کنفوسیوس و منجی آخرالزمان

در فرهنگ چینی به طور سنتی سه آیین کنفوسیوس، تائو و بودا مطرح اند که آن چنان با هم آمیخته اند که دین واحدی به نام"تسونگ جیائو"(1) در میان مردم پدید آورده اند. هر یک از این آیین ها یکی از ابعاد این دین را پوشش می دهند: آیین کنفوسیوس بعد اخلاقی، آیین تائو نظام شناخت و برنامه های جشن های سالیانه و آیین بودا تقلیل(کاهش) رنج، نجات اخروی و مراسم مردگان.

 در این مقاله به موعود باوری در کنفوسیوس خواهیم پرداخت؛ زیرا این آیین همانند تائو در اعماق فرهنگ مردم چین نفوذ دارند و مصادیق دین چینی به معنای واقعی کلمه اند.

کنفوسیوس، فیلسوف و معلم اخلاق
آیین کنفوسیوس(2) فلسفه ای مبتنی بر اندیشه های"کنفوسیوس"(551 -479 ق م)، فیلسوف و معلم اخلاق چینی است. این آیین فلسفه اجتماع و اخلاق و آداب رسوم اخلاقی را آموزش می دهد و بر توانایی ها و ویژگی های انتزاعی(ذهنی) خاصی مثل محبت، صلح، هماهنگی، نظم، انسانیت، خرد، شجاعت و وفاداری استوار است. اگرچه هیچ خدای شخصی در آن وجود ندارد؛ اما آسمان والاترین مقامی است که انسان می تواند به آن دست پیدا کند. انسان با کسب فضایلی مانند اشتیاق، علم، صبر و اخلاص و با پروراندن شخصیتش به این مقام کامل دست می یابد.

عصرطلایی در آیین کهن
یکی از آموزه های مهم و اساسی در سنت و فرهنگ چینی "هماهنگی بزرگ" است که کنفوسیوسیان و تائوئیان به طور یکسان به آن اهمیت داده اند.
به طور عمده در سه کتاب"لی جی"،(3)"چون چیو"(4) و"یی جینگ"(5) مطرح گردیده است. کتاب"لی جی" به بعد باستانی این آموزه می پردازد و کتاب"چون چیو" آینده و مراحل رسیدن به آن را بیان می کند و کتاب"یی جینگ" فرآیند تغییر و تحول عالم در رسیدن به"هماهنگی بزرگ" را تبیین می کند.

  آن ها سه عصر برای بشریت در نظر گرفته اند تا به همان"هماهنگی بزرگ" راه پیدا کنند که عبارتند از:
 دوره آشفتگی و بی نظمی، دوره ظهور صلح و دوره صلح یا هماهنگی بزرگ. در هر یک از کتب یاد شده به عوامل رسیدن به این دوره ها پرداخته و هر کدام به بخشی خاص توجه بیشتری داشته اند.

در کتاب"لی جی" خصوصیات"عصر طلایی" را به گونه ای که در گذشته باستانی وجود داشته طرح کرده است:
 "آن گاه که «راه بزرگ» را تعقیب می کردند، روحی مشترک و عمومی بر تمام جهان فرمان می راند؛ آن ها (مردم) مردان مستعد، با فضیلت و شایسته را (برای حکومت) بر می گزیدند. سخنانشان صادقانه بود و فقط هماهنگی را گسترش می دادند. از این رو مردم دوستی هایشان، به والدین خود منحصر نبود و صرفاً با پسران خود به عنوان فرزند رفتار نمی کردند. برای سالخوردگان تدارک کافی تا هنگام مرگ و برای نیرومندان کار و برای جوانان اسباب رشد فراهم می شد. آن ها با بیوه ها، یتیمان، بی فرزندان و کسانی که بیماری زمین گیرشان کرده بود، همدردی و مهربانی می کردند تا از آن ها به قدر کافی حمایت کرده باشند. مردان کار مناسب خویش و زنان خانه خود را داشتند. (آن ها) اشیای (با ارزش) را جمع آوری می کردند. چون دوست نمی داشتند که بدون استفاده این طرف و آن طرف بیفتد. امّا نمی خواستند آن ها را برای لذت خویش انبار کنند. (آن ها) نیرویشان را (به کار می بستند) و دوست نداشتند که آن را به کار نبرند، امّا نه صرفاً به منظور بهره برداری شخصی، بدین ترتیب (خودخواهی و) حقه بازی سرکوب می شد و مجالِ رشد نمی یافت. راهزنان، دزدان و خائنان سرکش ظاهر نمی شدند و بنابراین در خانه ها باز بود و بسته نمی شد. این (دوره ای) است که ما آن را «اتحاد بزرگ» می نامیم.

