روش های تقویت انشای دانش آموزان ابتدایی

در حیطه زبان آموزی، چهار ركن اصلی گوش دادن – صحبت كردن  خواندن و نوشتن امروزه در دنیا به عنوان یك قانون مسلم پذیرفته شده، در آموزش تمامی زبان های دنیا و برنامه های آموزشی مدنظر قرار می گیرد.

در این چهار قدم به ترتیب نوشتن جایگاه چهارم را به خود اختصاص داده، چرا كه سه امر گوش دادن و صحبت كردن و خواندن برای نوشتن مقدمه و پیش سازمان دهنده، و زمینه بوده و بالاترین سطح را به خود اختصاص داده است.

از آنجایی كه مقطع ابتدایی پایه ای برای مقاطع دیگر بوده امروزه در امر زبان آموزی نگارش از اهمیت بالایی برخوردار است، مخصوصاً در پایه سوم كه اولین پایه ای است كه به صورت مستقل انشا نوشته می شود، چون در پایه دوم از جمله نویسی استفاده می گردد، این جملات اكثراً مرتبط با هم نیستند و هر یك به طور جداگانه نوشته می شود و بیشتر نحوه و ساختار جمله، منظم كردن جملات در هم ریخته، كوتاه سازی، تركیب جملات ساده یا جمله سازی با كلمات ساده مد نظر است. برای دانش آموزان نوشتن جملات و متن به صورت مرتبط در پایه سوم با توالی مناسب مشكل می باشد.

بیشتر آموزگاران نوشتن انشا در زمره تكالیف نگریسته و در پایان این ساعت درس موضوعی را برای نوشتن انشا مطرح می كنند و برای جلسه بعد منتظر نوشتن انشا از سوی دانش آموزان می شوند. چون دانش آموزان خود قادر به نگارش نیستند لاجرم به اولیای خود متوسل شده از آنها حتی نه به عنوان كمك؛ بلكه كسی كه باید متن انشا را به صورت كامل برای آنها دیكته نمایند نگاه می كنند كه این امر برای ما نیز در دوره تحصیل بارها اتفاق افتاده و چه بسیار كودكانی كه برای نوشتن انشا توسط اولیا سرخورده و تنبیه شده اند، و صدمات جبران ناپذیری را تحمل نموده اند كه حاصل ایـن شیـوه نـگارش ها در بـررسـی هایی فعلی و بروندادهای این مدارس كه همان فارغ التحصیلان هستند كه با مدارك بالا قادر به نوشتن خواسته های خود در قالب جملات و به صورت مكتوب نیستند.

انشاهای نوشته شده در منزل، چون توسط اولیا یا افرادی بوده كه از نظر سطح علمی بالاتر از دانش آموزان است، در سطح بالای گروه سنی وی بوده و حتی محتوا و كلمات نوشته شده برای دانش آموزان قابل تفهیم نیست. این روند موجب نارضایی اولیا نیز می گردد، این نوع انشاها حتی در حین قرائت چندان مورد توجه دانش آموزان دیگر كلاس قرار نمی گیرد.

موضوعات ارابه شده برای انشا چندین سال است كه روش سنتی خود را طی نموده كه همان توصیفی نمودن یك پدیده یا فصل و ... یا مناسبت هایی از سال چون نـوروز و تعطیلات و ... است. این موضوعات بعضاً آن قدر كلی هستند كه در حیطه دانش آموزان مقطع ابتدایی نیست.

چگونگی اداره كـردن كـلاس ها بـا تـوجـه بـه كـم بـودن ظـرفیـت گوش دادن دانش آموز در مقطع ابتدایی بعد از دقایقی موجب سر و صدا و عدم تحمل شنیدن متن ها توسط كودكان می گردد، چون مطالب در خصوص موضوع واحد است و اكثر مطالب مشابه هست و هیچ جذابیت و تفنن تهیج خاصی نیست، بسیار خسته كننده و ملال آور می شود، به طوری كه از طرف دانش آموزان فقط رفع تكلیف تلقی می گردد، به مثابه ای كه اگر در پایان این زنگ در خصوص متن های خواندن شده دانش آموزان از خود آنها بپرسیم مطلبی قابل توجه و یا پیام قابل بیان برای ما و خودشان نداشته باشند، دانش آموزان نوشتن انشا را، پر كردن یك صفحه از دفتر خود از مطالب به هر نحو كه باشد می دانند.

برای اكثر معلمان نیز ساعت انشا كسل كننده و خسته كننده می باشد، در یك نظر سنجی از بچه ها، آنها نیز بیان كردند كه نمی دانند چگونه انشا بنویسند، موضوعات برای آن ها قابل فهم نیست، مورد علاقه آنها نیست و با توجه به دو زبانه بودن در جمله بندی و پیدا كردن كلمات معادل با زبان مادری مشكل دارند.

