مقاله طنز

شرایط و معیارهای طنز مطلوب

۱- انگیزه و هدف: طنز را نباید بهانه ای برای دم غنیمت شمری، بیهوده انگاری و غفلت یا تغافل دانست. طنز تعلیم و تدریس است، مبتنی بر هدف متعالی است. طنزنویسی ادای تکلیف اجتماعی است که به صورت یک مسموم می زنند تا خوابش نبرد، هدف کمک به ادامه حیات اوست و این یعنی بیان حقایق جدی و تلخ (انتقاد) در قالب الفاظ شیرین و دلپذیر (طنز). در این صورت است که می توان گفت طنز هشداری است کنایه آمیز از جانب کسی که می داند ولی نمی­تواند خطاب به کسی که می تواند ولی نمی داند.از جمله اهداف مقدس طنز و مطایبه گرفتن غبار خستگی و افسردگی از چهره دیگران و کمک به آنان در فراموشی سختی­هاست.

همچنین از میان انگیزه هایی که طنز را نامطلوب می سازد باید بر سرزنش، عیب جویی، اهانت به فرد یا گروه یا قوم خاصی و هجو و بی آبرو کردن دیگران تاکیدی مضاعف داشت نه تنها از شوخی هایی که موجب ایجاد اختلاف مابین اقشار جامعه، به ویژه از طریق مسائل نژادی و قومی می شود از محدودیت های قطعی فعالیت های رسانه ای است. بلکه بالاتر اینکه تلاش برای نفی مرزبندی های کاذب و تفرقه انگیز و قرار ندادن اقشار مختلف جامعه در مقابل یکدیگر مانند دسته بندی مردم براساس نژاد، زبان، رسوم و سنن محلی و … رسالت اجتماعی آنهاست.

۲- محتوا و مواد: قصد و انگیزه طنز بایستی حق بوده و نیت زشتی در کار نباشد. کلمات و حرکات طنزآمیز نیز باید خالی از هرگونه باطل باشد. معیار طنز مطلوب آن است که از الفاظ رکیک استفاده نشود، دروغ نباشد، ناسزا و ناراحت­کننده نباشد، تفرقه انگیز و اختلاف آمیز نباشد، آبروی کسی یا جمعیتی را تهدید نکند، قوم و قبیله­ای را تحقیر نسازد و در یک کلام جز «حق» نباشد. استفاده از مطالب نادرست و غیرواقعی، گمراه ساختن مردم و کمک به جهل عمومی گناهی نیست که به بهانه شوخ طبعی بتوان آن را نادیده گرفت. در مورد دروغ هایی که به قصد مزاح و سرگرمی گفته و پخش می شوند نیز باید گفت هرگاه این دروغ به گونه ای مطرح شود که شنونده یا بیننده را به اشتباه انداخته و احتمال راست بودن آن را به وجود آورد، بی­تردید غیرمشروع است.

۳- کیفیت و روش: گاهی ممکن است در حالی که هم هدف از بذله­گویی و هم محتوای آن درست و به دور از نیات شیطانی است طنز مطلوب نباشد و این در جایی است که شیوه شوخی و کیفیت ادای آن عرفاً یا اخلاقاً ناپسند است.

طنز با رعایت ضوابط و حدود آن هنر است. روشن ترین معیار ارج نهادن به حیثیت انسانی افراد و پرهیز از هتک حرمت آنان طبق ضوابط اسلامی و پرهیز از ترویج ارزش ها و سرگرمی هایی که با معیارهای اسلامی مخالفت دارد که در قانون خط مشی کلی و اصول برنامه های سازمان صدا و سیما نیز مورد تاکید قرار گرفته است.

انتقادهای سازنده که از حقوق قانونی مطبوعات و دیگر رسانه ها در جمهوری اسلامی ایران است باید به شیوه ای سازنده باشد و انتقاد سازنده مشروط به دارا بودن منطق و استدلال و پرهیز از توهین و تخریب می باشد یعنی نباید به بهانه طنز انتقادی از روشهای توهین آمیز و تخریبی استفاده کرد.

۴- سوژه و موضوع: برای دستیابی به طنز مطلوب، افزون بر رعایت سه شرط پیشین باید در انتخاب سوژه نیز هوشیار بود موضوع سرگرمی و فکاهی هرگز نباید از مقدسات دینی و یا افتخارات ملی باشد. آنچه شوخی با آن احساسات عمومی را جریحه دار کرده یا نظم جامعه را از بین می برد نباید دستاویزی برای شوخی و طنز باشد. هر ملت، قبیله، قوم و یا اهالی هر منطقه و نیز تمام کسانی که زبان یا گویش خاصی دارند دارای علایق و تعصبات ویژه ای هستند رعایت این مناسبات از نظر اجتماعی لازم و بی احترامی به آنها، حتی به صورت شوخی ناپسند است. این ناپسندی در جایی که به عناوینی نظیر اذیت و تحقیر منجر شود گاهی به سرحد حرمت نیز خواهد رسید. از این مهمتر ارزش های اسلامی است که در جامعه ما نیز دربرگیرنده شعارهای اصلی انقلاب است رعایت شأن مقدسات دینی چنان حائز اهمیت است که علامه حلی(رض) معتقد است بی احترامی به آنها هر چند به شوخی موجب کفر و ارتداد خواهد بود.

شیوه استفاده طنز در خبر

۵- میزان و مقدار: افراط و تفریط، مشکل همیشه انسان بوده است تا جایی که حفظ تعادل در تمام زمینه ها، غایت و هدف اصلی علم اخلاق و تعلیم و تربیت دانسته شده است. شوخ طبعی و اشتغال به سرگرمی ها نیز از این قاعده مستثنی نیست. یعنی هماهنگونه که دوری از آن نهی شده پرداختن افراطی و زیاده روی آن هم ضربه مهلکی است که می­تواند فرد یا جامعه را از موقعیت شایسته آن ساقط کند.

مداومت بر مزاح و افراط در آن، انسان را از حق و اعتدال خارج می کند و در درازمدت اخلاق جامعه را به سوی لودگی، بی بندوباری و تن پروری و بیکارگی سوق می دهد و این همان خطری است که باعث شده از کثرت مزاح برحذر شویم.