یکی از جاذبه های گردشگری در چین وجود ادیان و آئین های مختلفی است که موجب شده گردشگران زیادی را به خود جذب کند. آن ها از بعضی از الهه های خود و یا خدایانشان مجسمه هایی از گل، سنگ و یا چوب درست کرده و در بازارهای محلی خود می فروشند و حتی در بعضی از خانه های ما هم به عنوان مجسمه های زینتی استفاده می شود. مثل مجسمه بودا.
در هر قسمتی از چین مردمانی هستند که به آئین های خاص و متفاوت با هم معتقد هستند که موجب می شود، رفتارها و اعمال جالبی را در بین آن ها مشاهده کنیم؛ اما این آئین ها چیست و از کجا سرچشمه می گیرد، می تواند بحث جالبی برای فضاهای امروزی ما باشد. بد نیست گاهی در مورد سایر فرقه های دنیا و نحوه شکل گیری و عقایدشان اطلاعات مختصری کسب کنیم.
این مقاله هدف اصلی اش معرفی منجی دین تائو است که در ابتدا به معرفی مختصر آن می پردازیم.
آیین تائو(1) یکی از سه دین چینی است که"لائوتزه"(2)(در حدود600 ق م) بنیانگذار آن است. اصول این دین به طور عمده از"تائو ته جینگ" و از نوشته های"جونگ زه"که 200 سال بعد می زیسته، استخراج شده است. آیین تائو عمل از طریق بی عملی است و از طریق تسلیم شدن در برابر طبیعت، با خشونت مخالفت می کند.
آیین تائو وقتی عمومی شد به خود شکل یک دین گرفت. از این رو در غرب برای آن دو کاربرد فلسفی و دینی قرار داده اند.
مشهور است که تائوئیان به انزوا و گوشه نشینی علاقه مند و از سیاست و امور حکومتی بیزار بودند در نتیجه شاید این گونه تصور شود که آن ها هیچ اندیشه ای درباره حکومت و به تبع آن منجی و موعود آخرالزمان نداشته باشند؛ امّا اندیشه"هماهنگی بزرگ" یکی از اندیشه های محوری آیین تائو است.
منجی در آیین تائو
ﺑﺮ اﺳﺎس اﻋﺘﻘﺎدات آیین ﺗﺎﺋﻮ،"لی ﻫﻮﻧﮓ"(3) در آخرالزّمان ﻇﻬﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﺗﺎ جهانی ﻧﻮ ﺑﺮﭘﺎ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آن زﻣﺎن، ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﮔﺎن ﺗﺤﺖ ﺣﻜﻮﻣﺖ"ﻗﺪّﻳﺲِ آخرالزّمان" زندگی ﻛﻨﻨﺪ. گفتنی اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر از"ﻗﺪّﻳﺲِ آخرالزّمان"، ﻣﺼﺪاق روشنی از مژده ی آﻣﺪن شخصی ﻛﻤﺎل ﻳﺎﻓﺘﻪ و کامل کننده ی سایر انسان ها اﺳﺖ ﻛﻪ رشد ﻣﻌﻨﻮی و ﺗﻌﺎلی ﺳﻴﺎسی و اﺟﺘﻤﺎعی را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻓﺮاﻫﻢ می آورد.
ﻣﺎﺟﺮای ﻣﻮﻋﻮد ﺑﺎوری در آیین ﺗﺎﺋﻮ، ﺑﻌﺪﻫﺎ ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻴﺸﺘﺮی ﻳﺎﻓﺖ. در دورة ﺧﺎﻧﺪان"تانگ"(4)اﻧﺪیشة منجی و ﻣﻮﻋﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه رﻫﺒﺎﻧﻴﺖ(ریاضت و گوشه گیری از دنیا) و اﻧﺰواطلبی ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻳﺎﻓﺖ.
