مقدمه:
گاهى در تاریخ، انسان هاى بزرگى مى درخشند که مدال افتخار مى گیرند و بر بلنداى شکوه انسانیت مى ایستند و همواره الگوى نسل هاى بشرى هستند. بدون شک از این نمونه ها حضرت زینب (علیهاالسلام) دختر امیر مؤمنان على (علیه السلام) و فاطمه (علیهاالسلام) مى باشد. همان شخصیت بزرگى که تاکنون ده ها کتاب و صدها مقاله درباره، او نگارش یافته است. دانشمندان و تاریخ نگاران شیعه و سنّى، هر کدام از دیدگاه خویش، به زندگانى و قهرمانى این بانوى سترگ نگریسته و آن را مورد تحلیل و تجلیل قرار داده اند. نوشتار حاضر به مناسبت ولادت این بانوى قهرمان به گوشه هایى از زندگانى شکوهمند وى پرداخته است. بدان امید که راه، روش و معنویت حضرت زینب (علیهاالسلام) همواره بدرقه زندگى مان باشد.

شخصیت حضرت زینب (علیهاالسلام)
روان شناسان مى گویند: عوامل وراثت، تربیت، و محیط، در تکوّن و ساختار پایه هاى شخصیت آدمى نقش بنیادى، دارند. درباره زینب (علیهاالسلام) سه اصل اساسىِ فوق جایگاه ویژه اى داشت:

الف: وراثت
او از سرچشمه نبوّت و ولایت، نشأت گرفت. جدش خاتم پیامبران (صلى الله علیه و آله) است که زینب از خمیره ذات او آفریده شده است. رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود: «وُلْدُ فاطِمَةَ فَانَا وَ لِیُّهُم وَ عُصبَتُهُم، و هُم خُلِقُوا مِن طِینَتِى...»؛ «فرزندان فاطمه (حسن، حسین، زینب، و امّ کلثوم) که من ولى و سرپرست نَسَبى آن ها هستم، از طینت و خمیره ذات من آفریده شده اند...»

بنابراین زینب (علیهاالسلام) ژِن رسول خدا را در خود دارد و او وارث خاتم پیامبران مى باشد و شخصیت او از خمیر مایه وجود رسول اللّه ریشه گرفته است.

مادر این بانو دختر پیامبر (صلى الله علیه و آله) و بهترین زنان عالم است و پدرش مولاى متقیان (علیه السلام) وصى رسول خدا مى باشد، از این رو شخصیت نازنین زینب (علیهاالسلام) آمیزه اى از حالات ملکوتى رسول خدا (صلى الله علیه و آله) و على و فاطمه (علیهماالسلام) است، و این بانو مراتب کمال خویش را از این سه شخصیت بزرگ به ارث گرفته است.

ب: تربیت
زینب از آغاز ولادت تا حدود شش سالگى در دامان پُر مهر پیامبر و على تربیت یافت. او از سینه زهرا (علیهاالسلام) شیر نوشید و در پرتو وجود على (علیه السلام) و نظارت دقیق وى رشد نمود.

رسول خدا (صلى الله علیه و آله) فرمود: «مَا نَحَلَ وَالِدٌ وَلَدا نَحْلاً، اَفضَلُ مِن اَدَبٍ حَسَنٍ»؛ «هدیه اى از سوى پدر به فرزند، بهتر از حُسن ادب وتربیت نیک نمى باشد.»

تربیت زینب، توسط پیامبر و على، و مادرى چون زهرا و برادرانى همانند حسن و حسین (علیهم السلام) سبب شد که این شخصیت والامقام به عنوان سوّمین بانوى جهان اسلام بعد از حضرت خدیجه و فاطمه (علیهماالسلام) به شمار آید.

ج: محیط
یکى دیگر از پایه هاى مهم ساختمان شخصیت آدمى محیط است. زینب (علیهاالسلام) در محیطى که کانون فضایل، صفا و صمیمیت بود، رشد و نمو یافت. محیط زندگى زینب، در شهر مدینه، خانه على، فاطمه، حسن و حسین بود؛ همان خانه اى که کعبه آمال و محبوب دل هاى مؤمنان بوده و هست. چنین محیط نورانى و خانه با برکت، ارزش هاى والاى دینى و انسانى را در وجود پر برکت زینب بارور و شکوفا ساخت.

د: شخصیت حضرت زینب (علیهاالسلام)
از این عوامل مهم تر شخصیت ذى جود خود ایشان است که در دنباله مقاله بدان پرداخته مى شود.

