استان خراسان شمالی به مرکزیت شهر بجنورد مصوبه دولت در سال ۱۳۸۳ و پس از تقسیم استان خراسان به سه استان، ایجاد شد. مساحت این استان ۲۸،۴۳۴ کیلومتر مربع است که از این نظر پانزدهمین استان ایران و جمعیت آن نیز ۸۶۷,۷۲۷ نفر است. شهر بجنورد پرجمعيت ترين شهر استان خراسان شمالی است. این استان دارای جاذبه های گردشگری متعددی است.
این استان از نظر موقعیت جغرافیایی؛ از شمال با کشور ترکمنستان، از شرق و جنوب با استان خراسان رضوی، از جنوب غربی با استان سمنان و از غرب با استان گلستان هم مرز است. مرکز استان خراسان شمالی، شهر بجنورد است و از شهرهای مهم آن می توان شیروان، اسفراین، مانه و سملقان، گرمه،جاجرم و فاروج را نام برد.
روستا و کوه دربند
دهستان دربند در خراسان شمالی شهرستان جاجرم بخش سنخواست واقع شده است. براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۸۵، جمعیت آن ۳،۵۳۰ نفر (۸۳۹ خانوار) بوده‌است. این روستا از شمال به بخش شوقان و از جنوب به شهر سنخواست و از شرق به کوه‌های سالوک و از غرب به کوه‌های بهار و در جنوب غرب این روستا، روستای کرف وافع شده است. روستا و کوه دربند در مسیر اصلی جاده قرار دارد و تنها راه ارتباط بین جلگه شوقان و سنخواست است. این روستا تا مرکز استا ن (بجنورد) تقریبا ۸۰ کیلومتر قاصله دارد.
بنای امامزاده ابراهیم در یک کیلومتری شمال روستای دربند قرار دارد، این بنا در کنار جاده‌ی آسفالتهای قرار گرفته است که روستای دربند را به روستای جوشقان متصل می‌کند. به اعتقاد اهالی این بنا مدفن امامزاده ابراهیم، برادر امام رضا (ع) است. وجود کوه دربند و درختان ارس هم زیبایی خاصی به روستا بخشیده‌اند.
روستای اسفجیر
روستای اسفجیر در شمال غربی شهرستان فاروج بخش خبوشان و در ۲۵ کیلومتری این شهرستان واقع شده است. براساس سرشماری آمار ونفوس ومسکن سال ۱۳۸۵ این روستا با ۲۳۹ خانوار، جمعیتی بالغ بر ۸۹۶ نفر را در خود جای داده است. اسفجیر از شمال به شیخکانلو، ازجنوب به دربند که به ییلاق و عروس منطقه مشهور است از مشرق به جوزان وقره چه، از مغرب به مناظر زیبای کوران‌ها (کوران ترکیه و کوران کردیه) محدود است. در ابتدای ورودی روستا تنگه ورودی منتهی به روستا، دشت وتپه‌های منتهی به روستا دیده می‌شود. روستا بر روی دو تپه بنا شده است که یک رودخانه از وسط آن می‌گذرد. اسفجیر دره پر آب و سر سبزی است که به دربند معروف بوده و در شمال روستا واقع وگردشگران بی‌شماری را پذیرا است.
چشمه انتهای آب دربند از لحاظ املاح معدنی بسیار مفید است. پس از گذشتن از روستا و با حدود یک ساعت پیاده روی در کنار رودخانه به میان دره‌ای با دیواره‌های بسیار بلند رسیده که با ادامه این مسیر به محوطه زیبای آبشار اسفجیر مشاهده می‌شود. طبق گفته اهالی در ادامه مسیر نیز آبشارهای کوچک و بزرگ و طبیعتی منحصربفرد از انواع گیاهان و حیوانات هر بیننده‌ای را متحیر می‌کند.
