ریحانه الهی(ویژه روز زن)

بیستم جمادی الثانی، روز زن

امام خمینی رحمه الله در توصیف روز زن فرمود: «روز میلاد صدیقه طاهره فاطمه زهرا علیهاالسلام روز زن است. تمام ابعادی که برای زن متصور است و برای یک انسان متصور است، در فاطمه زهرا علیهاالسلام جلوه کرده و بوده است. ایشان یک زن معمولی نبوده است؛ یک زن روحانی، یک زن ملکوتی، یک انسان به تمام معنا انسان بوده است. این موجود ملکوتی، بلکه موجود الهی جبروتی، در عالم به صورت یک زن ظاهر شده است». ایشان در جایی دیگر فرمود: «اگر زنان پذیرفتند که روز بیستم جمادی الثانی که روز تولد حضرت زهراست، روز زن باشد، [این مسئله] به عهده آنها مسائل بزرگی از قبیل مجاهده می آورد. زهد و تقوای حضرت فاطمه علیهاالسلام و عفاف آن بزرگوار، از جمله چیزهایی است که زنان باید از آنها تبعیت کنند. امیدوارم شما این روز را بپذیرید و به وظایف آن عمل کنید».

سرچشمه محبت و صف

زن، سرچشمه جوشان مهر، عشق و وفا در زندگی انسان است و تا وقتی محیط زندگی خانوادگی و اجتماعی به دست مردان به بی اعتمادی و بی عدالتی آلوده نشود، این چشمه رحمت الهی به جوشش حیات بخش خویش ادامه خواهد داد. تاریخ زندگی بشر، بدون وجود و حضور زن، جهانی فاقد احساس و نشاط خواهد بود. به همین دلیل، با همه اهانت ها و تحقیرها که در طول تاریخ به زن می شده، در گذشته اقوام مختلف، مقدس ترین موجود زندگی خویش، یعنی خدایان خود را به صورت زن می ساختند تا آنها را مظهری از صلح و صفا و فداکاری و محبت نشان دهند. اعراب جاهلیت نیز سه بت بزرگ خود را به صورت زن ساخته واسامی آنها را نیز مؤنث برگزیده بودند.

زن از منظر اسلام

براساس آیات نخست سوره نساء، زن و مرد در اصل خلقت و زیربنای آفرینش برابر هستند و آفرینش یکی بر دیگری برتری ندارد. پروردگاری که مرد را از جان یگانه آفرید، همسر او را نیز از همان سرشت خلق کرد. خداوند خود در جای دیگر می فرماید: «ای مردم! ما شما را از زن و مرد آفریده ایم و شما را جماعت ها و قبیله ها کردیم تا یکدیگر را بشناسید. هر آینه گرامی ترین شما نزد خدا، پرهیزکارترینتان است». این آیه نیز ضمن تأکید بر برابری زن و مرد، ملاک ارزشمندی افراد را در پرهیزکاری می داند، نه جنس آنها. بنابراین، اسلام به زن، همانند مرد و به عنوان انسان می نگرد و برخلاف تمدن غرب، طرفدار اعطای حقوق طبیعی، و نه حقوق برابر و مشابه زن و مرد است.

ویژگی های زن شایسته از دیدگاه قرآن

در قرآن کریم به هیچ وجه دید تحقیرآمیزی به زن وجود ندارد. قرآن با کمال صراحت می فرماید که زنان را از جنس مردان و از سرشتی نظیر آنان آفریدیم: «همه شما را از یک انسان آفرید و همسرش را نیز از جنس خود او قرار داد». نیز درباره همه آدمیان می فرماید: «خداوند از جنس خود شما، برایتان همسر آفرید». خداوند این نظر را که زن نمی تواند به مقام قرب الهی، آن طور که مردان می رسند، برسد مردود اعلام می کند و در آیات فراوانی تصریح می نماید که پاداش اخروی و قرب الهی، به جنسیت مربوط نیست، بلکه به ایمان وعمل است. نیز خداوند در آیات قرآن، در مقام معرفی زن خوب و شایسته بر آمده است و بعضی از ویژگی هایی را که نشانه لیاقت روحی زن است این گونه بیان می کند: «زنانی صالح که در اثر تزکیه نفس، روح فروتنی دارند و در تنهایی و غیب، اسرار و حقوق الهی را حفظ می کنند؛ همان حقوقی که خدای تعالی بر آنها قرار داده است».