ﺷﺎﻫﺪ دﻳﮕﺮی ﺑﺮ ﻣﻮﻋﻮدﺑﺎوری ﻋﻤﻴﻖ آیین ﺗﺎﺋﻮ، ﻇﻬﻮر و ﺑﺮوز ﺟﺮﻳﺎن ﭘﻴﺎﻣﺒﺮان دروﻏﻴﻦ و ﻣﺪّﻋﻴﺎن ﻧﺠﺎﺗﮕﺮی در ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺤﻮّﻻت آن آیین اﺳﺖ.
میﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻣﻨﻈﻮر از ﻣﻮﻋﻮد در اﻳﻦ آیین، ﻧﺠﺎتبخشی جمعی اﺳﺖ ﻛﻪ رﻫﺎیی و ﻛﻤﺎل اﺟﺘﻤﺎعی و ﻣﻌﻨﻮی را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﻮﻳﺪ میدﻫﺪ. در اﻳﻦ آیین، ﻗﻮمﮔﺮایی ملاک نیست؛ ﺑﻠﻜﻪ ﺟﻬﺎن ﺷﻤﻮلی آن ﻗﺎﺑﻞ تأﻳﻴﺪ و ﺗﺸﺨﻴﺺ اﺳﺖ.
ویژگی های منجی و عصر هماهنگی بزرگ در آیین تائو
1. هر چند جهان بینی چینی این اندیشه را در خود دارد که جهان در حال تکامل است و به کمال و مقصود خویش می رسد و اصولاً دوره های جهان به گونه ای است که یک"عصر طلایی" در آن وجود دارد؛ ولی این کمال صرفاً با تکامل پدیده ها به صورت طبیعی حاصل نمی شود و رسیدن به این مقصود نیازمند شخصی مقتدر با نیروی خاص فوق بشری است.
2. اگرچه منجی موعود در فرهنگ چینی شخصی است، اما یک فرد خاص برای این منظور مشخص نگردیده و صرفاً صفات این منجی بیان شده است. در طول تاریخ فرهنگ چین اشخاص متعددی به عنوان منجی معرفی شده اند و لقب های متعددی برای منجی مطرح است, که همه به این امر دلالت دارند.
3. منجی در فرهنگ چینی به هیچ وجه یک بشر عادی نیست. با وجود اختلاف کنفوسیوسیان و تائوئیان در این زمینه، داشتن نیروی فوق العاده ای که امپراطوران افسانه ای چین نیز از آن ها برخوردار بوده اند، امری است که در هر دو دین برای موعود چینی ضروری است. از این رو موعود چینی فردی الهی است. او علاوه بر صفات خاص باید مجوز آسمانی ظهور را داشته باشد.
4. یکی از جنبه های مهم در آموزه موعود منجی چینی جامعیت آن است. نجات از طریق منجی موعود اولاً جمعی است و اختصاصی به افراد خاص ندارد، ثانیاً صرفاً رنگ و بوی انسانی ندارد و تمام عالم را در بر می گیرد. ثالثاً اختصاصی به ابعاد مادی انسان ندارد و ابعاد معنوی و اخلاقی او را شامل می شود. بدین ترتیب"صلح بزرگ" در سایه حکومتی گسترده در همه عالم حکم فرما می شود.
5. در فرهنگ چینی، منجی موعود هر چند دارای صفات الهی است ولی باید به امور دنیوی نیز آگاه و با خبر باشد.
6. هر چند در بعضی از زمان ها به علل خاص، نجات فردی در جامعه چینی مطرح گردیده است, ولی به طور کلی آموزه منجی موعود در چین نجات جمعی را تعلیم می دهد که در سایه یک حکومت جهانی محقق می شود که جایگاه ملکوتی نیز دارد.