روستای اسفیدان
روستایی اسفیدان یا به گفته برخی اسپیدان، روستایی توریستی و از توابع استان خراسان شمالی است که در ۴۵ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان بجنورد قرار دارد و یکی از خوش آب و هواترین روستاهای خراسان بزرگ محسوب می‌شود، به گونه‌ای که در سال ۸۵ به عنوان زیباترین روستای ایران انتخاب شد. این روستای بکر، زیبا و خوش آب و هوا در دره‌ای عمیق با کوه‌های سربه فلک کشیده در اطراف آن، قرار دارد با آب و هوایی خوش که یکی از روستاهای بزرگ این استان به حساب می‌آید و چیزی حدود هشت قرن قدمت دارد، زیارتگاه امامزاده «محمدباقر» و بافت کهن روستا نشانگر این قدمت تاریخی است.
این روستا به دلیل ساختار پلکانی خود به روستای ماسوله گیلان شباهت دارد و حتی در سال‌های پیش برنامه‌هایی برای تبدیل آن به یک منطقه مهم گردشگری کشور در دست اجرا بود که متاسفانه به فراموشی سپرده شده؛ برنامه‌هایی چون ساخت تله کابین و رستوران بزرگ اسفیدان. نماد روستای اسفیدان درخت سندل است و بنا به گفته معمرین روستا از نوع این درخت حدود ۱۷ اصله بوده که به علت واقع شدن در مسیر کوچه و عدم آگاهی از اهمیت آن بیشتر آنها را قطع کرده‌اند و فقط ۲ اصله باقی‌مانده که قطر تنه هرکدام در حدود ۲.۶۵ متر است.
روستای اسفیدان جزء مناطق نمونه گردشگری خراسان شمالی محسوب می‌شود و با دارا بودن جاذبه‌های گردشگری فراوانی نظیر آبشارهای زیبا، چشمه‌های خروشان، غارها و برج‌های شگفت انگیز، وجود چند امامزاده، وجود انواع درختان میوه، رودخانه با آب فراوان، ارتفاعات جنگلی با پوشش گیاهی و ... مقصد بسیاری از گردشگران است. آبشار هنرور، آبشار بارگاه، غار خزانه هنرور، مقبره شیخ محمد رضا ربانی معروف به حاج آخوند، آرامگاه امامزاده محمد بن باقر بن موسی بن جعفر(ع) و ... تنها چند نمونه از دیدنی‌های این روستای سحرانگیز محسوب می‌شوند.
روستای طبر
طبر از روستاهای خوش آب و هوایی است که در پنجاه و پنج کیلومتری بجنورد واقع است، این روستا از توابع بخش جلگه شوقان شهرستان جاجرم در استان خراسان شمالی است. آثار تاریخی زیادی در این روستا وجود دارد که نشان از قدمت طولانی آن دارد.
شغل اکثر ساکنان آن کشاورزی و دامداری است. در این روستا صنایع نیز از رونق خاصی برخوردارند. طبر با داشتن باغات فراوان زردالو، گردو، گلابی و انگور بیشترین باغات منطقه را دارا است. طبر با واقع شدن در وسط این باغات و قرار داشتن بر روی تپه از جلوه زیبایی خاصی بهره می‌برد.
قلعه کمرسفید، قلعه سنگینه، حمام عمومی، چنار و چشمه واقع در مرکز روستا، برج‌های نگهبانی، گورستان قدیمی روستا، آسیاب آبی، چندین بنای مسکونی و بازار قدیم روستا از جمله آثار تاریخی روستا محسوب می‌شوند. سرچشمه لق لق نیز یکی از زیباترین مناطق دیدنی منطقه است.
روستای ییلاقی دشت
پس از عبور از تونل معروف جنگل گلستان وارد خراسان شمالی و شهرستان جاجرم می‌شوید. یکی از مناطق خوش آب و هوا و ییلاقی شهرستان جاجرم، روستای دشت است. این روستای ۱۶۰۰ نفری در ورودی استان خراسان شمالی قرار دارد و به خاطر دارا بودن جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی و همچنین برخوردار بودن از جاذبه‌های سنتی و صنایع دستی با ارزش و با قدمتی که همچنان در میان ساکنان این روستا باقی مانده است، از شاخص‌ترین روستاهای شهرستان و به عنوان روستای هدف گردشگری است.
