شب قدر و اجابت دعا

شب قدر و اجابت دعا

امام علی غلیه السلام فرمودند: «شب قدر در هر سالی هست، در این شب امور همه سال (و تقدیرها و سرنوشت‌ها) فرو فرستاده می‌شود، پس از درگذشت پیامبر نیز این شب صاحبانی دارد.»

شب قدر، بزرگترین، شریف‌ترین، پر ارج‌ترین و پر رمز و رازترین شب‌ها در گردونه زمان است كه قلم‌ها در وصفش می‌شكنند و زبان‌ها در توصیفش قاصر و عقل و تدبیرها در فهم آن مبهوت و متحیر می‌مانند.

شبی كه به فرموده امام صادق علیه السلام قلب رمضان به شمار می‌آید. بهترین شب سال، شب قدر است كه خداوند در قرآن كریم آن را شبی پربركت دانسته و ارزش آن را برتر از هزار ماه بیان می‌كند.

آیا به راستی بركتی بالاتر از این هست كه یك شب هم تراز هزار ماه یعنی 30 هزار شب یا 83 سال و 4 ماه قرار گیرد؟

چرا این شب «شب قدر» نامیده شده است؟ چه اسراری در آن نهفته و چه وقایع و حوادثی در آن رخ داده و می‌دهد؟

مفسران قرآن كریم با استفاده از قرآن و احادیث پیشوایان معصوم دین درباره نامگذاری این شب به «شب قدر» مطالب و دلایل زیادی آورده‌اند.

شب قدر یعنی شب بزرگ و باعظمت، زیرا در قرآن كریم «قدر» به معنای منزلت و بزرگی خدا آمده است. (حج /74)

همه مقدرات بندگان نیز در طول سال در این شب رقم می‌خورد. (دخان /4)

همچنان كه امام رضا علیه السلام فرمودند: «خداوند در شب قدر آنچه را از این سال تا سال بعد پیش خواهد آمد مقدر می‌فرماید از زندگی یا مرگ، از خوب یا بد یا روزی، پس آنچه خداوند در این شب مقرر فرمود، وقوع آن حتمی خواهد بود.»

البته این امر هیچ گونه تضادی با آزادی اراده انسان و مساله اختیار ندارد زیرا تقدیر الهی به وسیله فرشتگان طبق شایستگی‌ها و لیاقت‌های افراد و میزان ایمان و تقوا و پاكی نیت و اعمال آنهاست.

بدون شك مفاهیمی چون وعده و وعید، انذار و بشارت، كیفر و پاداش در قرآن و روایات بدون اراده و اختیار انسان بی معنا خواهد بود.

حضور انسان در محافل شب قدر، عبادت و دعا و ... جلوه‌هایی از حضور اراده و اختیار انسان است. بزرگترین اشتباه درباره حقیقت مشیت الهی این است كه گروهی خود را صاحب همه چیز می‌دانند و تصور می‌كنند خداوند به صورت مطلق همه كارها را به بندگان خود واگذار كرده است؛ پس نه ثواب و عقاب در كار است و نه مسوولیت و اخلاق.

گروهی دیگر نیز فكر می‌كنند انسان موجودی مجبور است كه هیچ اختیار و آزادی ندارد و همه چیز توسط قضا و قدر تعیین می‌شود.

در حالی كه حقیقت امری میان این دو نظر است یعنی نه جبر قضا و قدر و نه واگذاری مطلق به بندگان، چرا كه بعضی از كارها را ما به خواست و اراده خودمان انجام می‌دهیم مثل خوردن‌، آشامیدن‌، رفتن‌، آمدن و ... و در بعضی دیگر از كارها همچون به دنیا آمدن، از دنیا رفتن و ... اراده و خواست ما مطرح نیست.

در شب قدر فرشتگان بسیاری به زمین می‌آیند به طوری كه زمین بر آنها تنگ می‌شود، لذا آن را «شب قدر» نامیده‌اند زیرا یكی از معانی «قدر» به معنای ضیق و تنگ است (اطلاق /7) و در این شب قرآن با تمام قدر و منزلتش به وسیله فرشته صاحب قدر بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شد.

پنهان بودن شب قدر

شب قدر در طول سال بیش از یك شب نیست و آن شب نیز در ماه مبارك رمضان واقع شده است. این مساله، مورد قبول همه مسلمانان است كه هیچ گونه شك و تردیدی در آن وجود ندارد؛ زیرا از سویی خداوند در قرآن می‌فرماید: «ماه رمضان ماهی است كه قرآن در آن نازل شده است.» (بقره /185)

و از سوی دیگر در آیه اول سوره قدر می‌خوانیم «ما آن (قرآن) را در شب قدر فرو فرستادیم.» از همراه كردن این دو آیه مباركه به یكدیگر چنین نتیجه‌گیری می‌شود كه شب قدر خارج از ماه مبارك رمضان نیست و حتما در این ماه قرار دارد.

بنابر روایات اسلامی خداوند اجابت را در میان دعاها پنهان كرده است تا مومنان به همه دعاها روی آورند. همان گونه كه وقت مرگ را پنهان كرده است تا مردم در همه حال پذیرای آن باشند.

