« رجعت » چیست و دلیل اعتقاد به آن ؟

پاسخ اجمالی : « برانگیختن گروه خاصی از انسانهای تکذیب کننده آیات الهی ، که از آیه« وَیَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ اُمَّة فَوجاً مِمَّنْ یُکَذِّبُ بِایاتِنا . . . » .استفاده می شود ، حادثه ای است که پیش از برپا شدن قیام ، روی خواهد داد . زیرا حشر انسانها در روز رستاخیز ، شامل همه افراد بشر می گردد و به گروه خاصی محدود نمی شود

پاسخ تفصیلی  : « رجعت » در لغت عرب 

به معنای « بازگشت » است و در اصطلاح ، بر « بازگشت گروهی از انسانها پس از مرگ و پیش از روز رستاخیز » اطلاق می شود که همزمان با نهضت جهانی مهدی موعود ( علیه السلام ) صورت می گیرد و این حقیقت ، نه با عقل منافات دارد و نه با منطق وحی .

از دیدگاه اسلام و آیین های دیگر الهی ، جوهره انسان را روح مجرّد وی تشکیل می دهد ، که از آن به « نفس » نیز تعبیر می شود و بعد از فنای بدن ، باقی می ماند و به حیات جاودانه خود ادامه می دهد .

از سوی دیگر پروردگار بزرگ ، از نظر قرآن ، قادر مطلق است و هیچ مانعی ، توانایی او را محدود نمی سازد .

با این دو مقدمه کوتاه ، روشن می گردد که مسأله رجعت ، از دیدگاه عقل امری است ممکن ؛ زیرا با اندک تأملی معلوم می شود که بازگرداندن این گروه از انسانها ، به مراتب از آفرینش نخستین آنان ، سهل تر است .

بنابراین پروردگاری که در وهله اول آنان را آفریده است ، بی تردید بر بازگرداندن مجدّد آنان توانایی دارد .

براساس منطق وحی ، نمونه هایی از « رجعت » را در امتهای پیشین می توان یافت .

قرآن مجید در این زمینه می فرماید :

« وَإذْ قُلْتُم یا مُوسی لَنْ نُؤْمِنَ لَکَ حَتّی نَرَی الله جَهْرَةً فَأَخَذَتْکُمُ الصّاعِقَةُ وَأنْتُمْ تَنْظُرُونْ ، ثُمَّ بَعَثْناکُمْ مِنْ بَعْدِ مَوْتِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونْ » . ( 1 )

ـ آنگاه که گفتید ای موسی ما هرگز به تو ایمان نمی آوریم تا آن که خداوند بزرگ را آشکار ببینیم ، پس صاعقه شما را دربرگرفت در حالی که نگاه می کردید . سپس شما را پس از مرگتان برانگیختیم ، باشد که سپاسگزاری نمایید .

و در جای دیگر از زبان عیسی مسیح می فرماید :

« و اُحیِ الْمَوْتی بإذْنِ اللهِ » . ( 2 )

ـ مردگان را به اذن خدای بزرگ ، زنده می گردانم .

قرآن کریم نه تنها بر امکان رجعت صحّه می گذارد که وقوع و تحقّق بازگشت جمعی از انسانها را ، پس از آن که از جهان رخت بربستند ، تأیید می کند ، قرآن در دو آیه ای که اینکه می آوریم به بازگرداندن گروهی از مردم پس از مرگ و پیش از برپایی قیامت ، اشاره می کند .

« و إذا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَیْهِمْ أَخْرَجْنا لَهُمْ دابَّةً مِنَ الاَْرْضِ تُکَلِّمُهُمْ أنَّ النّاسَ کانُوا بآیاتِنا لایُوْقِنُونَ وَیَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ اُمَة فَوْجاً مِمَّنْ یُکَذِّبُ بِآیاتِنا فَهُمْ یُوْزَعُوْنَ » . ( 3 )

ـ و چون سخن ( خدا ) بر آنان واقع شود ، موجودی را از بین آنان بیرون می آوریم که با مردم درباره این که گفتار ما را باور نداشتند ، سخن گوید . و آن روز که از میان هر امت ، جمعی از تکذیب کنندگان نشانه های ما را ، برانگیزیم پس آنان بازداشته خواهند شد .

برای زمینه سازی استدلال به این دو آیه شریفه بر مسأله رجعت پیش از روز رستاخیز ، شایسته است نکات یاد شده در زیر مورد توجه قرار گیرد :

1 ـ مفسران اسلامی برآنند که این دو آیه ، پیرامون قیامت سخن می گوید و آیه نخسین ، یکی از نشانه های پیش از رستاخیز را بیان می کند ؛ چنانکه جلال الدین سیوطی در تفسیر « الدّر المنثور » از ابن ابی شیبه و او از حذیفه نقل می کند که « خروج دابه » از حوادث پیش از قیامت است . ( 4 )

2 ـ تردیدی نیست که در روز رستاخیز ، همه انسانها محشور می گردند ، نه یک گروه معین از میان هر امت ، قرآن در مورد عمومیت و فراگیر بودن حشر انسانها چنین می فرماید :

« ذلِکَ یَوْمٌ مَجْمُوْعٌ لَهُ النّاسُ » . ( 5 )

ـ آن ، روزی است که همه مردم ، گردآورده می شوند . ( 6 )

و در جای دیگر می فرماید :

« وَیومَ نُسَیِّرُ الْجبالَ وَتَرَی الاْرضَ بارِزَةً وَحَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أحَدَاً » . ( 7 )

ـ و روزی که کوهها را به حرکت درآوریم و زمین را آشکار ببینی و همه آنان را گردآوری نموده و هیچ کس را فروگذار ننماییم .