وجود آثار تاریخی با ارزش چون قزلر قلعه و سردابه های زیبا و همچنین ارتفاعات و کوه‌های مرتفع و نیز چشمه های پرآب و درختان جنگلی مناطقی چون چشمه جنگلی ییلاق، چشمه گلزار و سرچشمه سردار از مهمترین مناطق دیدنی این روستا به شمار می‌آیند.
روستای درکش
پس از روستای رباط قره بیل در فاصله ۳۰ کیلومتری شهر آشخانه مرکز شهرستان مانه و سملقان و ۷۰ کیلومتری بجنورد مرکز استان خراسان شمالی به روستای درکش می‌رسید. فاصله این روستا از جاده آسیایی (محور آزادشهر- بجنورد) حدود ۲ کیلومتر است.
این روستا دارای طبیعتی جنگلی و کوهستانی با چشمه سارهای بسیار، دارنده تنها جنگل بلوط منطقه شرق کشور با باغ‌های میوه متنوع و فراوان، انواع گیاهان دارویی، حیات وحش منحصر به فرد، آثار و تپه‌های تاریخی متعدد و محیط زیبا و فرح بخش است که همه ساله جاذب عده کثیری از دوستداران طبیعت است که از شهرها و روستاهای اطراف به آنجا سفر می‌کنند. وجود آبشارها و رودخانه‌ها از دیگر جاذبه‌های کم نظیر آن محسوب می‌شود. موقعیت طبیعی روستای درکش دره‌ای است و رودخانه درکش از میان آن می‌گذرد. در جنوب روستای درکش کوه آلاداغ با ارتفاع ۲۴۵۵ متر و دره کنداب قرار دارد.
روستای پلکانی روئین
این روستا در ۴۵ کیلومتری جنوب بجنورد و ۲۴ کیلومتری شمال شهر اسفراین قرار گرفته و دره ای است که رودخانه روئین از میان آن می گذرد. از عمده محصولات باغی روئین که از مرغوبیت ویژه ای برخوردار است می توان به گیلاس، گردو، سیب، انگور، گلابی، هلو و زردآلو اشاره کرد.
از آنجا که این آبادی نسبت به روستاهای دیگر، بلندتر و نیز سرسبزتر است در اصطلاح به روئین موسوم شده است. نوع معماری و ساختار بناهای روستا به گونه‌ای است که به شکل پلکانی دیده می‌شوند. این ناحیه یکی از پتانسیل‌های بالقوه شهرستان اسفراین است، وجود جاذبه‌های طبیعی، اکوتوریستی، تاریخی می‌توان زمینه ساز و بسترساز بسیاری از مقوله‌های گردشگری در این منطقه محسوب شود. قدمت این آبادی به بیش از ده قرن پیش باز می‌گردد.
روستای گلیان
روستای گلیان در ۲۳ کیلومتری شهرستان شیروان با جمعیتی در حدود ۱۶۹۴ نفر قرار دارد. جاذبه های گردشگری و تاریخی این روستا عبارتند از: مقبره بابا توکل، باغات زیبا و ییلاقی، غار کافر قلعه، گبرخانه.
روستای خسرویه
روستای خسرویه در دامنه‌ی رشته کوه‌های زیبای شاه جهان در فاصله ۲۵ کیلومتری جنوب غربی فاروج در دل دره‌ای سرسبز جای گرفته است خسرویه زادگاه عالم ربانی آقا نجفعلی قوچانی است و علاوه بر بافت سنتی و مذهبی، از جاذبه‌های طبیعی از جمله چشمه سارهای، استخرهای پرورش ماهی قزل آلابا تنوع محصولات باغی شامل: سیب، گلابی، گیلاس، و گردو و… برخوردار است.
از جمله آثار تاریخی این روستا می‌توان به امامزاده بابا و بی بی قلعه سنگی و سنگ قبرهای گورستان قدیمی با خط ثلث جلی با قدمت بیش از ۷۰۰ سال و ۲ صندوق منبت کاری شده امامزاده اشاره کرد که حکایت از قدمت روستا به دوران قبل از صفویه دارد.