در ساعت انشا می توان با ایفای نقش، قصه گویی و نمایش خلاق به عالی ترین اهداف زبان آموزی دست یافت كه نوشتن نیز یكی از این اهداف است ایجاد برقراری ارتباط انسانی و عاطفی , نظم بخشی به افكار گفتار پرورش قوه تفكر استدلال، استنتاج و به طور كلی رشد و شكوفایی خلاقیت و استعدادهای زبانی در دانش آموزان می انجامد.

علل ناتوانی دانش آموزان در نگارش انشا بدین شرح می باشد

1- عدم آشنایی دانش آموزان با طرز و چگونگی انشا كه دلایل آن در وضعیت موجود نوشته شد، كه در دوم ابتدایی آشنایی دانش آموزان فقط با جمله بندی بوده  است.

2- دانش آموزان نمی دانند كه در مورد چه بنویسند، كدام موضوعات و مطالب در نوشتن آن ها كمك خواهد كرد.

3- انشا در سر كلاس نوشته نمی شود، محول كردن نگارش به محوطه خارج از كلاس كه لاجرم دانش آموزان از اولیای دانش آموزان استفاده نماید.

4- عدم علاقه و رغبت معلمان و همچنین عدم آشنایی با قواعد موضوعات مناسب هر پایه مطابق با اصول روان شناسی، و توانایی ذهنی، حدود سنی 10  الی  11 سال.

5- تقویت نكردن مهارت گوش دادن دانش آموزان به انشاهای خوانده شده در كلاس درس.

6- عـدم فضـای آزاد، و فضـای پـرسـش و پـاسـخ و نقـد و بـررسـی نوشته های دانش آموزان در كلاس.

7- مناسب نبودن موضوعات انتخاب شده با توجه به گروه سنی و همچنین تكراری بودن موضوعات.

8- عدم مطابقت مطالب كتاب های قصه و داستان پروری ذهن های دانش آموزان در مدرسه و بیرون از مدرسه.

9- معلمان معیارهای مشخص در ارزشیابی انشا در دست ندارند.

چگونه انشا بنویسید

دانش آموزان پایه سوم ابتدایی برای اولین بار با درس انشا آشنا می شوند، پس باید تناسب، اندازه و كیفیت استفاده از لغات مطابق گنجینه لغات و سایر مسایل رعایت و مدنظر قرار گیرد و حتی چند جلسه آغاز سال با روند نگارش مخصوصاً با توجه به گروه سنی شان آموزش داده شوند، حتی چندین مورد از انشاهای سوم ابتدایی های سال قبل خوانده شود این آموزش ها با توجه به توانایی و ذوق و سلیقه هـر معلـم و دیـدگاه وی می تـواند گوناگون باشد اما از نظر ما می تواند بدین گونه باشد:

1- موضوعی برای انشا انتخاب می شود باید كاملاً واضح و محدود و توضیحات را در خصوص آن موضوع را ارایه داد.2- چگونگی ربط دادن جملات و گسترش حوزه واژگان و افزایش كمیت جمله ها آموزش داده شود.3- تصاویری كه در اختیار دانش آموزان قرار دهیم و از آن ها بخواهیم در مورد تصاویر چند سطری برای ما بنویسند.4- جملات درهم ریخته را با اندازه های متفاوت در اختیار آن ها قرار داد تا آن ها كامل نمایند.5- پاكیزه نویسی، رعایت اصول نگارش و علایم سجاوندی در پایه ابتدایی، چگونگی تنظیم ساختار انشا و پیش نویس و پاكنویس نیز مورد تایید و پیگیری قرار گیرد.6- با تعریف یك كارتون یا داستان می توانند یك انشا خوب بنویسند، البته بهتر است این كارتون نمایش داده شود یا داستان را خودشان بخوانند.7- در مناطق دو زبانه بهتر است از ابتدا دانش آموزان علاوه بر زبان مادری از زبان فارسی كه زبان نوشتاری و معیار و ملاك ارزیابی ما می باشد مدنظر همكاران بوده تا حوزه گنجینه ی لغات آن ها افزایش یابد.

انواع انشا (پایه سوم)

1- انشای توصیفی2- خاطره نویسی3- داستان نویسی4- انشا شفاهی5- نامه نگاری

نحوه ارزش یابی

در مقطع ابتـدایـی به خصوص در پایه سوم چون اولین سالی است كه انشا تدریس می گردد، معلم دلایل برتری انشاهای دانش آموزان را برای آنان بیان كند و نقاط قوت آن ها را در این خصوص بیان نماید. تا از این طریق دانش آموزان دیگر این نقاط را در نوشته های هفته های بعدی خود مورد توجه قرار گیرد. و این نمونه برخی از معیارها و برتری انشاها را می توان بدین عناوین بیان كرد:

1- جمله بندی صحیح2- ربط داشتن جمله ها با توجه به موضوع3- رعایت توالی زمانی و مكانی و عدم تكراری بودن آن4- رعایت جمله بندی و علائم سجاوندی، نوع جمله ها5- طولانی نبودن داستان

راه هایی پیشنهادی برای نگارش انشا

با توجه به دیدگاه و مطالعاتی كه انجام شد چندین راه برای فعال شدن و علاقه نشان دادن دانش آموزانی كه در درس انشا پیشنهاد شده است:

 نوشتن انشا حتماً در كلاس صورت بگیرد حتی اگر 3 الی 4 سطر هم نباشد. 