بنابراین ، در روز قیامت ، همه افراد بشر برانگیخته می شوند و این امر به جمع معینی اختصاص ندارد .

3 ـ آیه دوم از دو آیه مذکور ، به برانگیخته شدن گروه خاص و جمع معینی از امتها تصریح می نماید نه همه انسانها ؛ زیرا این آیه شریفه می فرماید :

« وَیَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کُلِّ اُمَّة فَوجاً مِمَّنْ یُکَذِّبُ بِایاتِنا . . . » .

ـ و آن روز که از میان هر امت ، گروهی از تکذیب کنندگان آیات خود را برخواهیم انگیخت .

این جمله به روشنی بر عدم برانگیخته شدن همه انسانها گواهی می دهد .

نتیجه : ازاین سه مقدمه کوتاه ، به خوبی روشن می کردد که « برانگیختن گروه خاصی از انسانهای تکذیب کننده آیات الهی ، که از آیه دوم استفاده می شود ، حادثه ای است که پیش از برپا شدن قیام ، روی خواهد داد .

زیرا حشر انسانها در روز رستاخیز ، شامل همه افراد بشر می گردد و به گروه خاصی محدود نمی شود .

با این بیان ، روشنی گفتار ما مبنی بر بازگشت گروهی از انسانها پس از مرگ و پیش از برپایی رستاخیز ، به ثبوت می رسد و این پدید همان « رجعت » است .

بر این اساس ، اهل بیت پیامبر که قرین قرآن و مفسران وحی الهی هستند ، به روشنگری در این زمینه برخاستند و ما برای رعایت اختصار ، به دو گفتار از آنان اشاره می کنیم :

امام صادق ( علیه السلام ) می فرماید :

« أیّام الله ثلاثة یوم القائم ( علیه السلام ) و یوم الکرَّه و یوم القیامة » .

ـ ایام الهی ، سه روز هستند روز قیام حضرت مهدی ( علیه السلام ) و روز رجعت و روز رستاخیز .

و در جای دیگر می فرماید :

« لیس منّا من لم یؤمن بکرَّتنا » .

ـ کسی که بازگشت مجدد ما را به دنیا نپذیرد از ما نیست .

شایسته است در اینجا به دو نکته مهم اشاره کنیم :

1 ـ فلسفه رجعت

با اندیشه در انگیزه های رجعت ، به دو هدف بلند از اهداف این پدیده ، برخورد می کنیم ؛ یکی نشان دادن جلال و شکوه واقعی اسلام و سرافکندگی کفر و دیگری دادن پاداش به انسانهای با ایمان و نیکوکار و کیفر نمودن کافران و ستمگران .

2 ـ تفاوت بارز « رجعت » با « تناسخ »

لازم به ذکر است که مسأله رجعت از دیدگاه شیعه هرگز مستلزم اعتقاد به تناسخ نیست ؛ زیرا نظریه تناسخ بر انکار رستاخیز مبتنی است وجهان را درگردش دائم می داندکه هردوره ای تکرار دوره پیش ازآن است .

براساس این نظریه ، روح هر انسانی پس از مرگ ، بار دیگر به دنیا باز می گردد و به بدن دیگری منتقل می شود . پس اگر روح در زمان گذشته از نیکوکاران بوده ، در بدنی قرار می گیرد که دوران بعد را با خوشی می گذراند و اگر از بدکاران بوده ، به بدنی منتقل می شود که دوران بعد را با سختی ها سپری می کند . و این بازگشت در حکم رستاخیز او است ! در حالی که معتقدان به رجعت ، به پیروی از شریعت اسلام ، به قیامت و معاد ایمان دارند و از سوی دیگر انتقال یک روح جدا شده از بدن را به بدن دیگر محال می دانند . ( 8 ) و تنها بر آنند که گروهی از انسانها ، پیش از قیامت به این جهان باز می گردند و پس از برآورده شدن حکمتها و مصالح آن ، بار دیگر به سرای جاودانی می شتابند تا در روز رستاخیز ، همراه با دیگر انسانها برانگیخته شوند ؟ و هرگز یک روح ، پس از جدا شدن از بدن ، به بدن دیگری منتقل نمی گردد

1 ـ بقره : 55 و 56

2 ـ آل عمران : 49

3 ـ نمل : 83 ـ 82

4 ـ الدّر المنثور ، ج 5 ، ص 177 ، در تفسیر آیه 82 از سوره نمل .

5 ـ هود : 103

6 ـ در الدّر المنثور ، ج 3 ، ص 349 ، این روز را به روز قیامت ، تفسیر نموده است .

7 ـ کهف : 47

8ـ صدر المتألّهین در کتاب اسفار ، ج 9 ، باب 8 ، فصل 1 ، ص 3 ، در مورد ابطال تناسخ می فرماید : « . . . فلو تعلّقت نفس منسلخة ببدن آخر عند کونه جنیناً او غیر ذلک یلزم کون أحدهما بالقوّة والآخر بالفعل ، و کون الشئ بما هو بالفعل بالقوّة . و ذلک ممتنع لانّ الترکیب بینهما طبیعی إتحادی ، و الترکیب الطبیعی یستحیل بین أمرین أحدهما بالفعل والآخر بالقوّة » .