باغ با ساختارکامل معماری، بیانگر رابطه‌ی تنگاتنگ میان بستر فرهنگی و طبیعی است و نشانه‌ای از سازگار نمودن و همسو کردن نیازهای انسان و طبیعت است. باغ ایرانی نمایانگر توان نهفته‌ی محیط و طبیعت و چگونگی استفاده از آن بوده است . خالق باغ با اتکا به دانش تجربی خود، فضایی را ایجاد کرده که باعث بقاء و پویایی بستر طبیعی شده است .برای آشنایی بیشتربا ریشه‌های شکل گیری باغ ایرانی با ما همراه باشید.
ساختار الگویی باغ ایرانی
باغ ایرانی سه ساختار و طراحی منحصربه‌فرد دارد: اول در مسیر عبور جوی آب قرار دارد . دوم اینکه با دیوارهای بلند محصور است و سوم در داخل باغ عمارت تابستانی و استخر آب قرار دارد. باغ ایرانی با تاریخ پیدایش قنات پیوند دارد. اولین باغ‌های ایرانی در مسیر خروجی قنات‌ها شکل گرفته است و چون حفرقنات و علوم وابسته به آن به طریقی تجربی به دست مقنی‌های ایرانی برای اولین بار صورت گرفته است، از این رو شکل‌گیری باغ در کنار قنات‌ها نیز از تفکرات و اندیشه‌ی ایرانیان سرچشمه گرفته است . این سه مشخصه باغ‌های ایرانی را متمایز می کند. در واقع این باغ سراهای ایرانی را جهانگردان اروپائی که مشاهده کردند، آن‌ها را با مشخصه و نام "پرشین گاردن" وصف کرده‌اند .
باغ شازده ماهان (کرمان)
باغ دولت آباد یزد
باغ ارم شیراز
باغ فین کاشان
باغ اکبریه بیرجند
باغ گلشن طبس
باغ اکبریه بیرجند
باغ ایرانی پاسارگاد را ریشه معماری این باغ‌ها دانسته‌اند. کوروش کبیر اولین شخصی است که در ایران شخصاً دستور داده بود که باغ پاسارگاد چگونه ایجاد شود و درخت‌ها نیز به چه شکل کاشته شوند و در واقع هندسی‌سازی باغ و شکل و شمایل آن از دیدگاه کوروش به عنوان باغ ایرانی مطرح شده است که البته این اطلاعات بر اساس نتایج حاصل از گروه‌های مختلف باستان‌شناسی به‌دست آمده است .
در دوره ساسانیان نیز باغ‌ها در جلوی کاخ‌ها و معابد شکل گرفتند و این موضوع در دوره اسلامی نیز ادامه یافت. قدیمی‌ترین سند تصویری که نظم باغ ایرانی را به تصویر می‌کشد به دوره ساسانیان باز می‌گردد. در نقش برجسته طاق بستان، صحنه شکار خسرو پرویز، طرح باغ- شکار او را در طاق بستان نشان می‌دهد. این نقش برجسته تا حدود زیادی هندسه باغ و عملکرد آن را هویدا می‌کند.
صحنه شکار سند تصویری از باغ (طاق بستان)کرمانشاه
بازسازی تصوری باغ پاسارگاد
شکل‌گیری باغ پاسارگاد
ساخت پاسارگاد به عنوان اولین پایتخت شاهنشاهی هخامنشی است. این اثر معماری دارای باغ و مجموعه بناهای آن، اولین نماد هنر ترکیبی عناصر معماری گوناگون از تمدن‌های باستانی و البته با ویژگی منحصربه‌فرد و خاص هنر هخامنشی است. یکی از ویژگی‌های خاص مجموعه پاسارگاد، وجود باغ شاهی و مجموعه کاخ‌های آن است. در پاسارگاد، باغ ایرانی با تمام ویژگی و عناصر اصلی معماری‌اش ساخته می‌شود. توجه به عناصر مذهبی و استفاده از آن به صورت مفهومی در ساختارهای معماری، الگوی هندسی باغ به همراه کوشک‌ها و راه‌آب‌های سنگی آن در میان باغ بزرگ پاسارگاد، نحوه توزیع و تقسیم مناسب آب در داخل مجموعه باغ و کاخ‌ها و ترکیب عناصر و ساختارهای معماری با طبیعت از جمله ویژگی‌هایی است که این باغ را به عنوان الگویی مادر در باغ‌سازی ایرانی مطرح می‌کند به تعبیری دیگر، باغ پاسارگاد و مجموعه کاخ‌های آن شاهکار، خلاقیت و اصالت هنری هنرمندان ایرانی به عنوان اولین نمونه‌های چهارباغ است که بعدها در معماری صفوی و دوره مغولی هند بار دیگر نمود پیدا می‌کند. باغ شاهی در محوطه میراث جهانی پاسارگاد شامل مجموعه‌ای از کاخ‌ها و کوشک‌ها به همراه جوی‌های سنگی و گلی بوده که آثار کمی از آن‌ها باقی مانده است. كل باغ در حدود ۸ هکتار وسعت داشته و مجموعه کاخ‌های نشیمن، بارعام، كاخ دروازه دو كوشك، كوشك A در شرق باغ و B در جنوب باغ و همچنین پل معروف به پل شاهی را در برمی‌گیرد. براساس گفته مورخین، آرامگاه و كاخ‌های كوروش در میان باغی بزرگ و دشتی خرم واقع بوده كه توسط گذرهای آبی متعددی كه از رود پلوار سرچشمه می‌گرفته، سیراب می‌شده اند. این محوطه زیبای سرسبز را باغ پاسارگاد (باغ سلطنتی) می‌نامند؛ باغ‌هایی که یکی از قدیمی‌ترین بقایای باغ‌سازی ایرانی بوده و اکنون تنها بخشی از زهکشی‌ها و آبنماهای آن باقیمانده است. باید به این حقیقت مسلم توجه داشت كه باغ‌ها و بناهای پاسارگاد تا ً چندین نسل پس از كوروش كاملا محفوظ ماندند و این امر امكان آن را به وجود آورده بود كه طرح ابداعی كوروش نه تنها در فارس بلكه در نقاط دیگری از قلمرو هخامنشیان نیز در خاطره‌ها باقی بماند.
مسیرهای آب در پاسارگاد
این نمونه‌ی زیبای باغ‌سازی در سایر هنر و فرهنگ ایرانیان تاثیر داشته و در طرح‌های فرش ایرانی کهن تاریخی ایران می‌باشد. این الگوی چهار باغ به وفور دیده می شود.
فرش باستانی ایرانی نمونه‌ای از الگوی چهار باغ (موزه رم )
در نهایت باید گفت که باغ پاسارگاد و مجموعه کاخ‌های آن به عنوان یکی از ماندگارترین ابداعات هخامنشیان و اولین نمونه باغ‌سازی ایرانی مطرح و به صورت الگو در شیوه باغ‌سازی این سرزمین و کشورهای همجوار مورد استفاده قرار گرفته است. بر همین اساس یکی از معیارهای سنجش که در ثبت مجموعه تاریخی پاسارگاد در فهرست میراث جهانی مد نظر قرار گرفته، بر پایه این اصل استوار است. براساس این معیار که در بند ۴ آن بیان شده است: مجموعه چهارباغی پادشاهی که در پاسارگاد بنیان گذاشته شده به صورت نمونه‌ی مادر برای این گونه معماری و طرح‌ریزی در آسیای غربی درآمد.
تاج محل آگرا هند
باغ جنت آرامگاه همایون (هند)