 بنابراین، از ویژگی های عمده این دوران، شایسته سالاری و ایثار و گذشت است. مردم دلسوز و غمخوار یکدیگرند و صلح و امنیت بر همه جا حکم فرما است. زیرا هواهای نفسانی سرکوب شده و به آن ها میدان داده نمی شود. اما برترین ویژگی آن حکومت، روح واحدی است که تمام مردم جهان را در برگرفته است. این دوران، دورانِ یکپارچگی شریعت و عصر تحقق امت واحد است. دورانی است که بشریت هیچ گونه دسته بندی نژادی، قومی و اقتصادی را تجربه نمی کند و مال و ثروت جهان در اختیار همه قرار دارد.

منجی موعود در مکالمات
کتاب مکالمات مجموعه ای از سخنان کنفوسیوس است که شاگردان او جمع آوری کرده اند. موضوعات مختلفی در این کتاب مطرح است و  بحث هایی در زمینه انتظار منجی موعود در آن وجود دارد. اصطلاح"وانگ" را، که بر طبق سنت چینی در مکالمات نیز یافت می شود دارای معنایی خاص در زمینه پادشاهی می داند. وانگ پادشاه منجی است و هیچ شباهتی به پادشاهان معمولی ندارد. او با"دی"؛ یعنی نیروی اخلاقی- جادویی حکومت می کند. مردم مشتاقانه منتظر آمدن او هستند. کنفوسیوس در این باره می گوید:
"هر گاه «پادشاه حقیقی» بیاید در یک نسل خیر و خوبی عالم گیر می شود."

ویژگی های منجی در آیین کنفوسیوسی
1.    مردی که از طرف آسمان مأمور است در دل های آدمیان نفوذ می کند و  بعد از ظهور او در روی زمین صلح برقرار می شود ... کسی که از طرف آسمان مأمور است. در پیروی مقصد خود استوار می ماند و از آن رو کره زمین رو به کمال می رسد. هر چند منجی در این کتاب ها شخص است؛ امّا شخص خاصی برای این منظور مشخص نشده، بلکه از طریق اوصاف مشخص شده است و این نیز به تنهایی کافی نیست, یعنی حتی اگر شخصی پیدا شود که اوصاف منجی را دارا باشد، بدون حکم آسمانی آن شخص منجی نیست و موفق به تحقق آن وعده نخواهد شد.
2.     یکی دیگر از ویژگی های منجی در این کتاب ها این است که ظهور منجی و برقراری صلح در روی زمین به معنای پایان یافتن عمر جهان نیست، بلکه بعد از برقراری "هماهنگی بزرگ" دوباره زمان آشفتگی فرا می رسد. به عبارت دیگر جهان در فرهنگ چینی حرکتی دورانی دارد و سه مرحله آشفتگی, نظم محدود و هماهنگی و صلح بزرگ همواره در آن به تناوب رخ می دهد.
3.    منجی موعودی که در این کتاب ها مطرح است به هیچ وجه منجی قوم خاص چینی نیست بلکه منجی تمام جهان است.

 

پی نوشت
1.    Tsung-chiao
2.    Confucius که او را در چین کونگ زه (Kong zi) می نامند.
3.    Yi Ching
4.    Shun Ch''un Ch''iu
5.    Li Chi

منابع
1.  اباذری، یوسف؛ فرهاد پور، مراد؛ وهاب، ولی، (1372)، ادیان جهان باستان، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی و پژوهشگاه.
2. ایزرائیلی، رافایل، (1368)، مسلمانان خلق چین، رویارویی دو فرهنگ، ترجمه حسن تقی زاده طوسی، مشهد: آستان قدس رضوی.
3.  ایزوتسو، تشیهکو، (1378)، صوفیسم و تائونیسم، ترجمه محمدجواد گوهری، تهران: انتشارات روزنه.
4. جای، چو؛ جای، وینبرگ، (1369)، تاریخ فلسفه چین، ترجمه ع. پاشایی، تهران: نشر گفتار.
5. جرالد، فیتز، (1367)، تاریخ فرهنگ چین، ترجمه اسماعیل دولت شاهی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
6. جواهری نیا، فرامرز، (1379)، نگرشی ژرف به یی چینگ و مفاهیم آن، تهران: انتشارات بدیهه.
7. کاظم زاده ایرانشهر، حسین، (1347)، مکالمات، تهران.
8. کریل، اچ. جی.، (1380)، کنفوسیوس و طریقه چینی، ترجمه گیتی وزیری، تهران: انتشارات سروش.
9. وزنبرگ، دونار، (1379)، اساطیر جهان، داستان ها و حماسه ها، ترجمه عبدالحسین شریفیان، تهران: انتشارات امیرکبیر.
10. یو-لان، فانگ، (1380)، تاریخ فلسفه چین، ترجمه فرید جواهر کلام، تهران: نشر و پژوهش فروزان.
11. ﮔﻮﻧﻪﺷﻨﺎسی اﻧﺪﻳﺸﻪ منجی ﻣﻮﻋﻮد در ادﻳﺎن چینی، «رﺳﺘﻤﻴﺎن»، ﻓﺼﻠﻨﺎمة اﻧﺪﻳﺸﻪ دینی داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻴﺮاز، ش 12، 1383