وقت قیامت و ظهور امام زمان (عج) را نیز مخفی كرده تا اهل معصیت آنها را دستاویزی برای نیل به مقاصد شوم خود قرار ندهند و در مقابل مومنان در همه حال مراقبت بیشتری از خود نشان دهند. بر همین مبنا شب قدر مخفی است و زمان دقیق آن مشخص نیست.

امام علی علیه السلام دلیل مخفی بودن شب قدر را در این می‌داند كه مومنان شب‌های بیشتری را قدر بدانند و به آرزوی درك فضیلت آن به كارهای نیك و عبادت بیشتری پرداخته و از معاصی و زشتی‌ها دوری گزینند و در پرستش خداوند تلاش بیشتری نمایند.

از سوی دیگر شب قدر بایستی مخفی باشد زیرا اگر شب خاصی معین می‌شد، برخی افراد بر اثر توفیق شب زنده‌داری و احیائ آن به عُجب و غرور مبتلا می‌شدند اما هنگامی كه زمان آن معین نباشد، بر اثر مواظبت بیشتر، ملكات فاضله در نفس‌شان راسخ‌تر می‌شود و در نتیجه از بركات و فیوضات بیشتری در این شب‌ها بهره‌مند می‌شوند.

اگر این شب معلوم بود، حرمت و عظمت درخورشان را نداشت، زیرا مردم همواره برای هر چه كه از دید آنها مخفی است، احترام بیشتری قائلند.

فضایل شب قدر

بی‌تردید شب قدر از شب‌های با عظمت و با اهمیت سال است و دلیل فضیلت این شب بر سایر شب‌ها به اعتبار اموری است كه در این شب محقق می‌شود.

- شب آمرزش گناهان:

پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در تفسیر سوره «قدر» فرمودند: «هر كس شب قدر را احیا بدارد و مومن باشد و به روز جزا اعتقاد داشته باشد، تمامی گناهانش آمرزیده می‌شود.»

- قلب رمضان:

امام صادق علیه السلام فرمودند: «از كتاب خدا استفاده می‌شود كه شماره ماه‌های سال نزد خداوند، دوازده ماه است و سرآمد ماه‌ها ماه رمضان است و قلب ماه رمضان لیلة القدر است.»

- بهتر از هزار ماه:

در فرهنگ غنی اسلام، همه چیز را با معیارهای الهی می‌سنجند و بر همین اساس قرآن در مورد این شب می‌فرماید: «لیلة القدر خیر من الف شهر» در دعای 44 صحیفه سجادیه نیز می‌خوانیم: «(عبادت و بندگی در) شبی از شب‌های آن را بر (عبادت در) شب‌های هزار ماه قرار داد (چون خیرات و بركات و سودهای دینی و دنیوی در آن است ) و آن را شب قدر نامید.»

- نزول قرآن در این شب:

طبق روایات موجود، مجموع قرآن در شب قدر نازل شده است. این نزول دفعی و یكباره قرآن است اما نزول تدریجی و تفصیلی قرآن طی بیست و سه سال دوران نبوت پیامبر گرامی به صورت الفاظ نازل شده است.

از دیگر فضایل این شب نامگذاری یكی از سوره‌های قرآن به نام «قدر» است و این خود گویای فضیلت و اهمیت این شب است. این شب، شب مباركی است زیرا خدا می‌فرماید: و قرآن كه بهترین خیرات و بركات است در این شب مبارك نازل شده است. (دخان /3)

نزول ملائكه و روح در شب قدر نشانه شرافت آن بر هزار ماه است. چنان كه امام باقر علیه السلام نیز فرمودند: «عمل صالح در شب قدر از قبیل نماز و زكات و انواع كارهای خوب بهتر است از عمل در هزار ماهی كه در آن شب قدر نباشد.» شب قدر سراسر خیر و سلامت است و از هر امر ناپسندی به دور است و این خود نیز نشان شرافت آن بر هزار ماه است.

حضرت مهدی(عج)، صاحب شب قدر

بنا بر روایات و ظاهر آیات سوره قدر، شب قدر منحصر به زمان رسول خدا لی الله علیه و آله نیست و فرشتگان در شب قدر مقدرات یك سال را نزد «ولی مطلق زمان » می‌آورند و بر او عرضه می‌كنند. این واقعیت از روز نخستین خلقت بوده است و تا قیامت هم ادامه دارد.

از سویی نیز بنابر روایات زمین از نخستین روز خلقت تا آخر فنای دنیا بی‌حجت نخواهد بود چنان كه امام علی علیه السلام فرمودند: «شب قدر در هر سالی هست، در این شب امور همه سال (و تقدیرها و سرنوشت‌ها) فرو فرستاده می‌شود، پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله نیز این شب صاحبانی دارد.»

حجت خدا در زمین در زمان حاضر وجود مقدس و مبارك حضرت مهدی(عج) است و اوست كه حجت خدا و وصی اوصیا و خلیفه رسول خدا و معصوم از هر گناه و پلیدی است و لذا صاحب شب قدر است.