منطقه حفاظت شده قرخود
منطقه حفاظت شده قرخود یا قره خود با مساحت ۴۳,۷۷۸ هکتار در حوزه شهرستان مانه و سملقان در شمال غربی استان خراسان شمالی و در حاشیه رشته کوه تکلان معروف به قرخود قرار گرفته و به علت واقع شدن در شرق پارک ملی گلستان از نظر بوم شناسی گیاهی و جانوری و داشتن شرایط زیستگاهی نادر دارای ارزش فراوانی است. قرخود کوهی در شرق منطقه مذکور که به زبان محلی به معنای ترسناک است به علت ارتفاع زیاد و صخره‌ای و صعب‌العبور بودن، مردم از رفتن به آن کوه وحشت داشتند و به این نام خوانده شده است. مرتفع‌ترین نقطه آن یکی از قلل کوه قرخود با دو هزار و ۶۷۹ متر ارتفاع از سطح دریا و کم ارتفاع‌ترین نقطه، در دشت میرزا بایلو با یکهزار و ۲۵۰ متر ارتفاع از سطح دریا است.
این منطقه در بخش سملقان در انتهای غرب استان قرار دارد و فاصله آن از شهرآباد کرد، مرکز بخش سملقان ۱۰ کیلومتر و از آشخانه مرکز شهرستان مانه و سملقان ۴۰ کیلومتر است و دو روستای باش کلاته، اسپاخو در داخل منطقه و هشت روستای چمن بید، رباط قره بیل، چالباش، قولانلو، کاستان، زرد، تشی و کلاته قنبر در مرز منطقه وجود دارد. همچنین قسمت‌های غربی منطقه و دامنه شمالی، کوهستانی و تپه ماهوری است و دامنه جنوبی منطقه به دشت منتهی می‌شود.
این منطقه در سال ۱۳۵۰ تحت پوشش سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت و به عنوان یکی از مناطق چهارگانه محیط زیست ایران تاکنون مطرح است. این منطقه به علت قرار گرفتن در حاشیه جاده اصلی خراسان به گلستان، قابلیت دسترسی آسان برای محققان داخلی و خارجی دارد و تنوع اقلیمی در نتیجه تنوع زیستی منطقه فاکتور دیگری در جذب پژوهشگران است.
پارک ملی ساریگل
منطقه حفاظت شده ساریگل در تاریخ بیستم شهریور ماه سال ۱۳۵۳ با عنوان منطقه حفاظت شده شاه جهان رسما تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی از منطقه حفاظت شده شاه جهان به منطقه حفاظت شده ساریگل تغییر نام داد و از آذر ماه سال ۱۳۸۱، به دو منطقه با عناوین پارک ملی ساریگل و منطقه حفاظت شده ساریگل تقسیم شد.
منطقه حفاظت‌شده و پارک ملی ساریگل در شمال شرقی اسفراین استان خراسان شمالی قرار دارد. حداقل فاصله آن با نزدیکترین شهر یعنی اسفراین حدود ۸ کیلومتر و حداکثر آن حدود ۳۵ کیلومتر است. بجنورد با ۹۰ کیلومتر و سبزوار با ۱۰۵ کیلومتر در فاصله‌های بعدی از این منطقه قرار گرفته‌اند. از آن تاریخ تاکنون منطقه شاهد تحولات مثبتی در روند افزایش گونه‌های گیاهی و جانوری بوده ، به گونه‌ای که امروز یکی از مناطق شاخص نه تنها در استان بلکه در سطح کشور است.
بر اساس مصوبات جاری ۲۰ درصد مساحت هریک از مناطق حفاظت شده به منظور تامین امنیت بهتر وحوش و حفظ ارزش‌های اکولوژیکی آن تحت عنوان منطقه امن به طور کامل قرق گشته و حفاظت می‌شود. بر این اساس در سال ۱۳۵۷ منطقه امن ساریگل با وسعت تقریبی ۸۰۰۰ هکتار مشخص و مورد تصویب قرار گرفت حفاظت کامل این منطقه سبب رشد غنای طبیعی آن گشته و به همین دلیل در سال ۱۳۸۱ به دلیل ویژگی‌های با ارزش اکولوژیکی آن به سطح پارک ملی ارتقاء یافت ودر حال حاضر نیز با همین نام تحت کنترل و مدیریت است.