حضرت زینب (علیهاالسلام) در کودکى
از دوران کودکى، نبوغ بى نظیر و درک فوق العاده در وجود بانوى قهرمان کربلا به ویژه در مسائل اعتقادى مشاهده مى شد، یک بار پدرش امیر المؤمنین (علیه السلام) وى را روى زانوى خویش نشانید و به او فرمود: بگو «احد» یعنى یکى، زینب (علیه السلام) گفت: احد، سپس على (علیه السلام) فرمود: بگو: «اثنین» یعنى دو تا، زینب ساکت شد، مولاى متقیان فرمود: سخن بگو، زینب گفت: زبانى که به گفتن «یک» گردش نموده چگونه «دو تا» بگوید، امام (علیه السلام) از پاسخ عمیق زینب مسرور شد، و او را به نشانه محبت و تجلیل به سینه چسبانید و بوسید.

بار دیگر زینب خردسال از پدر پرسید: پدر جان! آیا ما فرزندانت را دوست دارى؟ على (علیه السلام) فرمود: آرى «اَولادُنا اَکبادُنا»؛ «فرزندان ما، پاره هاى جگر ما هستند.»

زینب عرض کرد: اى پدر! «حُبّان لا یَجتَمِعَانِ فِى قَلبِ المُؤمن»؛ «دو محبت در دل مؤمن یکجا جمع نمى شود.»

«وَ اِنْ کانَ لابُدَّ، فَالشَّفَقَهُ لَنُا وَ الحُبُّ للّه خالِصَا، فَازْ دَادَ عَلِىٌ حُبُّا»؛ «و اگر به این محبت چاره نیست، باید به ما دلسوزى داشته باشى و محبت مخصوص خداوند باشد. به خاطر تیزفهمى و درک عالى زینب (علیهاالسلام) امیر مؤمنان، محبت خود را نسبت به دخترش بیشتر کرد.»

زینب (علیهاالسلام) با این سخن به توحید خالص، اشاره کرد که همانا دلبستگى و دوستى حقیقى براى خداست، ولى دوستى فرزندان، به معنى مهربانى و دوستى ظاهرى است.

آرى زینب (علیهاالسلام)، که در پرتو تعلیمات پیامبر (صلى الله علیه و آله) و على (علیه السلام) و در آغوش زهرا (علیهاالسلام) و در کنار حسن و حسین (علیهم السلام) تربیت و رشد یافته، چرا این گونه نباشد؟!

فضایل و مناقب عقیله بنى هاشم (علیهاالسلام)
زینب کبرى (علیهاالسلام) داراى فضایل و مناقب فراوان بود. همان گونه که اشاره رفت، این بانوى باعظمت را عالمه غیر معلّمه، عقیله بنى هاشم، معصومه صغرى، امینة الله، نائبة الزهراء، نائبة الحسین، عقیلة النساء، شریکة الشهداء، بلیغه، فصیحه، عابده آل على، فاضله، شریکة الحسین... لقب داده اند، که توضیح هر کدام فرصتى دیگرى را مى طلبد.

زینب بانوى بلند قامت، نیکو چهره و عالى مقام بود. در وقار و شخصیت مانند جده اش خدیجه (علیهاالسلام) در حیا و عفّت همچون مادرش فاطمه (علیه السلام)، در رسایى و شیوایى بیان، مانند پدرش على (علیه السلام)، در حلم و بردبارى چون امام حسن (علیه السلام) و در شجاعت و قوّت قلب، مانند برادرش حسین بود. در ذیل گوشه هایى از فضیلت هاى زینب را بر مى شماریم:

1. علم و دانش
سخنان و خطبه هاى عالمانه، همراه با استدلال به آیات قرآن، در کربلا، بازار کوفه، مجلس عبیداللّه زیاد، در بین راه کوفه و شام، و همچنین در دربار «یزید»، از سوى زینب هر کدام شاهدى بر عظمت دانش این بانو است. ابن عباس، گفتار پر ارج فاطمه زهرا (علیهاالسلام) را درباره فدک، از زینب نقل کرده و مى گوید: «عقیله ما زینب دختر على چنین گفت...» افزون بر آن درس تفسیر قرآن از سوى زینب، براى زن هاى کوفه در زمان حکومت پدرش على (علیه السلام) بیانگر دانش اوست.

زینب مقام بیان روایت و حدیث را دارا بوده است، چنان که محمد بن عمرو، عطاء بن سایب، فاطمه بنت حسین و دیگران، از زینب نقل حدیث کرده اند. عقیله بنى هاشم حتى آگاهى به حوادث آینده را از پدر بزرگوار خود فرا گرفته بود، همان گونه که بعضى از اصحاب پیامبر (صلى الله علیه و آله) مانند سلمان، ابوذر و برخى از یاران على (علیه السلام) مانند میثم تمار، رشید هجرى، به این گونه اسرار آگاه بودند. زینب داناى اسرار بوده و خطبه او در مجلس یزید و پیشگویى هایش شاهد این مدّعاست. زینب دانش سرشار داشت، طبیعى است کسى که از محضر پیامبر (شهر علم) و على (علیه السلام) (دروازه علم) کسب دانش نموده باشد، بایستى دریاى علم باشد.

ادامه دارد......