زن در روایات

امامان و پیشوایان معصوم در مورد زن سخنان بسیار نیکویی گفته اند و گاه حتی او را بیش از مرد گرامی داشته اند. ایشان، زن را به دلیل روح بزرگ و لطیفی که دارد، مظهر مهر و محبت قرار داده اند و «محبوبه الهی» خوانده اند؛ چنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «خدای متعالی بر زنان و دختران مهربان تر از مردان است». نیز ایشان در جای دیگر فرموده است: «پاداش زن از زمان بارداری تا زایمان و پایان شیردادن، همانند پاداش پاسدار راه خداست، و اگر زن در این مدت از دنیا رود، پاداش شهید برای اوست».

استقلال ناشی از اسلام

گامی که اسلام در راه حقوق زن برداشت، با آنچه در مغرب زمین می گذرد، دو تفاوت اساسی دارد: یکی از نظر روان شناسی و توجه به تفاوت های روحی و روانی زن است؛ چنان که امام علی علیه السلام می فرماید: «به زن بیشتر از توانایی اش کاری واگذار مکن؛ زیرا او همچون گل خوشبو، موجودی لطیف و پرظرافت است، نه پهلوان». دوم این است که اسلام در عین آنکه زنان را با حقوق انسانی شان آشنا کرد و به آنها شخصیت و آزادی داد، هرگز ایشان را به عصیان و بدبینی به جنس مرد وادار نکرد و احترام پدران و شوهران را نزد آنها از بین نبرد. اسلام، اساس خانواده ها را متزلزل و زنان را به شوهرداری و مادری بدبین نکرد و آنان را از کانون گرم خانواده، به صاحبان پست های اداری و پولداران تحویل نداد و جامعه را با فساد گسترده روبه رو نساخت.

مقام زن از دیدگاه امام خمینی رحمه الله

رهبر کبیر انقلاب، در مورد مقام و کرامت زن در اسلام می فرماید: «اسلام، نظر خاص بر شما بانوان دارد. اسلام در وقتی که ظهور کرد در جزیرة العرب، با نوان حیثیت خودشان را پیش مردان از دست داده بودند. اسلام آنها را سربلند و سرافراز کرد. اسلام آنها را با مردان مساوی کرد. عنایتی که اسلام به بانوان دارد، بیشتر از عنایتی است که بر مردان دارد». ایشان در جایی دیگر فرمود: «مقام زن مقام والاست. بانوان در اسلام، بلندپایه هستند».

نقش زن در بنای جامعه اسلامی

امام خمینی رحمه الله درمورد نقش زن در بنای جامعه اسلامی می فرماید: «زنان همچون مردان در ساختن جامعه اسلامی شرکت دارند. زنان از نظر اسلام نقش حساسی در بنای جامعه اسلامی دارند و اسلام زن را تا حدی ارتقا می دهد که او بتواند مقام انسانی خود را در جامعه باز یابد». ایشان در سخنی دیگر می فرماید: «زن باید در مقدرات اساسی مملکت دخالت کند؛ همان گونه که در نهضت ها نقش اساسی داشته است. نقش زنان د رعالم، از ویژگی های خاص برخوردار است. صلاح و فساد یک جامعه، از صلاح و فساد زنان در آن جامعه سرچشمه می گیرد. زن، یکتا موجودی است که می تواند از دامن خود افرادی به جامعه تحویل دهد که از برکاتشان یک جامعه، بلکه جامعه ها به استقامت و ارزش های والای انسانی کشیده شوند و می تواند به عکس آن باشد».

زن، مدیر خانواده

آفرینش در طبیعت زن، ویژگی هایی نهاده که برای پرورش فرزند و اداره نظام خانواده از هر نظر مناسب است. خانه خوب، تابع نیرویی است که آن را اداره می کند. چنین نیرویی در زن به طور طبیعی وجود دارد. او در خانه فردی مقتدر، صاحب رأی و نفوذی والاست. خانه اش محل حکومت اوست و اتباع این حکومت، شوهر و فرزندان و اهل خانه اند. او می کوشد امور خانه را در سایه صلاح و عفاف خویش، با اعمال عقل سلیم تنظیم کند و افراد آن را سالم و خوشبخت سازد.

زن در نقش همسری

زن در نقش همسری، فردی است دوستدار شوهر، که خود را به نیکی به او مکلف می داند. وظیفه او، خوش رفتاری، خوش خلقی و دلجویی از همسر است و از همه فرصت ها برای رسیدن به این هدف سود می جوید. وی اساس زندگی را بر تفاهم، همکاری و هم زیستی مسالمت آمیز قرار می دهد و خود را در برابر انجام این وظایف مسئول می داند. بانوی اسلامی در عین اینکه شریک زندگی شوهر است، برای او نقش مادری مهربان و با عاطفه را دارد؛ مادری که در برابر مشکلات و دشواری های زندگی، او را آرامش و تسکین می بخشد، عیب و اشتباه او را نادیده می گیرد و کج خلقی ها و ناملایمت هایش را با دیده اغماض می نگرد.