 بعد از نوشتن انشا معلم كلیه انشاها را بررسی نماید و با قید تاریخ و امضا تا تغییر متن به حداقل برسد.

 اگر زمانی بعد از نوشتن متن های انشا می باشد، یكی یكی از دانش آموزان را می خواهیم تا انشا خود را بخوانند.

 چون پرورش تخیل در كودكان خیلی عالی است بنابراین سعی شود به داستانهای خیالی و فضایی علاقه فراوان دارند موضوعات انشا به صورت داستانی انتخاب می شود.

 معلم مربوطه می تواند به دانش آموزان داستانی (فیلم – كارتون و یا كتاب های داستان ) یا هر آنچه در ذهن اوست را انتخاب كرده و چند كلمه ای از آن را روی تخته سیاه می نویسد و از دانش آموزان می خواهد دنباله داستان خود را به میل خود ادامه دهند. كه این امر در پرورش تخیل كودكان موثر می باشد.

 شیوه داستان گویی می تواند به چند شكل صورت بگیرد، به صورت نوشتاری یعنی كلماتی را در روی تخته سیاه كه همدیگر را در حول محور موضوع مورد نظر، تداعی نماید و خود دانش آموزان ادامه دهند، یا این به صورت تصویری ( تصویر خوانی ) تصویری كه حاوی یك موضوع و مفهوم باشد و دانش آموزان بتوانند از روی این تصویر مطالبی را بنویسند یا به روش دیگری كه می تواند در پرورش خلاقیت كودكانی موثر افتد، این كه یك قسمت داستان در تخته سیاه نوشته شود و در ادامه بچه ها خودشان با قوه و خلاقیت خود جملات و انشا را ادامه دهند.

این روش در مناسبت ها كاربرد بهتری دارد، مثلاً در ماه رمضان می توانیم روی تخته سیاه مطلب را این گونه آغاز كنیم: (( در یكی از روزهای ماه رمضان علی در مدرسه می خواست آب بخورد و یك دفعه یادش افتاد كه....

 برای دانش آموزان قصه ای بخوانیم یا بعد از آنها بخواهیم دوست دارند به جای كدام یك از شخصیت های قصه خوشش آمد خود را به جای آن شخصیت قرار داده و برای ما قصه شنیده را خلاصه نویسی نماید.

 تمامی موضوعات فصل ها را می توانیم در قالب داستان و به زبان بسیار ساده و كودكانه شروع و ادامه دهیم.

 معلمان نیز باید با روش داستان نویسی و ساخت داستان، طولانی نبودن انشا آشنا شوند، هدف داستان و توالی مطلب را بدانند.

نتایج 

با توجه به موارد ذكر شده می توان به نتایج زیر اشاره كرد با اجرای این روش ها:

 دانش آموزان خود قادر به نوشتن انشا شدند هر چند در حد چند سطر 

 اكثریت دانش آموزان به خاطر تخیلی بودن داستان ها علاقمند به نوشتن شده بودند.

 دانش آموزان اعتماد به نفس لازم را در نوشتن پیدا كرده بودند.

 با این روش ها بهتر می توانیم از زمینه های روانی و علایق آنها پی ببریم.

 دانش آموزان مستعد در نگارش شناسایی و هدایت می شدند.

 مهارت های گـوش دادن و صحبت كـردن آنها در كنار مهارت نوشتن تقویت می شود.

 با توجه به روند صعودی پیشرفت، در مقایسه انشاها – توالی مطالب، گنجینه لغات و تنوع مطلب بهتر می شود.

 دانش آموزان با قرار دادن خود به جای قهرمان علاقمند می شوند و روحیه شادابی در این رنگ دارند.

 چون خود را قهرمان داستان می دانند در مواجه شدن با مشكلات خلاقانه تصمیم می گیرند و از مواجه با شكست هراس نداشته و آثار مطلوبی در زندگی آینده آنها خواهد داشت.

نتیجه گیری

نكته مهمی كه معلمان در زنگ انشا باید مدنظر قرار بدهند، نوشتن انشا در سر كلاس و در حضور معلم است نه در منزل، اگر این روند در مدارس پیگیری شود، دانش آموزان در پایه های بالاتر نوشته های قوی خواهند داشت و این قدرت نوشتاری باعث پیشرفت تحصیلی نیز خواهد شد.

شیوه داستان نویسی و داستان گویی از بهترین روش می تواند باشد كه توام با علاقه و دقت دانش آموزان مناسب ترین شیوه بوده و قوه تخیل و گنجینه لغات آنها را بالا برد و در جهت پیشرفت تحصیلی نیز در بلند مدت موثر خواهد افتاد.