتش شدید دشمن، نبود نور ماه، آموزش ضعیف نیروها و ضعف در ارتباط فرماندهی با نیروها ذکر کرد و عریض‌بودن معابر و حجم آتش توپخانه خودی در مقایسه با عملیات‌های گذشته را ازجمله نقاط قوت عملکرد نیروهای خودی دانست.(4)

آثار ناکامی در این عملیات در برخی موارد در میان گفت‌وگوی فرماندهان نمایان می‌شد؛ مطالبی که غلامعلی رشید و سرهنگ صیاد شیرازی در این جلسه بیان کردند یکی از آن موارد است.

غلامعلی رشید دغدغه خود را این‌طور بیان کرد: «دیشب تلویزیون عراق منطقه را نشان داده و جنازه‌های ما را هم نشان داده، مردم می‌پرسند قضیه چه بوده؟»

سرهنگ صیاد شیرازی نیز به مطلبی اشاره کرد که نشان‌دهنده سختی‌ها و مشکلات عملیات و امکان بهره‌گیری از تجربیات این عملیات برای آینده بود، وی گفت: «ما بعد از عملیات رمضان کم‌کم طعم شکست را چشیده‌ایم و این لطف خداست که ما دراین‌بین به نقاط ضعف خود پی برده‌ایم، ولی باید بدانیم که این در گرماگرم عملیات است و یقیناً مضراتی دارد که باید جلو آن را بگیریم و در آینده این شکست را بررسی کنیم.»(5)

***

1. سند شماره 220/گ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش راویان قرارگاه خاتم(ص) در عملیات والفجر1 (جواد زمان‌زاده و محسن رخصت‌طلب)، 1362/1/28، صص 68 - 66.

2. همان، صص 74 - 70.

3. همان، صص 76 - 75.

4. همان، صص 82 - 81.

5. همان، صص 84 - 83.