نقش زنان در توسعه

بدون در نظر گرفتن زنان که نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می دهند، دست یابی به توسعه واقعی ممکن نیست. زنان نباید فقط گیرندگان خدمات باشند، بلکه باید در فعالیت های سازنده، برنامه ها، برنامه ریزی ها و تصمیم گیری ها مشارکت کنند. بدیهی است این کوشش ها، به معنای امتیاز دادن به زنان نیست، بلکه توسعه واقعی جامعه و در نهایت تحقق برابری و تواناسازی زنان و مردان در گرو آن است. نقش زنان در توسعه، در سی سال گذشته در سطح بین المللی مطرح شده است و بسیاری از سازمان ها، وزارت خانه ها، نهادها و مؤسسات جوامع گوناگون، برنامه های ویژه ای برای افزایش مشارکت فعال زنان تدوین و طرح ریزی کرده اند. در این برنامه ریزی ها، به نقش های چندگانه زنان در اجتماع به عنوان همسر، مادر، مدیر منزل، کارگر، کشاورز، پزشک و... توجه شده است.

ارزش زن

در اسلام زن ارزش والایی دارد و تا وقتی خود زن منزلتش را از بین نبرد، این ارزش برای او باقی است. منزلت زن در گرو روح لطیفی است که درچهارچوب قانون وحی، یعنی اسلام پرورش یافته و به کمال رسیده باشد. این گونه زنان، جامعه را به سوی خوبی ها و نیکی ها می کشانند و متحول می کنند. از این رو، برای چنین زنانی که با قدرت روحی خود مربی بشریت هستند، نمی توان قیمت و ارزشی تعیین کرد و به عکس، زنانی که به قانون وحی توجه نمی کنند و اسیر هواهای نفسانی می شوند و در گناه به سرمی برند، خود ودیگران را به گمراهی می کشند واز یک مشت خاک هم ارزششان پست تر است. امام جعفر صادق علیه السلام درباره ارزش زن می فرماید: «زن قابل ارزش گذاری نیست؛ نه خوبش و نه بدش. زن های خوب، ارزششان از طلا و نقره بالاتر و زن های بد، ارزششان از خاک کمتر است».

حجاب، راهکاری برای حفظ ارزش زن

هدف از حجاب در اسلام، پوشاندن بدن بانوان از تماس با نامحرمان و جلوگیری از جلوه گری و خودنمایی زن است، نه پرده نشین کردن او. به کار بردن واژه حجاب به معنای پوشیدگی زن، متعلق به عصر جدید است. پیش از این، فقها به جای حجاب، از واژه «سَتر» استفاده می کردند. حجاب در اسلام از این منشأ می گیرد که محل انواع لذت بردن ها ی زن و مرد از یکدیگر، تنها باید محیط خانواده باشد و اجتماع منحصرا باید محل کار و فعالیت گردد. اسلام در مورد فلسفه حجاب، آرامش روانی، استحکام پیوند خانوادگی، استواری اجتماع و ارزش و احترام زن را در نظر گرفته و تأکید کرده است که زن هراندازه متین تر و عفیف تر باشد و خود را در معرض نمایش برای مرد نگذارد، بر احترامش افزوده می شود.

زن در بستر عقل و عاطفه

خدای سبحان، زن را با سرمایه عاطفه آفرید که معلم رقت باشد و پیام عاطفه بیاورد. اگر جامعه ای این درس رقت و عاطفه را ترک کردند و به دنبال غریزه و شهوت رفتند، به همان فسادی مبتلا می شوند که در غرب ظهور کرده است.

جامعه ای که قرآن در آن حاکم است، جامعه عاطفه است و سرّش این است که نیمی از جامعه را، معلمان عاطفه به عهده دارند و آن مادرها هستند که درس رأفت و رقت می دهند و رأفت و رقت در همه مسائل کارساز است. تأثیر و تأثر در حوزه عقل و عاطفه دو سویه است: از یک طرف حالات عاطفی تحت تأثیر ادراکات عقلی قرار می گیرد و رفتارهای عاطفی، برخاسته از ادراک سختی ها و شادکامی هاست، و از طرف دیگر، حوزه ادراکی زن از شدت و ضعف عواطف و انفعالات او تأثیر می پذیرد. روان شناسان نیز این شدت عاطفی و عقلانی را، لازمه زندگی سعادتمندانه زن می دانند.