7. یکی از ویژگی های آموزه منجی موعود در فرهنگ چینی گذشته گرا بودن آن است. در سراسر فرهنگ چینی هر کس بحث منجی را مطرح کرده است به بازآفرینی امری اشاره کرده که در گذشته باستانی به دست امپراطوران افسانه ای محقق بوده است. این دوران تحت عنوان"عصر طلایی"(در مطلب" کنفوسیوس، آئین اخلاق و منجی آخرالزمان" معرفی شده است.") مطرح می گردد و مردم امیدوارند که با آمدن منجی موعود آن گذشته طلایی احیا گردد.
8. آخرین ویژگی در زمینه آموزه منجی موعود در فرهنگ چینی این است که مردم چین نگرش خاصی به ادیان مطرح در فرهنگ چینی و از جمله سه دین کنفوسیوسی، تائویی و بودایی دارند و راه نجات را از هر یک از این سه راه ممکن می دانند. به نظر می رسد که هر چند منجی موعود در هر یک از این ادیان با دیگری تفاوت دارد و در دوران های مختلف افراد متعددی در هر یک از این ادیان ادعای منجی بودن کرده اند، امّا همه مردم به دنبال منجی واحدی هستند که تمام عالم را به سوی هماهنگی و صلح بزرگ هدایت کند و این که او متعلق به چه گرایشی باشد و یا حتی با چه نامی خوانده شود، برای آن ها اهمیت چندانی ندارد. تعدد منجی در هر یک از این ادیان نیز گواه این امر است که آن ها نیز به دنبال شخص خاصی نیستند بلکه یک فرد با ویژگی های خاص به عنوان منجی مطرح است.
پی نوشت
1. ﻣﺬهبی در ﭼﻴﻦ ﻛﻪ ﭘﻴﺮوان زﻳﺎدی دارد.
2. آﺷﻨﺎیی ﺑﺎ ادﻳﺎن ﭼﻴﻦ و ژاﭘﻦ، ص 33.
3. ﻣﻮﻋﻮد ﻣﻨﺘﻈﺮ آیین ﺗﺎﺋﻮ.
4. ﺑﻨﻴﺎﻧﮕﺬار و ﭘﺎدﺷﺎه
منابع:
1. اباذری، یوسف؛ فرهاد پور، مراد؛ وهاب، ولی، (1372)، ادیان جهان باستان، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی و پژوهشگاه.
2. ایزرائیلی، رافایل، (1368)، مسلمانان خلق چین، رویارویی دو فرهنگ، ترجمه حسن تقی زاده طوسی، مشهد: آستان قدس رضوی.
3. ایزوتسو، تشیهکو، (1378)، صوفیسم و تائونیسم، ترجمه محمدجواد گوهری، تهران: انتشارات روزنه.
4. جای، چو؛ جای، وینبرگ، (1369)، تاریخ فلسفه چین ، ترجمه ع. پاشایی، تهران: نشر گفتار.
5. جرالد، فیتز، (1367)، تاریخ فرهنگ چینی، ترجمه اسماعیل دولت شاهی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
6. جواهری نیا، فرامرز، (1379)، نگرشی ژرف به یی چیتگ و مفاهیم آن، تهران: انتشارات بدیهه.
7. کاظم زاده ایرانشهر، حسین، (1347)، مکالمات، تهران.
8. کریل، اچ. جی.، (1380)، کنفوسیوس و طریقه چینی، ترجمه گیتی وزیری، تهران: انتشارات سروش.
9. وزنبرگ، دونار، (1379)، اساطیر جهان، داستان ها و حماسه ها، ترجمه عبدالحسین شریفیان، تهران: انتشارات امیرکبیر.
10. یو-لان، فانگ، (1380)، تاریخ فلسفه چین، ترجمه فرید جواهر کلام، تهران: نشر و پژوهش فروزان.
11. ﮔﻮﻧﻪﺷﻨﺎسی اﻧﺪﻳﺸﻪ منجی ﻣﻮﻋﻮد در ادﻳﺎن چینی، «رﺳﺘﻤﻴﺎن»، ﻓﺼﻠﻨﺎمة اﻧﺪﻳﺸﻪ دینی داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻴﺮاز، ش 12، 1383