پارک ملی سالوک
منطقه سالوک که از نظر تیپ‌‌های گیاهی و گونه‌های جانوری از تنوع مطلوبی برخوردار بوده است. در تاریخ ۱۳۸۱/۳/۲۱ طی مصوبه شماره ۲۳۳ شورای عالی محیط زیست منطقه امن سالوک به عنوان پارک ملی مورد تصویب قرار گرفت. وسعت پارک ملی سالوک ۸,۲۳۱ هکتار و وسعت منطقه حفاظت شده سالوک ۱۱,۶۷۷ هکتار است.
دژ قدیمی معروف به قلعه سالوک یا صعلوک از بناهای است. این قلعه تاریخی در شمال منطقه حفاظت شده سالوک واقع شده و در انتهای دره زاری و بر فراز صخره‌های سخت‌گذر سالوک بنا شده است. وجود غارهای مهم از جمله غار رختیان و غار پلنگ تخته نی در سالوک و غار پیش قلعه در پارک ملی و حفاظت شده ساریگل از مناطقی هستند که برای گردشگری سودمند هستند. غار پیش قلعه در منطقه ساریگل واقع بوده و بخاطر اینکه در دیواره صخره قرار دارد ورود به این مکان مستلزم وسایل و تجهیزات است و بر اساس شنیده‌ها این غار از عمق بسیار زیادی برخوردار بوده و در گذشته مردم برای پیدا کردن آثار باستانی به داخل آن می‌رفته‌اند و اعتقاد دارند که در این غار آثار باستانی فراوانی وجود دارد. وجود چشمه‌های فراوان مانند چشمه سیاه خانه، چشمه دره جوز، چشمه اردغان، چشمه سفیدارلی، چشمه بازی گربه، چشمه عرب و چشمه ترنو در اسفراین از جاذبه‌های آن است.
پارک جنگلی و تاریخی باباامان
در ۱۰ کیلومتری شمال شرقی بجنورد و در کنار جاده بجنورد- شیروان گردشگاه معروف باباامان واقع شده است. این گردشگاه با پارک جنگلی و استخرهای دیدنی همواره مسافران بسیاری را برای رفع خستگی به خود جلب کرده است. آب باباامان از چهار نقطه درون تپه‌ای می‌جوشد و به درون استخرهایی می‌ریزد که با اختلاف سطح ساخته شده است. در آغوش تپه‌ها، درختان انبوه و مناظر تماشایی باباامان تاسیساتی نظیر متل، رستوران، پارک کودک و محل استراحت خانواده‌ها جای گرفته است هوای لطیف و شب‌های دل انگیز و زیبای باباامان هر گردشگری را به خود جذب می‌کند.
از میان درختان چنار کهنسال، بر فراز تپه‌ای که چشمه در مجاورت آن قرار دارد، بنای امام زاده‌ای معروف به شاهزاده اسماعیل قرار دارد. این مکان از شهرت کشوری و حتی جهانی برخوردار است و کمتر مسافر و زائری است که در گذر از مسیر بجنورد- مشهد جان خویش را در لطافت هوا و زیبایی این مکان طراوتی دیگر ندهد.
مجموعه تاریخی و تفریحی بش قارداش
در ۶ کیلومتری جنوب شهر بجنورد و بر سر راه بجنورد به اسفراین محوطه‌ای زیبا با درختان سر به فلک کشیده و استخرهای آب خودنمایی می‌کند. مجموعه بش قارداش قدمتی دیرینه دارد. این مکان تفریحی دارای ساختمان بقعه‌ای است که براساس نظر محققان فرم معماری آن در هیچ یک از آثار معماری ایران مشاهده نشده و صرفا به دست هنرمندان بجنوردی ساخته شده است. بش قارداش امروز از مناطق نمونه گردشگری و مهم و مجموعه‌ای است تاریخی- تفریحی که آب چشمه آن از معروفترین آب‌های معدنی شرق کشور محسوب می‌شود.