بُعد مُلکی و ملکوتی زن

از روایات چنین به دست می آید که زن، مخلوقی است که خدای تعالی بُعد مُلکی و بعد ملکوتی بسیار زیبا و باارزش برایش مقدر فرموده است؛ چنان که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در روایتی می فرماید: «من از دنیای شما سه چیز را می پسندم: زن، بوی خوش و روشنی چشمم نماز». پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله زن را از بُعد مُلکی در ردیف بوی خوش قرار داده است و از سوی دیگر، او را در ردیف نماز جای می دهد؛ چون همان گونه که نماز از نظر معنوی، بشر را به معراج می برد و به نهایت قرب ذات اقدس الهی می رساند، زن های خوب نیز این گونه اند.

حقوق زن در اسلام

حقوق سیاسی زن

در زمینه حضور سیاسی زنان، اسلام فرصت های گوناگونی برای آنان فراهم آورد. زنان در بیعت با پیامبر، هجرت، جنگ ها و حضور در اجتماعات، نقش مهمی بر عهده داشتند. بیعت زنان با پیامبر گرامی اسلام، مهم ترین نماد مشارکت سیاسی زنان در صدر اسلام به شمار می رود. افزون بر آن، در موارد متعددی پیامبر گرامی با اصحاب خود مشورت می کرد و برخی از مشاوران از زنان بودند. برای مثال، همسر گرامی ایشان خدیجه، از زنانی بودکه پیامبر در مسائل گوناگون با وی مشورت می کرد؛ به گونه ای که ابن اسحاق، از وی با نام «وزیر پیامبر» نام برده است. حضور و نقش زنان در جنگ های مختلف، از دیگر جنبه های چشم گیر و مهم مشارکت سیاسی زنان به شمار می آید.

حقوق قانونی زن

اسلام بهره مندی زنان را از حقوق قانونی، در حد مطلوبی پیش بینی کرده است. در اسلام زنان حق دارند همسر دلخواه خود را به اختیار انتخاب کنند و درستی عقد ازدواج، به رضایت آنان بستگی دارد. اسلام با تأکید بر نقش زنان در زندگی خانوادگی و پیش بینی برخی حقوق ویژه زنان همانند نفقه، مهریه و...، بر این نکته تأکید داشته است که زنان، نیمی از بار زندگی مشترک را برعهده دارند. در بیرون از خانه نیز زنان از حقوق قانونی برابر با مردان برخوردار هستند و می توانند برای دفاع از حقوق خود، در محاکم حضور یابند، اجرای احکامی مانند قصاص، تعزیر و... را تقاضا کنند، و در مراجع قضایی به طرح دعوا یا شکایت بپردازند؛ هرچند این عمل برخلاف میل شوهر یا پدر آنان باشد.

حقوق اجتماعی زن

اسلام نه تنها از حضور زنان در اجتماع جلوگیری نکرده است، بلکه با روش های خاصی، سعی بر این داشته که زمینه های لازم برای حضور مناسب زنان در جامعه فراهم آید. تأکید فراوان اسلام بر لزوم آموزش زنان، نشانه توجهی است که اسلام به دانستن و در پی آن نقش داشتن در زندگی دارد. در واقع در بسیاری از فعالیت های اجتماعی، همانند امر به معروف و نهی از منکر، کار، آموزش انجام واجبات دینی همانند حج و...، تفاوتی میان زن و مرد نیست. در عصری که آن چنان زنان را تحقیر می کردند که صلاحیت شرکت در کارهای اجتماعی را در کنار مردان نداشتند، اسلام بیان داشت: «مردان و زنان با ایمان همیار یکدیگرند وامر به معروف ونهی از منکر می کنند».

حقوق اقتصادی زن

اسلام، حقوق اقتصادی زنان را به رسمیت شناخته است. مهم ترین حقوق اقتصادی زنان در اسلام عبارت است از: حق مالکیت، حق کسب و کار و حق ارث. در واقع اسلام به زنان از نظر اقتصادی به صورت افراد مستقلی می نگرد که می توانند با کار کردن، درآمد کسب کنند و از دسترنج خود بهره مند گردند و مالک آنچه به دست می آورند باشند؛ به گونه ای که حتی شوهر آنان نمی تواند بدون اذن از اموالشان بردارد.